Conceptual Evaluation of Ḳirāʾāt Types in Terms of Authentic

Yıl 2022, , 471 - 489, 15.12.2022

Yunus İşeri

https://doi.org/10.18505/cuid.1073516

Öz

Concepts are the key to the world of meanings, which include many senses. Knowing the accuracy of recitation and understanding certain issues connected to recitation views that was conveyed have importance since it is both related to Kur’an and recitation dicipline. Conceptionally, the necessity to go into recitations breeds because studying on concepts related to variations of recitations concerned about its dicipline puts across the issue thoroughly. Therefore, recitation kinds are terminologically accounted for its accuracy in this article. Although the first-term recitation scholars approached to recitations similarly, the accuracy of recitation views, reading situation of valid recitation imams, whether some recitations are accurate, issues such as these are discussed. Recitations are divided into acceptable and unacceptable. Some concepts for the acceptable ones are used. There are different approaches as to one recitation is either valid or rumour. Although valid recitations in old recitation works are ment as famous recitations, this concept is thought as a recitation kind in the later term. There are some recitation kinds which do not have valid recitation features despite that they are in a few sources. These are exceptional, ahad, subjet or editting (müdrec) in the confrontation of issues such as its conveying way, Kur’an and Arabian but exceptional is used as a main term for these recitations In this article, some points in dark side will be enlightened in the center of old pieces about recitation kinds and the accuracy of valid recitations will be taken in hand, mentioning about the connections in concepts, whic include meanings and senses. In this context, it will be spoken to the concepts that recitations scholars use to remark recitation kinds and their definitons. Lastly, different approaches will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Reading Qurʾān and Ḳirāʾāt, Ṣaḥîḥ, Mutawatir, Mashoor, Shâzz, Soundness.

Sıhhat Açısından Kıraat Çeşitlerinin Kavramsal Anlamda Değerlendirilmesi

Öz

Kavramlar pek çok manaları tazammun eden anlamlar dünyasının anahtarları hükmündedir. Bilhassa Kur'ân'ı alakadar etmesi cihetiyle kıraatlerin sıhhat derecelerinin bilinmesi ve nakledilen kıraat vecihleriyle ilgili bazı temel meselelerin anlaşılması kıraat ilmi açısından önem arz etmektedir. Kıraat ilmini birinci derecede alakadar eden kıraat çeşitleriyle ilgili kavramların irdelenmesi, bazı konuların daha iyi anlaşılmasını sağlayacağından kavramsal anlamda kıraatlere değinme gereği hâsıl olmuş, makalede sıhhat açısından kıraat türleri ıstılâhî anlamda izah edilmiştir. İlk dönem kıraat âlimlerinin kıraatlere yaklaşımları ekseriyet itibariyle benzerlik göstermiş ise de kıraat vecihlerinin sıhhati, sahîh kıraat imamlarının tek kaldığı okuyuşların durumu, sened açısından bazı kıraatlerin sıhhat derecesine ulaşıp ulaşamadığı gibi konular tartışılmış, genel anlamda kıraatler makbul ve makbul olmayan şeklinde ikiye ayrılmıştır. Makbul kıraatler için bazı kavramlar kullanılmış, bir kıraatin hangi açıdan sahîh veya mütevâtir olacağı hususunda yer yer farklı yaklaşımlar sergilenmiştir. Öte yandan, kadim kıraat eserlerinde meşhur kıraat ifadesinden sahîh kıraatler kastedilmişken sonraki dönemde bu kavram, bir kıraat türü şeklinde algılanmıştır. Bir takım kaynaklarda yer aldığı halde sahîh kıraat vasıflarını taşımayan bazı kıraat çeşitleri olmuştur. Bunlar, kıraatin nakil şekli veya Mushaf hattına ve Arapçaya muvafakatı gibi hususlar muvacehesinden bakılarak şâzz, ahad, mevzû veya müdrec şeklinde isimlendirilmiş ise de bu tür kıraatler için çatı kavram olarak şâzz terimi kullanılmıştır. Bu makalede kıraat türleri hakkında kadim eserler merkeze alınarak nisbeten kapalı kalmış bazı noktalar aydınlatılmaya çalışılacak, tazammun ettikleri manalar açısından kavramlar arasındaki bağlantılara değinilerek sahîh kıraatlerin güvenirliği ele alınacaktır. Bu bağlamda kıraat âlimlerinin kıraat çeşitlerini belirtmek için kullandığı kavramlara ve bunların tanımlarına değinilecek, konuyla ilgili âlimlerin farklı yaklaşımları analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kur, Sahîh, Mütevâtir, Meşhûr, Şâz, Sıhhat, Reading Qurʾān and Ḳirāʾāt, Ṣaḥîḥ, Mutawatir, Mashoor, Shâzz, Soundness.

Kaynakça

• ‘Askerî, Ebû Hilâl Hasen b. Abdullah b. Sehl. Furûku’l-Lüğaviyye. thk: Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dâru’l-‘İlim ve’s-Sekâfet, 1997.
• ‘Îd, İsrâ Mahmûd. “et-Terâbut beyne ‘ilmeyi’l-hadîsi’ş-şerîf ve’l-kırââti’l-Kur'âniyye: Dirâse tahlîliyye”. Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), (XVIII/2, 2020), ss. 75-96.
• ‘Ukberî, Ebu’l-Bekâ Abdullah b. Hüseyin b. Abdullah (v. 616/1220). et-Tibyân fî i‘râbi’l-Kur’ân. thk: Ali Muhammed el-Becâvî, 2 Cilt. Mısır: Naşir İsâ Bâbî el-Halebî, 1976.
• Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el- Hatib (v. 463/1071). Târîhu Bağdâd ve züyûluhû. thk: Mustafa Abdülkadir Ata, 24 cilt. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Bâz, Muhammed Abbas. Mebâhis fî ‘İlmi’l-Kırâât me‘a Beyâni Usûli Rivâyeti Hafs. Kâhire: Dâru’l-Kalem, 2004.
• Cermî, İbrahim Muhammed. Mu‘cemu ‘Ulûmi’l-Kur'ân, Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. Sıhâhu tâci’l-lüğa ve sıhâhu’l-‘Arabî. thk: Ahmed Abdulğafûr Attâr, 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerif (v. 816/ 1414). Ta‘rîfât. thk: Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2007.
• Dağ, Mehmet. “Kıraat Terimlerindeki Anlam Kırılmaları Şâz Kavramı Örneği”. Tarihten Günümüze Kıraat İlmi. Ankara: DİB Yayınları, 2015, ss. 85-112.
• Dânî, Osman b. Saîd b. Osman Ebû ‘Amr (v. 444/1053). el-Muhkem fî nakti’l-mesâhif. thk: İzzet Hasan, Dımeşk: Dâru’l-Fikir, 1987.
• Devserî, İbrahim b. Said b. Hamd. Muhtasaru’l-‘ibârât li mu‘cemi mustalahâti’l-kırâât. Riyad: Dâru’l-Hadareti li’n-Neşr, 2008.
• Ebû ‘Ubeyd, Kasım b. Sellâm b. Abdullah el-Herevî (v. 224/840). Fedâilu’l-Kur'ân li’l-Kâsım b. Sellâm. thk: Mervân el-Atiyye, Muhsin Hirâbe, Vefâ Takiyuddîn. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1995.
• Ebû Şâme, Şihabuddin Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim el-Makdisî. el-Murşidu’l-vecîz ilâ ‘ulûmin tete‘alleku bi’l-kitâbi’l-‘azîz. thk: Tayyar Altıkulaç, Beyrût: Dâru’s-Sadr, 1975.
• Ebû Şâme, Şihabuddîn Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim el-Makdisî. İbrâzu’l-me‘ânî min Hırzi’l-emânî. Beyrût: Dâru Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed (v. 370/981). Tehzîbu’l-luğa. thk: Muhammed İvaz, 15 Cilt. Beyrût: Dâru Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân Halîl b. Ahmed (ö. 175/791). Kitâbu’l-‘ayn. thk: Abdulhamid Hindâvî, 4 Cilt. Beyrut: Dâru Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Fırat, Yavuz. Tecvid ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2018.
• Firûzâbâdî, Mecduddin Ebû Tâhir Muhammed b. Yakub (v. 817/1415). Kâmûsu’l-muhît. thk: Mektebu Tahkiki’t-Türâs fî Müesseseti’r-Risale. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 2005.
• Hanay, Necattin. “Ebü’l-Fazl el-Huzâî ve ‘İhtiyârâtü min kırââti Ebî Hanîfe’ Risalesi”. Mütefekkir, Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi III/5, (2016), 101-127.
• Hatîb, Abdullatîf. Mu‘cemu’l-kırâât, 11 Cilt. Dımeşk: Dâru Saduddîn, 2000.
• Hüdhüd, Hamdi Salah. Mustalahâtu ‘İlmi'l-Kırâât fi Dav'i ‘İlmi'l-Mustalahi'l-Hadis, 2 Cilt. Kahire: Darü’l-Besair, 2008.
• Itr, Nureddin Muhammed el-Halebî. ‘Ulûmu’l-Kur'âni’l-Kerîm. Şam: Matbaatu’s-Sabah, 1993.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-me‘ânî ve’l-esânîd. thk:
• Mustafa Ahmed el-Alevî, Muhammed Abdulkebir el-Bekrî, 24 Cilt. Mağrib: Vizâretu Umûmi’l-Evkâf ve Şuûni’l-İslâmiyye, 1967.
• İbn Cema’a, Ebû Abdullah Bedruddin Muhammed b. İbrahim el-Hamevî (v. 733/1333). Menhelu’r-râvî fî muhtasari ‘ulûmi’l-hadîsi’n- Nebevî. thk: Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1986.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osmân el-Mevsilî. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzi’l-kırâât ve’l-izâhi anha. Mısır: Vizaretu’l-Evkâf el-Meclisu’l-A‘la li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1999.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed el-Hemedânî (v. 395/1004). Mu‘cemu mekâyîsi'l-lüğa. thk: Abdusselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî (v. 852/1448). Nüzhetu’n-nazar fî tavzîhi Nühbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser. thk: Abdullah b. Dayfullah er-Ruhaylî. Riyad, Matbaatu Sefîr, 2001.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah el-Hüseyn b. Ahmed el-Hemedânî (v. 370/980). Muhtasar fî şevâzzi'l-Kur'ân min kitâbi’l-Bedî‘. thk: Arthur Jeffery. Kâhire: Mektebetu’l-Mütenebbî, 1934.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim b. Ali Cemaluddin (v. 711/1312). Lisânu’l-‘Arab 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sadr, 1994.
• İbn Necâh, Ebû Dâvûd Süleyman el-Kurtubî el-Emevî (v. 496/1103). Muhtasaru’t-tebyîn lî hecâi’t-tenzîl 5 Cilt. Medine: Mecme‘u Melik Fehd, 2002.
• İbn Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshâk b. Muhammed el-Verrâk el-Bağdâdî eş-Şii (v. 438/1047). el-Fihrist. thk: İbrâhim Ramazan. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1997.
• İbn Salâh, Ebû ‘Amr Osman b. Abdurrahman. Ma‘rifetu envâ‘i ‘ulûmi’l-hadîs Mukaddimetü İbn Salâh, thk: Nureddin Itır, Beyrût: Dâru’l-Fikr el-Muasır, 1986.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsuddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yusuf (v. 833/1429). en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk: Şeyh Zekeriyya ‘Umeyrât, 3 Cilt. Beyrût: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsuddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yusuf. Müncidu’l-mukriîn ve mürşidu’t-tâlibîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Kâsımî, Muhammed Cemaluddin b. Muhammed Said b. Kasım el-Hallak (v. 1332/1914). Kavâ‘idu’t-tahdîs min fünûni’l-hadîs, Beyrut: Dâru Kutubi’l-İlmiyye, 1961.
• Kastallânî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr (v. 923/1517). Letâifu’l-işârât li fünûni’l-kırâât, thk: Merkezu’d-Dirâsâti’l- Kur’âniyye, 10 Cilt. Medine: Mecme’u Melik Fehd li Tibâeti’l-Mushaf, 2013.
• Kattân, Menna’ b. Halîl (v. 1420/1999). Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur'ân. Riyad: Mektebetu’l-Me‘ârif, 2000.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh el-Hindî. ʿArfü’ş-Şeẕî Şerhu Süneni’t-Tirmiẕî. Tashih: Mahmud Şakir. Beyrût: Dâru’t-Türasi’l-Arabî, 2004.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh el-Hindî. İkfârü’l-Mülḥidîn fî Zarûriyyâti’d-dîn. Pakistan: Meclisu’l-İlmî, 2004.
• Korkut, Ramazan. "Fıkıh Usulü Açısından İlahî Hitabı Anlamanın Dilbilimsel Çerçevesi". Dergiabant 9/1 (Mayıs 2021): 226-261.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib el-Kaysî. el-İbâne ‘an me‘âni’l-kırâât. thk: Abdulfettah İsmâil Şelebî. Mısır: Dâru’n-Nehda, 1960.
• Mes’ûl, Abdulali. Mu‘cemu mustalehâti ‘ilmi’l-kırââti’l-Kur’âniyye. Kâhire: Dârusselâm, 2007.
• Nebîl, İbn Muhammed İbrahim Âl-i İsmâil. İlmü’l-kırâât neş’etuhu etvâruhu eseruhu fi ‘ulûmi’ş-şer‘iyye. Riyad: Mektebetu’t-Tevbe, 1998.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref (v. 676/1278). et-Takrîb ve’t-teysîr li ma‘rifeti süneni’l-Beşîri’n-Nezîr fî usûli’l-hadîs. thk: Muhammed Osman el-Haşet. Beyrut: Dâru Kitâbi’l-‘Arabî, 1985.
• Nüveyrî, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Muhammed Muhibbuddin. Şerhu Tayyibeti’n-neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk: Mecdî Muhammed Sürûr, 2 Cilt, Beyrût: Dâru Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Râfî‘î, Mustafa Sadık b. Abdurrezzak b. Said. İ‘câzu’l-Kur'ân ve’l-belâğatu’n-Nebeviyye. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Râzî, Zeynuddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdulkâdir (v. 666/1268). Muhtâru’s-sıhâh. thk: Yusuf Şeyh Muhammed. Beyrût: Mektebetu’l-Asriyye, 1999.
• Rûmî, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman. Dirâsât fî ‘ulûmi’l-Kur'âni’l-Kerîm. Riyâd: Mektebetu Melik Fehd, 2005.
• Salih, Subhi. Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur'ân. Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2000.
• Sehâvî, Ebu’l-Hasan Alemüddin Ali b. Muhammed b. Abdussamed. Cemâlu’l-kurrâ’ ve kemâlu’l-ikrâ’. thk: Mervân Atiyye, Muhsin Hirâbe. Beyrût: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1997.
• Sicistânî, Ebû Bekir Abdullah b. Ebî Dâvûd Süleyman b. Eş’as (v. 316/929). Kitâbu’l-Mesâhif. thk: Muhammed b. Abduh. Mısır: Farûku’l- Hadîse, 2002.
• Sinîkî, Zeynuddin Ebû Yahya Zekeriyya b. Muhammed el-Ensârî (v. 926/1520). Fethu’l-bakî bi şerhi Elfiyeti’l-‘Irâkî. thk: Abdullatif Hemim, Mâhir el-Fahl 2 Cilt. Beyrut: Dâru Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâleddin. el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur'ân. thk: Muhammed Ebul Fadl İbrâhim, 4 Cilt. Kahire: Hey’etu’l-Mısriyye el-Amme li’l-Kitâb, 1974.
• Tayyâr, Musaid b. Süleyman b. Nasr. Muharrar fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Cidde: Merkezu’d-Dirâsât ve’l-Ma‘lûmati’l-Kur’âniyye, 2008.
• Ünal, Mehmet. “Kıraat Kriterleri Bağlamında Kıraatlerin Tevatürü Meselesi ve Şia'nın Buna Bakışı”. Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 8/3, (Eylül-Aralık 2011), ss. 77-114.
• Yerlikaya, Cafer. “Kıraatlerin sıhhat kriterlerinin değerlendirilmesi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Doktora Tezi, 2021.
• Yıldız, Süleyman. İmâmiyye Şîası’nın Kırâat Tasavvurları Klasik Dönem Tûsî-Tabersî Örneği. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2020.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedruddin Muhammed b. Abdullah (v. 794/1392). el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur'ân. thk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazim (v. 1367/1948). Menâhilu’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur'ân. thk: Fevvâz Ahmed Zemerlî, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1995.