Ahlaki Bir Erdemden Hukuki Yükümlülüğe: Muvâsât

Yıl 2023, , 746 - 768, 15.12.2023

Nurten Zeliha Şahin

https://doi.org/10.18505/cuid.1341360

Cited By: 1

Öz

Muvasât, en yakınımızdan başlayarak bize ihtiyacı olana yardımı, elimizdekini onunla paylaşmayı içeren ahlaki bir erdemdir. Fakat kişinin hukuken korunan değerleri tehlikeye girmişse o zaman yardım ve dayanışma bir yükümlülüğe dönüşmektedir. Bu toplumsal yükümlülüğün İslâm hukukundaki hükmü farz-ı kifâyedir ve kifaî yükümlülüğün gerekçesini de muvâsât oluşturur. Diğer taraftan ise zekât, nafaka gibi aynî yükümlülüklerin hukuki gerekçesinde de muvâsât yer alır. Muvâsât aslında toplumdaki her bir bireyin birbirine yardım etmesini, paylaşmasını, gerektiğinde elindekini ortaklaşmasını kapsayan geniş kavramsal bir içeriğe sahiptir. Muvâsât ile amaçlanan, ihtiyaç sahibine yönelik toplumsal duyarlılığın canlı tutulmasıdır. Muvâsât, İslâm’ın korumayı amaçladığı hukuki değerleri tehlikeye girdiği zaman toplumdaki her bir bireyin elindeki imkânları paylaşarak karşı tarafın ihtiyacını gidermenin hikmetini oluşturur. Bu çalışma bu bağlamda ihtiyaç sahiplerinin, ihtiyacını giderebilecek imkâna sahip olanlar üzerinde hakkı olduğunu teklifi hükümler bağlamında ele alarak değerlendirmeyi amaçlamaktadır. İslâm’ın korumayı amaçladığı hukuki değerler arasında öncelikli yere sahip olan can güvenliğinin sağlanması, beden bütünlüğünün korunması, mahremiyet hakkının ihlalinin önüne geçilmesinde muvâsât her bir Müslümanı birbirine karşı ve devleti vatandaşına karşı yükümlü kılmaktadır. Bu çalışma kişinin korunması gereken hukuki değerleri tehlikeye girdiği zaman durumundan haberdar olan her bir ferde imkânları nispetinde yardım etme yükümlülüğünü tanımlayan muvâsâtı, toplumsal sorumluluk bağlamında ele alarak incelemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda muvâsâtın İslâm hukukunda teklifi yükümlülükler ile doğrudan bağlantısının olduğu söylenebilir. Farz-ı kifâyî yükümlülüklerin gerekçesinde muvâsât yer almaktadır. Bununla birlikte zekâtın farziyetinin, fidyenin vücûbiyetinin, nafaka sorumluluğunun hukuki gerekçesinde, ihtiyaç sahibinin ihtiyacını, kimseye muhtaç olmayan tarafından karşılanmasının yer alması, yardımlaşmayı içeren yükümlülüklerin temelinde muvâsâtın olduğunu bize gösterir. Aynı şekilde faizin yasak kılınmasındaki hukuki gerekçede de toplumdaki muvâsâtı yok eden yönü yer almaktadır. Özellikle devletin fahiş fiyata üst sınır getirmesinin dayanağı da temel ihtiyaçların giderilmesinde her bir bireyin eşit hakka sahip olmasıdır. Yani temel ihtiyaçların fiyatlarında kâr haddinin belirlenmesi muvâsâtın bir gereğidir. Muvâsatta bireysel sorumlulukla beraber devletin yükümlülüğünün tanımlanması, toplumda temel ihtiyacının karşılanmadığı hiçbir bireyin bulunmamasının amaçlanmasıdır. Bu nedenle muvâsâtın vicdani sorumluluk ile birlikte toplumsal sorumluluğu ve hukuki yükümlülüğü içine alan bir yönü vardır. Bu da İslam’ın canın korunmasını en üst hukuki değer olarak benimsediğini gösterir. Muvâsât sadece temel ihtiyaçların giderilmesi ile sınırlı olmayıp kişinin manevi desteğe ihtiyacı olacağı anlarda da bu desteği ona vermeyi, onun yanında durarak acılarına ortak olmayı, onu hissedip acılarını içselleştirmeyi de içerir. Bu nedenle muvâsât aslında bir Müslümanda olması gereken ahlaki duruşu tanımlamaktadır. Bu ahlaki duruşun temelinde İslam’ın en temel kaygısının maddi ve manevi bütünlüğü ile insanın varoluşunu korumak olduğu söylenebilir. Bu çalışma da bu anlamda muvâsâtı bu geniş kapsamı ile ele alıp değerlendirerek İslâm’ın temel maksadının insanı maddi ve manevi bütünlüğü içinde korumak olduğunu İslam hukuku bağlamında bir nebze ifade edebilmeyi amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Erdem, Muvâsât, Zaruret, Farz-ı kifâye.

From a Moral Virtue to Legal Obligation: Muvâsât

Öz

Muwāsāt encompasses the moral duty to provide aid to those in need, prioritising those closest to us while sharing what resources we can spare. However, should a person's legally protected values be at risk, assistance and solidarity become mandatory obligations. Islamic law recognises this social duty as fard al-kifāya, with muwāsāt as the justification for this sufficient obligation. On the other hand, muwāsāt is also included in the legal justification of in-kind obligations such as zakat and alimony. Muwāsāt actually has a broad conceptual content that includes each individual in the society helping each other, sharing, and sharing what they have when necessary. The aim of muwāsāt is to keep social sensitivity towards those in need alive. Muwāsāt constitutes the wisdom of meeting the needs of the other party by sharing the resources available to each individual in the society when the legal values that Islam aims to protect are in danger. In this context, this study aims to evaluate the rights of those in need over those who have the means to meet their needs by considering the proposal in the context of the provisions. To prioritize the legal values of Islam and safeguard the sanctity of life, as well as protect bodily integrity and uphold the right to privacy, the principle of muwāsāt necessitates that all Muslims must uphold these responsibilities towards themselves, each other and the state. This study aims to investigate muwāsāt, which defines the duty to provide assistance to any individual who is cognisant of their plight, within their capacity, when their legal rights that must be safeguarded are threatened, in the framework of social accountability. In this context, it can be said that muwāsāt has a direct connection with the proposed obligations in Islamic law. Muwāsāt is included in the justification of fard al-kifāya obligations. However, the fact that the obligation of zakat, the obligation of fidya, and the responsibility of alimony are included in the legal justification of meeting the needs of the needy by those who are not dependent on anyone, shows us that muwāsāt is the basis of obligations involving cooperation. Similarly, the legal reason for banning interest is that it destroys the balance in society. In particular, the basis for the state to impose an upper limit on exorbitant prices is based on the principle that every individual has an equal right to meet basic needs. In other words, determining the profit margin in the prices of basic needs is a requirement of muwāsāt. The definition of the state’s obligation, along with individual responsibility in muwāsāt, aims to ensure that there is no individual in society whose basic needs are not met. Consequently, muwāsāt has an aspect that includes social responsibility and legal liability along with conscientious responsibility. This shows that Islam adopts the protection of life as the highest legal value. Muwāsāt is not limited to meeting basic needs, but also includes giving this support to a person when he needs moral support, sharing his pain by standing next to him, feeling him and internalizing his pain. For this reason, muwāsāt actually defines the moral stance that a Muslim should have. Based on this moral stance, it is safe to say that the most fundamental concern of Islam is to protect the material and spiritual integrity and human existence. This study aims to express, in the context of Islamic law, that the main purpose of Islam is to protect human beings in their material and spiritual integrity by examining and evaluating muwāsāt in its broad scope.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Virtue, Muvâsât, Necessity, Fard-i kifâye.

Kaynakça

• Âsım Efendi, Mütercim. Kāmus Tercümesi (el-Okyânûsü’l-basît fî tercemeti’l-Kāmûsi’l-muhît). haz. Mustafa Koç. 6 Cilt, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Aslan, Mahsum. “İslam Hukukunda Nukût'un (Düğünlerde Takılan Takılar) Niteliği: Hibe mi, Borç mu?”. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Eylül 2023), 184-205.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. ʿUmdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2001.
• Ba'şen, Saîd b. Muhammed. Şerḥu Muḳaddimeti'l- Ḥaḍramiyye el-müsemmâ Büşra'l-kerim bi şerḥi Mesaili't- ta'lîm. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Mustafa Dîb el-Buga. Dımaşk: Dâru İbn Kesir, ts.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿan (metn)i’l-İḳnâʿ. 6 Cilt. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 2003.
• Burhâneddin el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz, el-Muḥîṭü’l-Burhânî fi’l-fıḳhi’n-Nuʿmânî. 9 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2004.
• Büceyremî, Süleyman b. Muhammed. et-Tecrîd li-nefʿi’l-ʿabîd. 4 Cilt. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1345.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed es-Sadık el-Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1992.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Taʿrîfât. Kahire: Dârü’l-Fazile, ts.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. et-Telḫîṣ (Telḫîṣu’t- Taḳrîb). thk. Abdullah Cevlem en-Nîbâlî - Şübbeyr Ahmed el-Ömerî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 1996.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Gıyâs̱î (Ġıyâs̱ü’l-ümem fî iltiyâs̱i’ẓ-ẓulem). thk. Abdülazim ed-Dîb. Katar: Mektebetü'l-Kübrâ, 1401.
• Çağrıcı, Mustafa. “İhsan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21/544-546. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Çağrıcı, Mustafa. “Îsâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/490-491. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Ḥâşiye ʿale’ş-Şerḥi’l-kebîr, 4 Cilt. b.y.: İsa el- Bâbî el-Halebî, Arabiyye, ts.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Kamil Karabelli. 6 Cilt. Dımaşk: Dârü’r-Risaleti’l-Alemiyye, 2009.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Cerîme ve’l-ʿuḳūbe fi’l-fıḳhi’l-İslâmî. Kahire: Dârü'l-Fikri'l-Arabî, 1998.
• Ebû Zehre, Muhammed. et-Tekâfülü’l-ictimâʿî fi’l-İslâm. Kahire: Dârü'l-Fikri'l-Arabî, 1974.
• Ebüssuûd Efendi, İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm. 9 Cilt. Kahire: Dârü’l-Mushaf, ts.
• Emîr es-San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. İsmâîl. et-Taḥbîr li-îżâḥi meʿâni’t-Teysîr. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2012.
• Erbay, Celal. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/282-285. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Fevzân, Salih b. Fevzân. el-Mülaḥḥaṣu’l- fıḳhiyyü. 2 Cilt. Riyad: Dârü'l-Âsıme, 1423.
• Hallâf, Abdülvehhâb. İlmü uṣûli’l-fıḳh. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1996.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân er-Ruaynî. Mevâhibü’l-celîl li- şerḥi Muḫtaṣarı Ḫalîl. 8 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Heyet.“Zekat”. el-Mevsuatü'l-fıkhiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vizâretü'l-Evkâf ve'ş-Şuûni’l-İslâmiyye. 2002.
• Höffe, Otfried. Etik Bir Giriş. çev. Sergül Vural Kara. İstanbul: Runik Kitap, 2020.
• İbn Abdülber En-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Saîd Ahmed A’rab, 26 Cilt. Tatvân : Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1991.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dârü't-Tunisiyye, 1984.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselam Abduşşafi Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Battâl el-Kurtubî, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik. Şerḥu İbn Baṭṭâl ʿalâ Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî, nşr. Ebû Temim Yasir b. İbrâhim. 11 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Şuayb el-Arnaut - Adil Mürşid. 26 Cilt. Dımaşk: er-Risaletü’l-Alemiyye, 2013.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed. el-Fetâva’l-kübra’l-fıḳhiyye. 4 Cilt. Kahire: el- Matbaatü Abdülhamid Ahmed Hanefi, 1938.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muḥallâ bi’l-âs̱âr fî şerḥi’l-Mücellâ bi’l-iḫtiṣâr. 11 Cilt. Kahire: İdâretü’t-Tıbaati’l-Müniriyye, 1352.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. el-Fevâʾid, thk. Muhammed Aziz Şems. Mekke: Dâru Alemi’l-Fevaid, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muġnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü'l-Kahire, 1969.
• İbn Kudâme, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. eş-Şerhu'l-kebîr ʻalâ metni'l- Mukniʻ. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki. 32 Cilt. Cîze: Hicr li't-Tıbâa ve'n-Neşr, 1995.
• İbn Miskeveyh, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. Ya‘kūb. Tehẕîbü’l-aḫlâḳ ve taṭhîrü’l-aʿrâḳ (Kitâbü’ṭ-Ṭahâre ve ṭahâretü’n-nefs). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Müflih, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Müflih el-Makdisî. Kitâbü’l-Fürûʿ. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2003.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmûʿu fetâvâ. 37 Cilt. Mansûra: Dârü'l-Vefâ, 2005.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî, Aḥkâmü’l-Ḳurʾân, thk. Muhammed Abdülkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn el-Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er, thk. Ahmed b. Muhammed el-Harrât. Katar: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslamiyye, ts.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed. Şevâhidü’t-tavżîḥ fî şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ. 36 Cilt. Beyrut: Dârü’n-Nevâdir, 2008.
• İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî. Ebû Bekr Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz. Maʿûnetü üli’n-nühâ ʿale’l- Müntehâ, thk. Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş. 12 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 2008.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen, et-Temhîd fî taḫrîci (istiḫrâci)’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1981.
• Kādî Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Alî b. Nasr el-Bağdâdî. Şerḥu Risâleti İbn Ebî Zeyd. nşr. Ebü’l-Fazl ed-Dimyati Ahmed b. Ali. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. Envârü’l-burûḳ fî envâʾi’l-furûḳ. Kahire: Dârü’s-Selâm, ts.
• Kâsım, Hamza Muhammed. Menarü'l-ḳārî şerḥi muḫtaṣar Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. tsh. Beşir Muhammed Uyûn. 5 Cilt. Dımaşk: Mektebetu Dâri'l-Beyân, 1990.
• Kınalızâde Ali Efendi. Ahlâk-ı Alâ’î. haz. Mustafa Koç. İstanbul: Türkiye yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Kişnâvî, Ebû Bekir. Eshelü'l-medârik şerḥi İrşâdi’l–sâlik fî fiḳhi İmâmi’l-eʾimmeti Mâlik. 3 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Fikr, ts.
• Kur’ân Yolu Meâli, çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿli-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et- Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ziyâüddîn Ahmed b. Ömer b. İbrâhîm el-Ensârî. el-Müfhim şerḥu Ṣaḥîḥi Müslim. thk. Muhyiddin Dîb Müstû vd. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1996.
• Laşin, Musa Şahin. el-Menhelü’l- ḥadîs̱ fî şerḥi’l- ḥadîs̱. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Medâri’l-İslâmî,2002.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Ḥâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvaz-Adil Ahmed Abdülmevcud. 19 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1994.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. Tefsîrü’l-Ḳurʾân (en-Nüket ve’l-ʿuyûn). 6 cilt. Beyrut: Dârü'l- Kütübi'l-İlmiyye, ts.
• Mevsilî, Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. thk. Şuayb el-Arnaut - Ahmed Muhammed Berhum - Abdüllatif Hırzullah. 4 Cilt. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-Alemiyye, 2009.
• Muhammed İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Mineḥu’l-celîl ʿalâ Muḫtaṣari’ş-Şeyḫ Ḫalîl. 9 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Fikri'l-Arabî, 1984.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. et-Tevḳīf ʿalâ mühimmâti’t-teʿârîf. thk. Abdülhamid Salih Hamdân. Kahire: Âlemü'l-Kütüb, 1990.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. Feyżü’l-ḳadîr şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, 1972.
• Müslim b. Haccâc, Ebü’l-Hüseyn el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Riyad: Beytü’l-Efkari’d-Devliyye, 1998.
• Müşîr, Nusret Paşa- Babanzâde, Mustafa Zihni Paşa. Nusretü’l-Hamîd-Mikyâsü’l-Ahlâk: Sülûkü’l-Mâlik Tercümeleri. haz. Ali Adem Yörük. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Nevevi, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müttaḳīn. 12 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Râfiî, Abdülkerîm b. Muhammed. Fetḥu’l-ʿazîz fî Şerḥi’l-Vecîz (eş-Şerḥu’l-kebîr). thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 13 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer, Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. b.y.: Dârü'l-Fikr, 1981.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. el-Maḥṣûl. thk. Taha Câbir Feyyaz el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1992.
• Râzî, Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkādir. Tuḥfetü’l-mülûk. nşr. Abdullah Nezir Ahmed. Beyrut: Dârü'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 1997.
• Remlî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza. Nihâyetü’l-muḥtâc ilâ şerḥi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 2003.
• Rûyânî, Abdülvâhid b. İsmâîl. Bahrü’l-mezheb fî fürû'ı mezhebi’l-İmâm eş-Şâfi'î. 14 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l- İlmiyye, 2009.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ahmed. el-Mebsûṭ. 31 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Seyyâgī, Şerefüddîn Hüseyn b. Ahmed b. Hüseyn el-Haymî es-San‘ânî. er-Ravżü’n-naḍîr şerḥu Mecmûʿi’l- fıḳhi’l-kebîr. 4 Cilt. Kahire: Matbaatü's-Saâde, 1347.
• Sübkî, Ebü’l-Hasen Takıyyüddîn Alî b. Abdilkâfî b. Alî. Fetâva’s-Sübkî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Ma’rife, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Matbaatu Mustafa el- Bâbî el-Halebî ve Evladuhu, 1938
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed El-Gırnâtî. el-Muvâfaḳāt. 6 Cilt. Huber: Dâru İbn Affân, 1997.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Kesb el-İktisâb fi’r-rızḳı’l-müsteṭâb. Haleb: Dârü’l- Beşâiri’l-İslâmiyye, 1997.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, Muġni’l-muḥtâc, thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Şirvânî, Ahmed Hamdî. Levâmi’un-Dekâik fî Tercemeti Mecâmi’i’l-Hakâik. Mecâmi‘u’l-Hakâik Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Telkenaroğlu, Rahmi. “İhmali suç kavramı ve İslam Hukukuna göre İhmal suretiyle İşlenen Kasten Öldürme Suçu”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 27/1 (Nisan 2016), 287-330.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd. Derʾü’l-ḳavli’l-ḳabîḥ bi’t-taḥsîn ve’t- taḳbîḥ. thk. Eymen Mahmud Şehâde Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhus ve’d-Dirasati’l-İslâmiyye [King Faisal Center for Research and İslamic Studies], 2005.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. eş-Şerḥu’l-mümtiʿ ʿalâ Zâdi’l-müstaḳniʿ. 15 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1424.
• Yılmaz, Berna Ayşen. Yardım veya Bildirim Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi Suçu. Ankara: Adalet Yayınevi, 2020.
• Yılmaz, Erkam. Yardım veya Bildirim Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi Suçu. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2020.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. thk. Mustafa Hicazi. 40 Cilt. Kuveyt: Vizâretü'l-İ’lâm, 2001.