Değişen Otoriteler: Sünnî ve Şiî Halkalarda Müşterek Nakledilen Bir Rivayetin İncelemesi

Yıl 2023, , 167 - 183, 15.06.2023

Ayşe Nur Duman

https://doi.org/10.18505/cuid.1251795

Öz

Değişen Otoriteler: Sünnî ve Şiî Halkalarda Müşterek Nakledilen Bir Rivayetin İncelemesi
Öz
Ehl-i sünnet ve Şîa’nın hadis literatüründeki müşterek rivayetlerin isnad ve metinleri hadis tarihinin erken dönemlerine dair bilgi sunan önemli bir kaynaktır. Bu makalede konu edilen ve metni anlamlı değişiklikler içeren “İslam’ın aslı namaz, fer‘i zekat, zirvesi Allah yolunda cihattır” hadisi, söz konusu özelliklere sahip müşterek rivayetlerdendir. Nitekim bu hadis Sünnî literatürde Allah Resûlü ve Muâz b. Cebel, Şiî kaynaklarda ise Muhammed el-Bâkır ve Cafer es-Sâdık’ın ashâbıyla yaptığı konuşmalar sırasında nakledilir. Rivayete konu olan otoritelerin ve kişilerin rollerindeki değişimin nasıl meydana geldiğini tespit etmek amacıyla, ilk olarak hadisin Şiî isnad ve metinleri hakkında bilgi verilmiş, özellikle râvilerin Ehl-i hadis halkalarıyla irtibatlı olup olmadığı belirlenmiştir. Ardından Sünnî literatürdeki isnad ve metinlere işaret edilmiş, bunları nakleden râvilerin Şiî ders meclisleriyle olan bağlantılarına ve Şiî görüşleri benimseyip benimsemediklerine bakılmıştır. Böylece rivayetin bir ekolün ders halkasından diğerine ne zaman, nerede ve hangi râviler vasıtasıyla intikal ettiği, ayrıca metin farklılıklarının hangi gerekçelerle meydana geldiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnî Hadis, Şiî Hadis, Müşterek Rivayet, Rivayet Geçişi

Changing Authorities: An Analysis of a Common Tradition Among Sunnī and Shi‘ī Circles

Öz

Abstract
The isnad and texts of the common narrations in the hadith literature of Ahl al-Sunnah and Shīa are an important source that provide information about the early periods of hadith history. The hadith, which is that subject of this article and whose text contains meaningful differences, “The essence of Islam is prayer, its branch zakat and its peak is jihad in the way of Allah” is a common narration with this characteristics. Because this hadith is narrated in Sunnī sources during a conservartion between the Massenger of Allah and Muadh b. Jabal. On the other hand, in Shiite sources this hadith is reported during the conservation of Muhammad al-Bakir and Cafer as-Sadik with his companions. In order to determine how the change in the poles of the people who are the subject of the narration occured, firstly, information about the Shiite isnad and texts of the hadith was given, and it was determined whether the narrators were connected with the Ahl al-hadith circles. Then, the isnads and texts in the Sunni sources were pointed out, the connections of the narrators who transmitted them with Shiite circles and whether they adopted Shiite views or not were examined. Thus, it has been determined when, where and through which narrators the narration was transferred from one school to another, and also for what reasons the textual differences occured.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sunnī Hadith, Shi‘ī Hadith, Common Narration, Hadith Transmission

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed el-Kissî. el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd. thk. Mustafa b. el-Adevî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Belensiyye li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘,1423/2002.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Müsned. nşr. Şuayb el-Arnâût – Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1419/1998.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. el-İlel ve ma‘rifetü’r-ricâl. thk. Vasıyyullah b. Muhammed Abbas. 3 Cilt. Riyad: Dâru’l-Hâdî, 1422/2002.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. el-Câmi‘ li-ulûmi’l-İmam Ahmed. Mısır: Dâru’l-Felâh li’l-Bahsi’l-İlmî ve Tahkîki’t-Türâs, 1430/2009.
• Âmilî, Muhammed b. el-Hasan el-Hürr. Tafsîlü vesâili’ş-Şîa ilâ tahsîli mesâili’ş-şerîa. 25 Cilt. Kum: Mektebetü Ehli’l-beyt, 1419/1988.
• Ayyâşî, Ebü’n-Nadr Muhammed b. Mes‘ûd. Tefsîru’l-Ayyâşî. nşr. Hâşim er-Resûlî. 2 Cilt. Tahran: Mektebetü’l-İlmiyye, 1381/1960.
• Bahrânî, Seyyid Hâşim b. Süleyman. el-Burhân fî Tefsîri’l-Kur’ân, 5 Cilt. Kum: Müessesetü’l-Bi’se, 1426/1995.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes‘ûd. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnaût – Muhammed Züheyr eş-Şâviş. 16 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Berkî, Ahmed b. Muhammed b. Hâlid. Kitâbü’l-Mehâsin. 2 Cilt. Kum: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1372/1951.
• Berkî, Ahmed b. Muhammed b. Hâlid. Ricâlü’l-Berkî. nşr. Haydar Muhammed Ali el-Bağdâdî. Kum: Müessesetü’l-İmam Sâdık, 1391/1970.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. Şuabü’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamid. 14 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1423/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr. el-Bahru’z-zehhâr el-ma‘rûf bi-Müsnedi’l-Bezzâr. thk. Mahfûzu’r-rahmân Zeynüllah. 20 cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1409/1988.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Kitâbü’t-Târîhi’l-kebîr. nşr. Muhammed Abdülmuîd Han. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, t.y.
• Cevherî, Ebû Bekr Ahmed b. Abdülaziz. es-Sakîfe ve Fedek. thk. Muhammed Hâdî el-Emînî. Tahran: Mektebetü Naynava el-Hadîsiyye, y.y.
• Cüzcânî, Ebû İshak İbrahim b. Yakub. Ahvâlü’r-ricâl. thk. Seyyid Subhî el-Bedrî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, t.y.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer, Süâlâtü’l-Hâkim en-Nîsâbûrî li’d-Dârekutnî. thk. Muvaffak b. Abdullah b. Abdülkadir. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1404/1984.
• Duman, Ayşe Nur. Ehl-i sünnet ve Şîa’da Müşterek Rivâyetlerin Tahlili -Küleynî’nin el-Kâfî İsimli Eserinin Usûl Bölümü Örneği-. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Ehvâzî, Hüseyin b. Saîd. Kitâbü’z-Zühd. thk. Celâlüddîn Ali es-Sağîr. Beyrut: Dâru’l-A‘râf li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 1413/1993.
• Esterâbâdî, Mîrzâ Muhammed b. Ali. Menhecü’l-makâl fî tahkîki ahvâli’r-ricâl. 7 Cilt. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs, 1421/2001.
• Fâlûcî, Ekrem b. Muhammed. el-Mu‘cemü’s-sağîr li-ruvâti’l-imam İbn Cerîr et-Taberî. thk. Ali Hasan Abdülhamid el-Eserî. 2 cilt. Ürdün: Dâru’l-Eseriyye, 1425/2007.
• Haider, Najam. The Origins of The Shī‘a: Identity, Ritual, and Sacred Space in Eighth-Century Kūfah. Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Hatîb, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Târîhu medîneti’s-selâm ve ahbâru muhaddisîhâ ve zikru kuttâniha’l-ulemâi min gayri ehlihâ ve vâridîhâ. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• Hilâlî, Süleym b. Kays. Kitâbü Süleym b. Kays el-Hilâlî. thk. Muhammed el-Ensârî ez-Zencânî. Kum: Dâru’l-Hadî, 1405/1984.
• Hûî, Ebü’l-Kâsım b. Ali Ekber. Mu‘cemü ricâli’l-hadîs ve tafdîlü tabakâti’r-ruvât. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 24 Cilt. Necef: Müessesetü’l-Hûî el-İslâmî, t.y.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Muavviz. 10 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Bişrân, Abdülmelik b. Muhammed. el-Emâlî. nşr. Âdil b. Yusuf el-Azâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• İbn Davud, Takıyyüddîn Hasan b. Ali. Kitâbü’r-Ricâl. thk. Muhammed Sâdık Âlü Bahri’l-Ulûm. Necef: Menşûrâtü’r-Rızâ, 1393/1972.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. Kitâbü’l-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1373/1953.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîsi ve’l-âsâr. nşr. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1409/1989.
• İbn Ebî Üsâme, Ebû Muhammed Hâris b. Muhammed et-Temîmî. Buğyetü’l-bâhis an zevâidi Müsnedi’l-Hâris. thk. Hüseyin Ahmed Salih el-Bâkirî. 2 Cilt. Medine: Merkezü Hidmeti’s-Sünne ve’s-Sîreti’n-Nebeviyye.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1423/2002.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Tebsîrü’l-müntebih bi tahrîril-müştebih. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, t.y.
• İbn Hayyûn, Numan b. Muhammed. Şerhu’l-ahbâr fî fezâili’l-eimmeti’l-athâr. thk. Muhammed Hüseyin el-Celâlî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1409/1988.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Kitâbü’s-Sikât. thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. 10 Cilt. Haydarâdâb: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Ma‘ârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1389/1969.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1395/1975.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. nşr. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1421/2001.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed. Târîhu esmâi’s-sikât. thk. Subhî es-Sâmârrâî. Kuveyt: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1404/1984.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed. et-Terğîb fî fezâili’l-a‘mâl ve sevâbi zâlike. thk. Muhammed Hasan Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
• İbn Ukde, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Fezâilü Emîri’l-mü’minîn. thk. Abdürrezzak Muhammed Hüseyin. Kum: Delîl-i Mâ, 1423/2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-Mevzûât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1386/1966.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Kitâbü’d-Duafâ ve’l-metrûkîn. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Amr b. Abdüsselam Tedmürî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1417/1997.
• İclî, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdullah. Târîhu’s-sikât. thk. Abdülmu‘tî Kal‘acî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1984.
• İrbilî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsa. Keşfü’l-ğumme fî ma‘rifeti’l-eimme. nşr. Hâşim er-Resûlî. 2 Cilt. Tebriz: Mektebetü Benî Hâşim, 1382/1961.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1416/1996.
• Keşşî, Ebû Amr Muhammed b. Ömer. İhtiyâru Ma‘rifeti’r-ricâl. nşr. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1427/2006.
• Kuzudişli, Bekir. Şîa ve Hadis Başlangıcından Kütüb-i Erbaa’ya Hadis Rivayeti ve İsnad. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Küleynî, Muhammed b. Yakub. el-Kâfî. 8 Cilt. Beyrut: Menşûrâtü’l-Fecr, 1428/2007.
• Mâmekânî, Abdullah. Tenkîhu’l-makâl fî ilmi’r-ricâl. thk. Muhammed Rıza el-Mâmekânî. 34 Cilt. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs, 1431/2011.
• Ma‘mer b. Râşid. el-Câmi‘ (Abdürrezzak b. Hemmâm’ın Musannef’i içerisinde). thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1403/1985.
• Mâzenderânî, Muhammed b. İsmail. Münteha’l-makâl fî ahvâli’r-ricâl. 7 Cilt. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs, 1415/1995.
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed. Mir‘âtü’l-ukûl fî şerhi ahbâri’r-Resûl. nşr. Hâşim er-Resûlî. 26 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1403/1983.
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed. Bihâru’l-envâri’l-câmi‘a li-düreri ahbâri’l-eimmeti’l-athâr. 111 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Vefâ, 1403/1983.
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed. Melâzü’l-ahyâr fî fehmi tehzîbi’l-ahbâr. nşr. Mehdî er-Recâî. 16 Cilt. Kum: Mektebetü Âyetullah Mar‘aşî, 1405/1985.
• Mervezî, Ebû Abdullah Muhammed b. en-Nasr. Ta‘zîmü kadri’s-salât. thk. Abdurrahman Abdülcebbâr. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1406/1986.
• Mirza en-Nûrî, Hüseyin b. Muhammed. Müstedrekü’l-Vesâil ve müstenbitü’l-mesâil. thk. Müessesetü Âli’l-Beyt. 28 Cilt. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt, 1408/1987.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yusuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1404/1983.
• Müfîd, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed. el-Emâlî. nşr. Muhsin Üstâdûlî – Ali Ekber el-Gaffârî. Kum: Menşûrâtü Cemâati’l-Müderrisîn fi’l-Havzati’l-İlmiyye, 1413/1992.
• Nasr b. Müzâhim, Ebü’l-Fazl b. Seyyâr. Vak‘atü Sıffîn. thk. Abdüsselâm Muhammed Harun. Kum: Menşûrâtü Mektebeti Âyetullah el-Mar‘aşî en-Necefî, 1403/1983.
• Necâşî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ali. Ricâlü’n-Necâşî. thk. Musa ez-Zencânî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1418/2005.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Kitâbü’s-Süneni’l-kebîr. thk. Hasan Abdülmün‘im. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Nu‘mânî, Muhammed b. İbrahim. Kitâbü’l-Gaybe. thk. Ali Ekber Gaffârî. Tahran: Neşr-i Sadûk, 1397/1976.
• Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali. Fezâilü eşhüri’s-selâse. thk. Mirza Gulâm Rıza İrfâniyân. Beyrut: Dâru’l-Mecdi’l-Beyzâ, 1390/1976.
• Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali. Me‘âni’l-ahbâr, thk. Ali Ekber el-Gaffârî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1402/1982.
• Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali. el-Hısâl. thk. Ali Ekber Gaffârî. 2 Cilt. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1403/1983.
• Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali. el-Hısâl. thk. Ali Ekber Gaffârî. 2 Cilt. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1403/1983.
• Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali. Men lâ yahruhü’l-fakîh. thk. Ali Ekber el-Gaffârî. 4 Cilt. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1412/1992.
• Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali. el-Emâlî. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî, 1418/1997.
• Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali. Sevâbü’l-a‘mâl. thk. Ahmed el-Mâhûzî. 2 Cilt. Kum: Merkezü’r-Resâili’l-Kasîra, 1435/2014.
• Saffâr, Ebû Cafer Muhammed b. el-Hasan. Besâiru’d-derecât fî fezâili Âli Muhammed. thk. Mîrza Muhsin. Kum: Menşûrâtü’l-Mektebeti Âyetullah el-Mar‘aşî, 1403/1983.
• Şâhrûdî, Ali en-Nemâzî. Müstedrekâtü ilmi’r-ricâl. 8 cilt. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1426/2006.
• Şâşî, Ebû Saîd Heysem b. Küleyb. el-Müsned. thk. Mahfûzürrahman Zeynullah. 3 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Ahkâm, 1414/1993.
• Şebesterî, Abdülhüseyin. el-Fâik fî rüvâti ashâbi’l-İmam es-Sâdık. 2 Cilt. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1418/1997.
• Şebesterî, Abdülhüseyin. et-Tebyîn fî ashâbi’l-İmâm Emîri’l-mü’minîn ve’r-ruvâti anhu. Kum: el-Mektebetü’t-Târîhiyyeti’l- Muhtassa, 1428/2008.
• Şerif er-Radî, Muhammed b. el-Hüseyin. el-Mecâzâtü’n-nebeviyye. Kum: Dâru’l-Hadîs, 1422/2001.
• Şerif er-Radî, Muhammed b. el-Hüseyin. Hasâisü’l-eimme. thk. Muhammed Hâdî el-Emînî. Meşhed: Mecma‘u’l- Buhûsi’l-İslâmî, 1406/1985.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1404/1983.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. 4 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1405/1984.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Delâilü’l-imâme. thk. Kısmü’d-Dirâsâtü’l-İslâmiyye. Kum: Müessesetü’l-Bi‘se, 1412/1992.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Ebi’l-Kâsım el-Âmilî. Beşâretü’l-Mustafâ li-Şîati’l-Mürtezâ. Necef: Menşûrâti’l-Mektebeti’l-Haydariyye, 1383/1963.
• Tabersî, Ahmed b. Ali. el-İhticâc alâ ehli’l-lecâc. 2 Cilt. Meşhed: Menşûrâtü Mürtezâ, 1402/1982.
• Tabersî, Ebü’l-Fazl Ali b. el-Hasan. Mişkâtü’l-envâr fî gurari’l-ahbâr. nşr. Sâlih el-Ca‘ferî. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1411/1911.
• Tabersî, Ebû Ali Fazl b. Hassân. İ‘lâmü’l-verâ bi-a‘lâmi’l-hüdâ. 2 Cilt. Kum: Müessetü Ehli’l-Beyt, 1416/1996.
• Tayâlisî, Ebû Davud Süleyman b. Davud. Müsnedü Ebî Davud et-Tayâlisî. thk. Muhammed et-Türkî. 4 Cilt. Cize: Dâru Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1419/1999.
• Tefrişî, Mustafa b. el-Hüseyin. Nakdü’r-ricâl. thk. Müessesetü Âli’l-Beyt. 5 Cilt. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs, 1418/1998.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmi‘u’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1418/1998.
• Topgül, Muhammed Enes. Hadis Râvilerinde Şiîlik Eğilimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Topgül, Muhammed Enes. “Sünnî-Şiî İkilemine Farklı Bir Bakış: Yeniden İnşa Edilen Hadis Bağlamları”. İslam Araştırmaları Dergisi 41/2 (2019), 45-83.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan. Ricâlü’t-Tûsî. thk. Cevâd el-Kayyûmî el-İsfahânî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1430/2010.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan. Tehzîbü’l-ahkâm. nşr. Ali Ekber el-Gaffârî. 10 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1407/1986.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan. el-Fihrist. nşr. Muhammed Sâdık Âlü Bahri’l-Ulûm. Necef: Menşûrâtü’ş-Şerîf er-Rıza, t.y.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan. el-Gaybe. thk. İbâdullah et-Tahrânî, Ali Ahmed Nâsih. Kum: Dârü’l-Ma‘ârifi’l-İslâmiyye, 1411/1990.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan. el-Emâlî. thk. Kısmü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye. Kum: Dâru’s-Sekâfe, 1414/1993.
• Tüsterî, Âyetullah Muhammed Takî. Kâmûsü’r-ricâl. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1410/1990.
• Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr. Kitâbü’d-Duafâi’l-kebîr. nşr. Abdülmut‘î Emin Kal‘acî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1984.
• Yahya b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ. et-Târîh. thk. Ahmed Muhammed Nurseyf. 4 Cilt. Suud: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1399/1979.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddin b. Osman. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. nşr. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1383/1963.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddin b. Osman. el-Muğnî fi’d-duafâ. nşr. Abdullah b. İbrahim el-Ensârî. 2 Cilt. Katar: İdâretü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1407/1987.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddin b. Osman. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâti’l-meşâhîr ve’-a‘lâm. nşr. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. 53 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Türâsi’l-Arabî, 1410/1990.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddin b. Osman. Siyerü a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût – Hüseyin el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416/1996.