Belâğat Açısından Karşılaştırmalı Okuma Denemesi: Bakara Sûresinde Rızık Kelimesinin Kullanıldığı Âyetler Örneği

Yıl 2023, , 559 - 575, 15.12.2023

İsmail Bayer , Esra Hacımüftüoğlu

https://doi.org/10.18505/cuid.1337228

Öz

Din, çevre, gelenek, ihtiyaç ve karakter insanın beslenme alışkanlıklarının çerçevesini belirler. Bu bağlamda Kur’an beslenme konusuna özel bir önem hasreder. İlgili alanın öne çıkan kelimelerinden biri rızıktır. Rızık, Allah'ın canlılara faydalanmaları için verdiği şeylerdir. Geniş anlamıyla çocuklar, eş, eylem, bilgi, hikmet bu kapsamda değerlendirilebilir. Bu çalışmada, içinde rızık kelimesi geçen Bakara suresi ayetleri dil-belagat bakış açısıyla incelenerek konunun ayrıntılı verilerine ulaşılmak hedeflenmiştir. Her dilde bulunan ancak Arap dilinin karakteristiği gereği daha da özel hâle gelen cümleleri oluşturan kelimeler, kelimelerin formları, cümlenin dizgisi, ifade yolları ve üslup anlamın belirlenmesinde önemlidir. Çalışmada esas alınan belagat nüktelerinin tespitinde öncelikle karşılaştırma yöntemi uygulanmaya çalışılmıştır. Bu yöntemde ayetler, cümle ve kelimeler, bağlantılı diğer ayet ve muhtemel/kurgusal cümlelerle farklı dilsel boyutlarda karşılaştırılarak aralarındaki farklar belirlenmiş; daha sonra çıkarılan sonuçlar ilgili metin üzerinde uygulanarak sağlaması test edilmiştir. Kur’an üslûbunda yer alan her dil yapısına dikkat etmek ve anlam görevini araştırmak Kur’an’ı anlamak için elzemdir. Bu tarz okumada dil unsurlarının varlığı kadar, yokluğu da dikkate alınmalı ve anlamın belirlenmesinde etkin olarak kullanılmalıdır. Kur’an’da geçen kelimeler sadece zikredilmemekte; varlığı-yokluğu, birlikte kullanıldığı kelimelerin yapısı ve metnin bütünü, verilmek istenen mesajın önemli ve farklı bir yönünü oluşturmaktadır. Bu makalede belirtilen yöntem çerçevesinde Bakara suresinde içinde rızık kelimesinin geçtiği on ayet incelenmiştir. Uygulama şekilleri, belirtilen yöntemin anlaşılması için belli oranda örnekler sunmaktadır. Rızık kavramıyla ilgili genel toplum hayatına yansıyan yönüyle çeşitli veriler elde edilmiştir. Gıdalarda aranan temel özellikler sağlıklı, lezzetli ve hem bizatihi hem de edinim yolu olarak helâl olmalarıdır. İnsan bünyesinin gıdalardan hoşlanması çeşitli etkenlere göre farklılık gösterebilir. Ancak gıdayla ilgili getirilen yasaklamalar, makul, bilimsel veya itikadi gerekçelere dayanır. Konunun ahlaki ve felsefi boyutları, söz konusu gerekçelerin arka planında daima mevcuttur. İnsana tevdi edilen görevlerden biri de, dünyada kendisine tanınan imkân ve kabiliyetler çerçevesinde rızkı elde etme ve varsa sorumlu oldukları kişilere, canlılara ve diğer ihtiyaç sahiplerine dağıtmasıdır. Rızkın varlık sebebini dikkate alarak faydalanmak, edinim yolunun yasal ve ahlâkî olmasını gözetmek imanın gereğidir. Meşru yoldan edinim, edindiklerini paylaşım ve dağıtım işi, öncelikle vicdan duygusuyla ilişkilidir. Bundan dolayı hayvanlara, bitkilere, diğer insanlara rızık olarak verilen şeylere tasallut etmek imanın doğasında bulunmamaktadır. Bu açıdan infak, rızk kavramının anlaşılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Kur’an insanın rızkın dağıtımında âdil ve cömert bir tutum sergilemesi isteğini güçlü bir şekilde belirtmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Belâğat, Rızık, Bakara Sûresi, Karşılaştırma Yöntemi.

A Comparative Reading Essay in Terms of Rhetoric: An Example of Verses in Surah al-Baqarah in which the Word Rizq is Used

Öz

Religion, environment, tradition, needs, and character determine the framework of people's eating habits. In this context, a special area is reserved for nutrition in the Qur'an. One of the prominent words in the relevant field is “rizq,” referring to things that Allah gives to all creatures for their own benefit. Broadly, children, spouse, action, knowledge, and wisdom can also be evaluated in this context. This study aims to reach detailed data on the subject by examining the verses where the word rizq is mentioned in Surah al-Baqara in terms of language and rhetoric. In every language, but especially in the Arabic language, the words that make up the sentences, the forms of the words, the syntax of the sentence, the forms of expression, and the style are important while determining the meaning. First, the comparison method was applied in the determination of the eloquence subtleties that were taken as a basis in the study. By this method, we compared verses, sentences, and words with other related verses and possible/fictional sentences in different linguistic dimensions; determined the differences between them, and tested the results by applying them to the relevant text. Considering every linguistic structure in the Qur'anic style and investigating its meaning is essential for understanding the Qur'an. In such a reading, the presence as well as the absence of language elements should be taken into consideration and used effectively in determining the meaning. The words used in the Qur'an are fundamental because their presence or absence, the structure of words that they are used together, and the whole text constitute an important and different aspect of the conveyed message. In this paper, ten verses where the word rizq is mentioned in Surah al-Baqara are examined within the framework of the study method. Their application provides examples to a certain extent for the understanding of the specified method. Various data has been obtained about the concept of rizq as reflected in general social life. As rizq, the foods must be healthy and tasty as well as halal in terms of their ingredients and acquisition. The desire for foods of human body may vary according to various factors. However, prohibitions on food are based on reasonable, scientific, or religious reasons. The moral and philosophical dimensions of the subject are always present in the background of these justifications. One of the duties assigned to human beings is to obtain rizq within the framework of the possibilities and capabilities given to them in the world and to distribute it, if any, to those they are responsible for, creatures, and other needy people. It is a requirement of faith to utilize the rizq by considering its raison for existence and to ensure that the way of acquisition is legal and ethical. Legitimate acquisition, sharing, and distribution of what is acquired is primarily related to the sense of conscience. Therefore, it is not in the nature of faith to interfere with what is given to animals, plants, and other people as rizq. From this point of view, infaq plays an important role in understanding the concept of rizq. The Qur'an strongly expresses the desire of man to be fair and generous in the sharing of rizq.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Rhetoric, Rizq, Surah al-Baqara, Comparison Method.

Kaynakça

• Âlûsî, Ebu's-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd. Rûhu'l-me‘ânî fî tefsîri'l-Kur'âni'l-‘Azîm ve's-seb‘i'l-mesânî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415.
• Arsal, Sadri Maksudi. Cengiz’in 96 Yasası, Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, 1947.
• Bayer, İsmail-Boz, Halil. Bakara Suresi Meâl ve Bazı Okuma Notları. Ankara: Sonçağ Yayınevi, 2021.
• Buhayrî, İbrahim Muhammed. “Menhecu’l-Kur’ân fî Da’veti’l-Mu’minîne ile’l-Ekli mine’l-Helâli’t-Tayyib”. Kulliyetu Usuli’d-Din ve’d-Da’vet 4 (1984), 45-60.
• Cherno, Melvin. “Feuerbach's "Man is what He Eats": A Rectification”. Journal of the History of Ideas 24/ 3 (1963), 397-406.
• Coşkun, Ahmet. Kur’an-ı Kerim’de Rızık Meselesi . Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1986.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksel Kurulu Başkanlığı”. Erişim 17 Temmuz 2023.
• https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/670/bir-hayvanin-yenilmeyecek-yerleri-nerelerdir-bu- organlarin-ne- yapilmasigerekir#:~:text=M%C3%A2lik%C3%AE%20ve%20%C5%9E%C3%A2fi%C3%AE%20mezheplerinde%20 eti,met%C3%A2lib%2C%204%2F256)
• Ebû Hayyân, Esîruddîn Muhammed b. Yusuf b. Ali el-Ceyyânî el-Gırnâtî el-Endelûsî. en-Nehru'l-mâd mine'l-bahri'l-muhît. thk. Ömer el-Es’ad. Beyrut: Dâru'l-Cil, 1995.
• Fîrûzâbâdî, Ebu't-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kub b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrut: Muessesetu'r-Risâle, 1986.
• Gündüzöz, Güldane-Gündüzöz, Soner. “Tasavvufta İhsan Teriminin Kavram Ağı Üzerine Analitik Bir Değerlendirme”. İlted: İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56/2 (Aralık 2021), 71-93. https://doi.org/10.29288/ilted.897449
• Harman, Ömer Faruk. “Musa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/207-213. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Hâzin, Alâeddîn Ali b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî. Tefsiru’l-Hâzin lubâbu’t-te’vîl fî me‘âni’t-tenzîl. thk. Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1995.
• İbn Fâris, Ebu'l-Huseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu‘cemu mekâyisi’l-luğa. thk. Abdusselâm Muhammed Harun. Dimeşk: Dâru Fikr, 1399. İbn-i Âşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tunusî. Tefsîru’t-tahrîr ve't-tenvîr. Tunus: ed-Dâru't-Tûnisiyye, 1984.
• İbn-i Manzûr, Ebu'l-Fazl Muhammed b. Mukerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sadır, 1414.
• Karaman, Fikret. “Rızık ve Kazanç Anlayışı Üzerine Bir İnceleme”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 155-177.
• Kâzerûnî, Nureddin Ahmed b. Muhammed b. Hadır el-Ömerî. Tefsîru’l-Kâzerûnî. thk. Ebi’l-Hasan Abdullah b. Abdulaziz eş-Şebrâvî. Kahire: Dâru’r-Risâle li’n-Neşr, 2017.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Ohan Matbaacılık, 1997.
• Kur’ân Yolu. Erişim 17 Temmuz 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Mutfak Kültürü. “Morcilla de Burgos”. Erişim 17 Temmuz 2023.
• https://mutfakkulturu.com/2021/03/16/morcilla-de-burgos-ispanya/
• Nîsâbûrî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-Sa’lebî. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabi, 1422.
• Oruç, Nurullah. “Arap Dilinde "En" Edatının Fonksiyonu ve Manaya Etkisi”. İlted: İlahiyat Tetkikleri Dergisi 55 (2021/1), 139-161.
• Rakover, Nahum. Law and the Noahides. İsrael: The Library of Jewish Law, 1998. https://doi.org/10.29288/ilted.883209
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn. Mefâtihu'l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi't- Turâsi'l-‘Arabî, 1420.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Revâiu'l-beyân tefsîru âyâti'l-ahkâm mine'l-Kur'ân. Mısır: Dâru’l-Hayr, 1991.
• Şa‘râvi, Muhammed Mutevelli. el-Muntehâb min tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerim. b.y.: Metâbiu Ahbar, 1997.
• Taberî, Ebû Ca‘fer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Mısır: Dâru Hecr, 1422.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Alî b. Ahmed b. Muhammed b. Alî en-Neysâbûrî. et-Tefsîru’l-basît. Riyad: İmâdetu’l- Bahsi’l-İlmî Câmiatu’l-İmam, 1430.
• Vikipedi. “Morcilla”. Erişim 17 Temmuz 2023. https://tr.wikipedia.org/wiki/Morcilla
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur'an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1981.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ‘an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni'l-ekâvîl fî vucûhi't-te’vil. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1407.