Organ Nakline İlişkin Rızanın Geri Alınması Halinde Alıcının Başvurabileceği Hukuki İmkânlar

Yıl 2022, Sayı: 1, 129 - 151, 30.06.2022

Ferhat Canbolat , Günhan Gönül Koşar

Öz

2238 sayılı Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun ve alt mevzuatında, organ nakli taahhüdünde bulunan kişinin rızasını geri alabileceği düzenlenmekle beraber, rızanın geri alınması durumunda alıcının herhangi bir hukuki imkâna başvurup başvuramayacağına ilişkin özel bir düzenleme yer almamaktadır. Bu durumda, organ nakli taahhüdünde bulunan kişinin rızasını geri almasının sonucuna ilişkin olarak Türk Medeni Kanunu m. 23/3 hükmünün uygulanması gerekmektedir. Bu hükme göre, “Yazılı rıza üzerine insan kökenli biyolojik maddelerin alınması, aşılanması ve nakli mümkündür. Ancak biyolojik madde verme borcu altına girmiş olandan edimini yerine getirmesi istenemez; maddi ve manevi tazminat isteminde bulunulamaz.” TMK m. 23/3 uyarınca, organ nakli taahhüdünde bulunan verici, aynen ifa davası açılarak organ nakline zorlanamaz. Organ nakline ilişkin rızasını geri alan kişi organ nakline zorlanamayacağı gibi kendisi aleyhine maddi tazminat davası ya da manevi tazminat davası açılamayacaktır. Bununla beraber, alıcı, organ nakli taahhüdüne istinaden hastane, hekim, ilaç, yol, konaklama vb. hususlarda çeşitli masraflar yapmış olabilir. Doktrinde bu gibi durumlarda alıcının hiçbir hukuki imkâna sahip olmayacağının kabulünün adaletle bağdaşmayacağı ileri sürülerek çeşitli görüşler savunulmuştur. Çalışmada, bu hususta doktrinde öne sürülen görüşler ortaya konulacak; kendi görüşümüz açıklanacak ve alıcının sahip olduğu hukuki imkânlar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Organ Nakli, Verici, Alıcı, Rızanın Geri Alınması, Hukuki İmkânlar.

LEGAL REMEDIES OF THE RECIPIENT OF THE ORGAN TRANSPLANTATION IN CASE OF DONOR’S WITHDRAWAL OF CONSENT

Öz

According to the Law No. 2238 on the Harvesting, Storage, Grafting, and Transplantation of Organs and Tissues and the relevant secondary legislation, the person who has pledged to organ donation may withdraw their consent; yet there is no special regulation regarding whether the recipient has any legal remedy if consent is withdrawn by the donor. In this case, Turkish Civil Code Art. 23/3 must be applied when the person who has undertaken to organ donation withdraws their consent. According to this provision, “Biological materials of human origin may be harvested, grafted and transplanted upon written consent. However, the person who has undertaken to donate biological material cannot be compelled to fulfil their obligation; no claim for pecuniary or non-pecuniary damages can be invoked against them.” Pursuant to the Art. 23/3 of TCC, the donor who has undertaken to organ transplantation cannot be compelled to transplant by a claim of specific performance. The person who withdraws their consent to organ transplantation can neither be compelled to organ transplantation, nor can a lawsuit for pecuniary or non-pecuniary damages be brought against them. However, the recipient, depending on the undertaking of organ transplantation, may have incurred various costs such as hospital, physician, medicine, transportation and accommodation costs. According to some views in the doctrine, it is unjust to argue that the recipient shall not have any legal remedy in such case In this study, the views argued in the doctrine on this matter a shall be explored; our view shall be explained and the legal remedies of the recipient shall be discussed.

Anahtar Kelimeler

Organ Transplantation, Donor, Recipient, Withdrawal of Consent, Legal Remedies.

Kaynakça

• ABİK, Y. (2014). Canlıdan (Sağlararası) Organ ve Doku Nakli. Ankara Barosu V. Sağlık Hukuku Kurultayı. Ankara, 93-146.
• AKINCI, Ş. (1996). Türk Özel Hukuku’nda İnsan Kökenli Biyolojik Madde (Organ-Doku) Nakli Kavramı ve Bundan Doğan Hukuki Sonuçlar. Ankara.
• AYİTER, N. (1968). Şahsiyet Hakları Açısından Organ Nakli. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 25 (1-2), 137-144.
• AYİTER, N. (1975). Organtansplantation als Privatrechtliches Problem. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 32 (1) 173-184.
• ATAMER, Y. (2005). Sözleşme Boşluklarının Hakim Tarafından Doldurulması Sorununa İlişkin Düşünceler. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. 63 (1-2), 171-191.
• BADUR, E. (2020). Organ veya Doku Verme Borcu Altına Giren Kişinin Cayması. Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 5 (1), 275-312.
• CANBOLAT, F. (2012). Sözleşmelerde Amacın Gerçekleşmesi Çökmesi ve Boşa Çıkması. Ankara.
• DURAL, M./ÖĞÜZ, T. (2016). Kişiler Hukuku (17. b.). İstanbul.
• EDİS, S. (1993). Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri. Ankara.
• EREN, F. (2019). Borçlar Hukuku Genel Hükümler (24. b.) Ankara.
• EREN, F. (2020). Borçlar Hukuku Özel Hükümler (8. b.) Ankara.
• FATEH-MOGHADAM, B. (2008). Die Einwilligung in die Lebendorganspende. Münih.
• GÖNÜL KOŞAR, G. (2020). Haksız Fiil Sorumluluğunda Kusur ve Etkisi. İstanbul.
• GREİNER, S. (2013). Krankengeld und Entgeltfortzahlung bei Organ- oder Gewebespende. Neue Zeitschrift für Sozialrecht, 241-247.
• GUTMANN, T. (2005). Transplantationgesetz Kommentar. Münih.
• GÜMÜŞ, M.A. (2021). Borçlar Hukukunun Genel Hükümleri. Ankara.
• GÜRBÜZ, E.R. (2021). Organ ve Doku Naklinde “Rıza”. İstanbul.
• GÜRZUMAR, O.B. (1991). Özel Hukukumuzda Organ Nakli ve 2238 Sayılı Yasa Üzerine Düşünceler. Ankara Barosu Dergisi. 3, 364-389.
• HATEMİ, H. (2020). Kişiler Hukuku (8. b.) İstanbul.
• KARABAĞ BULUT, N. (2009). Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşme. İstanbul.
• KILIÇOĞLU, A. M. (1991). Organ Nakli ve Doku Alınmasının Hukuksal Yönleri Türkiye Barolar Birliği Dergisi. 2, 246-265.
• KILIÇOĞLU, A. M. (2021). Borçlar Hukuku Genel Hükümler (25. b.). Ankara.
• KILIÇOĞLU, A. M. (2021). Borçlar Hukuku Özel Hükümler (3. b.). Ankara.
• KIRCA, Ç. (2001). Örtülü (Gizli) Boşluk ve Bu Boşluğun Doldurulması Yöntemi Olarak Amaca Uygun Sınırlama (Teleologische Reduktion), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 50 (1), 91-119.
• KIZILARSLAN, H. (2010). Organ ve Doku Naklinin Hukuki Yapısı. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Prof. Dr. Köksal Bayraktar’a Armağan. 2, İstanbul, 1003-1025.
• KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, N. (2008). Borçlar Hukukunda Giriş Hukuki İşlem Sözleşme (4. b.). İstanbul.
• KUNTALP, E. (2011). Sözleşme Boşluğunu Doldurmada Tipolojik Yöntem. Medeni Hukuk Hocalarına Saygı Günleri, Medeni Hukukta Güncel Sorunlar ve Önemli Gelişmeler Sempozyumu, İstanbul, 26-27 Haziran 2008, 153-170.
• LARENZ, K. (1976). Lehrbuch des Schuldrechts Band I Allgemeiner Teil (11. A.). München.
• LOPP, L. (2013). Regulations Regarding Living Organ Donation in Europe Possibilities of Harmonisation. Berlin.
• OZANOĞLU, H. (2003). Hekimlerin Hastalarını Aydınlatma Yükümlülüğü. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 52 (3), 55-77.
• ÖZAR, S./HALICI, T. (2021). Organ veya Doku Naklinde Hukuken Geçerli Rıza. Adalet Dergisi. 66 (1), 569-593.
• ÖZBİLEN, A. B. (2011). İnsan Kökenli Biyolojik Maddelere İlişkin Hukuki İşlemler. İstanbul.
• PARLAK, Ş. (2009). Organ Bağışı ve Organ Naklinde Ortaya Çıkan Sorunlar. Türkiye Barolar Birliği Dergisi. 83, 189-222.
• POLAT, A. (2019). Sorumluluk Hukukunda Rıza. İstanbul.
• SARIAL, M. E. (1986). Sağlararası Organ Nakillerinden Doğan Hukuksal İlişkiler. İstanbul.
• SCHROTH, U. (2008). Almanya’da Organ Naklinin Hukuki Şartları. V. Türk-Alman Tıp Hukuku Sempozyumu Tıp Hukukunun Güncel Sorunları. Türkiye Barolar Birliği. 313-327.
• SEROZAN, R. (2014). İfa İfa Engelleri Haksız Zenginleşme (6. b.) İstanbul.
• SEROZAN, R. (2018). Medeni Hukuk Genel Bölüm/Kişiler Hukuku (8. b.) İstanbul.
• SERT, S./ CİHAN, A. H. (2013). Türk Medeni Hukukunda Organ ve Doku Nakline İlişkin Bazı Hukuki Sorunlar Üzerine Bir Deneme. İstanbul.
• ŞAHİNİZ, S. (2003). Bir Tıbbi Müdahale Türü Olarak Sağlararası Organ Nakli. Prof. Dr. Fahiman Tekil’in Anısına Armağan. İstanbul, 723-750.
• TREMP, D. (2010). Die finanzielle Absicherung des Lebendspenders?: Besteht bereits Änderungsbedarf?. Health Insurance Liability Law. III Nr. 6, Zürih.
• TREMP, D. (2012). Zum Ersatzanspruch des Lebendspenders von Organen, Zellen und Geweben. Haftung und Versicherung. 119-135.
• ZEVKLİLER, A. (1983). Tedavi Amaçlı Müdahalelerle Kişilik Hakkına Saldırının Sonuçları”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 1(1), 1-37.
• ZEVKLİLER, A./GÖKYAYLA, K. E. (2018). Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri (18. b.) Ankara.