Kabul ve Ret Açısından Tilâveti Mensûh Âyetlere Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2024, , 389 - 408, 15.06.2024

Abdurrahman Ensari

https://doi.org/10.18505/cuid.1433366

Öz

Kur’an ilimleri kaynaklarında yer alan, Kur’an’da neshin kısımları başlığı altında genellikle hükmü mensûh tilâveti bâki, tilâveti mensûh hükmü bâki ve hem tilâveti hem de hükmü mensûh âyetler şeklinde bir taksime gidilmiştir. Her iki kısmıyla tilâveti mensûh olan âyetler elimizdeki Mushaf’ta yer almamaktadır. Bu tür âyetlerin mevcut olduğuna delalet eden şey, bu konuda vârit olan âhâd hadislerdir. Âhâd hadislere dayanarak kavramsal anlamdaki bir Kur’ân ayetinin tilâveten neshedildiği sonucuna varılamayacağı gibi, tilâveti mensûh olduğu ifade edilen bir ayetin tevâtür şartını taşımıyor olması da ona kavramsal anlamda Kur’an ayeti denmesini engellemektedir. Bu durum bazı araştırmacıları tilâveti mensûh âyet bulunmadığını ispatlama çabasına itmiştir. Diğer bir grup da sahih hadislerle sabit olduğundan hareketle tilâveti mensûh âyetlerin bulunduğunu savunmuştur. Her iki durumda da karşımıza çözülmesi gereken bir problem çıkmaktadır. Tilâveti mensûh ayetin bulunmadığını söylemek bu konuda vârit olan sahih hadislerin âhâd olduğu gerekçesiyle reddedilmesini gerektirirken tilâveti mensûh ayetlerin var olduğunu söylemek de mütevâtir olmayan ayetlere Kur’an ayeti denmesi gerektirir. Araştırma neticesinde bu probleme çözüm olabilecek bir çalışmanın yapılmadığı anlaşılmıştır. İşte bu çalışmayla söz konusu problemin çözümü amaçlanmıştır. Bu çalışmanın sonunda tilâveti mensûh âyetlerin bulunmadığını söyleyenlerin, tilaveti mensuh ayetlerin varlığının kabul edilmesi durumunda kavramsal anlamdaki Kur’an’a zarar verilebileceği endişesini taşıdıkları ve bundan hareketle diğerlerinin delillerini reddetme çabasına girdikleri anlaşılmıştır. Ancak tilâveti mensûh âyetlerin var olduğunu söyleyenlerden hiç kimsenin, söz konusu âyetlerin kavramsal anlamdaki Kur’an âyeti olduğu iddiasında bulunmadıkları görülmüştür. Onların tilaveti mensûh ayetten kastettiklerinin, nüzulünden Mushaf haline gelinceye kadarki kısmı da içine alan Kitab’ın ayetleri olduğu anlaşılmıştır. Bu Kitap’tan sadece kavramsal anlamdaki Kur’an ayeti olmayan bazı ayetlerin tilâvetinin neshedildiği, hadislerde ifade edilenlerin de bu ayetler olduğu görülmüştür. Dolayısıyla tilavetinin neshedildiği ifade edilen ayetlerin tevatürle sabit olan Kur’an ayeti olmayıp sadece sahih sünnetle sabit olan ve yine sahih sünnetle neshedildiği bildirilen ayetler olduğu anlaşılmıştır. Taraflar arasındaki tartışmada da ‘ayet’ kelimesinin genel kullanımı ile kavramsal kullanımı arasındaki farka dikkat edilmemesinin önemli bir etkisinin olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Âyet, Hadis, Nesih, Tİlâvet, Tevâtür

An Evaluation of Abrogated Verses from the Perspectives of Acceptance and Rejection

Öz

Within the works on Qur’ānic sciences, the sections of abrogation in the Qur’ān embody an explicit classification among the three categories: 'Abrogated Verses with Persistent Ruling,' 'Persistent Verses with Abrogated Ruling,' and 'Verses Abrogated both in Recitation and Ruling.' The verses that are abrogated both in recitation and ruling are not extant in Qur’ān’s corpus. The indication of the existence of such verses is based on isolated narrations (āḥād ḥadiths) on this matter. It must be noted that the existence of isolated narrations can’t be deemed as a valid indicator of abrogation in recitation of any Qur’anic verse in literal terms. Likewise, verses that are abrogated in recitation are not eligible for being classified as Qur’anic verse in literal terms as they lack the criteria of mass transmission. This situation has led some researchers to strive to prove that there are no verses that are abrogated in recitation. Another group asserts the presence of abrogated recitation verses based on authentic ḥadiths. In both cases, a problem arises that needs to be addressed. To claim that there are no abrogated recitation verses necessitates rejecting the authentic ḥadiths on this matter due to the argument that they are isolated (āḥād). On the other hand, asserting the existence of abrogated recitation verses also requires referring to a non-mass transmitted (mutawātir) and not present in verbatim of Qur’ān. The research has revealed that no study has been conducted to provide a solution to this problem. Hence, this study aims to address and resolve the aforementioned problem. As a conclusion of this study, it is understood that those who deny the existence of abrogated recitation verses are concerned that accepting them could potentially harm the conceptual integrity of the Qur’ān. As a result, they make efforts to reject the evidence presented by others. However, it has been observed that none of those who claim the existence of abrogated recitation verses assert that these verses are Qur’ānic verses in a conceptual sense. It is understood that what they mean by the recitation of abrogated verses includes the portion of the Book, from its revelation until it is compiled into the Musḥāf." It is understood that some verses from this Book have been abrogated in recitation, and the ones mentioned in the ḥadiths are these verses. The existence of these verses is established by authentic ḥadiths, and since they are not conceptual Qur’ānic verses, the condition of mass transmission (tawātur) is not required for their validity. Hence, it is observed that the verses that are titled “verses abrogated in recitation” are not Qur’anic verses in literal terms that bears authenticity through mass transmission. Instead, their authenticity is proved through authentic sunna, and they are abrogated through sunna as well. It is concluded that two distinct approaches remarkably stem from the difference in authors’ discourse depending on the conceptual/terminological application or the lexical meaning of the vocable “verse”.

Anahtar Kelimeler

Qur’ān, Verse, Ḥadith, Abrogation, Recitation, Mass Transmission

Kaynakça

• `Abdurrezzaḳ b. Hemmâm es-San`ânî. el-Muṣannaf. thk. Habiburrahman el-A‘zamî. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû Abdillâh Aḥmed b. Muhammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Müsned. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Daru’l-Hadîs, 1995.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû Abdillâh Aḥmed b. Muhammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Müsned. thk. Şu`ayb el-Arnaut- Adil Mürşid vd. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Baġdâdî, Ebû Mansûr Abdulḳâhir. en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ. thk. Hilmî Kâmil As‘ad Abdulhâdî. Ürdün-Amman: Dâru’l-Adevî, ts.
• Baġdâdî, Hibetullâh b. Selâme. en-Nasiḫ ve’l-Mensûḫ. thk. Züheyr Şâviş-Muhammed Ken`ân Beyrût: Mektebetü’l-İslâmî, 1404.
• Bâḳillânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib el-Basrî. el-İntisâr li’l-Kur’ân. thk. Muhammed İsâm Kudât. Beyrut: İbn Hazm, 2001.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. Ḥüseyn. Delâilün-Nübuvve. thk. Abdulmunim el-Kal`aci. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye-Dâru’r-Reyyân, 1988.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Ahmed b. Ḥüseyn. es-Sünenü’l-Kubrâ. Haydarabad: Dâru’l-Fikr, 1344.
• Buḫârî, Ebû `Abdillâh Muhammed b. İsma`il. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasır. b.y.: Dâru Tavk’in-Necât, 1422.
• Dârimî, Ebû Muḥammed Abdullah. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selim Esed. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Ḍiyâ, Ḍiyâuddîn Ebû `Abdillah Muḥammed el-Maḳdisî, Muḫtâre. thk. Abdulmelik b. Abdullah el-Muhtare. Beyrût: Dâru’l-Hıdır, 3. Basım, 2000.
• Diyauddin el-Cündî, Ḫalîl b. İshâk el-Mâlikî. et-Tevdih fi şerhi muḫtasari İbn Hâcib. b.y.: Merkezu Necibeveyh li’l- Mahtutât. 2008.
• Ebû `Avâne, Ya`kub b. İshâḳ. el-Müstaḫrec ala saḥîḥi Müslim. thk. Eymen b. Arif ed-Dimeşki. Beyrut: Dâru’l- Ma`rife, 1998.
• Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Asbahî. el-Muvaṭṭa. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Daru İhyai’t- Turasi’l-Arabi, 1985.
• Ebû Bekir İbn Ebî Şeybe. Muṣannef. thk. S`ad b. Nasır eş-Şeşrî. İşbiliya-Riyâd: Dâru Kunûz, 2015.
• Ekinci, Kutbettin. Kur’an’dan Usule Nesih Kavramı. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Ensari, Abdurrahman. Hicab ve Zina Ayetlerinin Yorumunda Ortaya Çıkan Problemler. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2004.
• Ensari, Abdurrahman. “`Ulûmü’l-Kur’ân Kaynaklarında ‘Kur’an’da Neshin Kısımları’ Başlığındaki Çelişki”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 15/2 (Aralık 2023), 779-795. https://doi.org/10.26791/ sarkiat.1342061
• Ḥâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek `ala’s-Saḥiḥeyn. thk. Adil Mürşid-Saîd Lahham vd. Beyrut: Dâru’r-Risâle el- `Âlmiyye, 2018.
• Ḫudarî, Muḥammed. Usûlu’l-Fıkh. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticariyetü’l-Kubra, 6. Basım, 1969.
• Isbehânî, Ebû Nu`aym. el-Müstaḫrec ala saḥîḥi Müslim. thk. Muhammed Hasan Muhammed. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
• İbn ’Arabî, Ebû Bekir. en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ fi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. thk. Abdulkebîr el-`Alevî. b.y.: Mektebetüs- Sekâfeti’d-Diniyye, 1992.
• İbn Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. Nevâsiḫü’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Eşref Ali Melibârî. Medine: İmâdetü’l-Bahsi’l-İlmî. 2003.
• İbn Ebî Ṭâlib, Mekkî. el-Îdâḥ li nâsiḥi’l-Ḳur’âni ve mensûḫihi. thk. Ahmed Hasan Ferhad Cidde: Dâru’l-Menâre, 1986.
• İbn Ḥacer el-`Asḳalânî. Fetḥu’l-Bârî. Beyrut: Dâru’l-Ma`rife,1379.
• İbn Ḥazm, Ali b. Aḥmed. en-Nâsiḫ ve’l-Mensûḫ fi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. thk. Abdulgaffâr Süleymân Bendârî Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-`İlmiyye, 1986.
• İbn Ḥibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. el-İḥsân fi ṭaḳrîbi saḥîḥi İbn Ḥibbân. thk. Şu`ayb el- Arnaût. Beyrut: Müessesetü’Risâle, 1988.
• İbn Ḥibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. Saḥîḥu İbn Ḥibbân. thk. Şu`ayb el-Arnaut. Beyrut: Müessesetür-Risale, 1988.
• İbn Kudâme, Abdurrahman el-Makdisî. eş-Şerhu’l-kebîr ala metni’l-mukni. b.y: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, ts.
• İbn Sa`d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d el-Bağdâdî. Ṭabaḳât. thk. İhsân Abbâs, Beyrût: Dâru Sâdır, 1968.
• İbnü’l-Cezerî, Muḥammed b. Muḥammed. en-Neşr fi’l-ḳrââti’l-aşr. thk. Ali Muhammed Debba`. b.y.: el- Matbaatü’t-Ticariyetü’l-Kubrâ, ts.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû `Ubeyd. en-Nâsiḫu ve’l-mensûḥ. thk. Muhammed b. Salih el-Mudeyfir. Riyâd: Mektebetü’r- Rüşd, ts.
• Ḳasṭalânî, Aḥmed b. Muḥammed. İrşâdu’s-sârî li şerhi sahihi’l-Buḫârî. Mısır: Matbaatü’l-Kubrâ el-Emiriyye, 7. Basım, 1323.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İḫtiyâr li ta`li’l-muḫtâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye. 1937.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Ḥaccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, ts.
• Neḥḥâs, Ebû Caʿfer. en-Nâsiḫu ve’l-mensûḫ fi’l-Kitâbillâhi `Azze ve Celle. thk. Süleyman b. İbrahim. Beyrût: Muessesetü’r-Risâle, 1991.
• Nesâî, Ebû `Abdurraḥmân. es-Sünenü’l-Kubrâ. thk. Hasan Abdulmünim eş-Şelebî Beyrût: Müessesetü’r-Risâle. 2001.
• Riyâḍ Ḥüseyn `Abdullaṭif. Merviyyâtu nesḫi’t-tilâve. Amman: Daru’l-Eseriyye li’t-Tabaati ve’n-Neşr, 2014.
• Sa`dî, `Abdurrahman b. Nâsır. el-Mevâhibu’r-Rabbâniye mine’l-âyâti’l-Ḳur’âniyye. Riyâd: Mektebetu Melik Fehd, 2011.
• Sââtî, Ahmed b. Abdurraḥmân. Fetḥu’r-Rabbânî. b.y.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1378.
• Ṣâliḥ, Ṣubḥi. Mebâḥis fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. b.y.: Dâru’l-İlm li’l-Melayîn, 2000.
• Suyûṭî, Celâluddîn `Abdurrahman. el-İtḳân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahîm. b.y.: el- Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Amme, 1974.
• Suyûtî, Celâluddîn `Abdurrahman. Mu`tereku’l-akrân fi i`câzi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye, 1988.
• Şirâzî, Ebu İshâk. el-Mühezzeb. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye, ts.
• Ṭaberî, Muhammed b. Cerîr. Tehzibu’l-Âsâr. thk. Mahmud Muhammed Şakir. Kahire: Matba`atu’l-Medenî, ts.
• Ṭaḥavî, Ebû Ca`fer Aḥmed. Şerhu müşkili’l-âsâr. Thk. Şuayb el-Arnaut. Beyrut: Müessesetür-Risale, 1994.
• Tayâlîsî, Süleymân b. Davûd. Müsned. Beyrût: Dâru’l-Ma`rife, ts.
• Zehebî, Muḥammed b. Aḥmed. Târîḫü’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhiri ve’l-a`lâm. b.y.: Mektebetü’t-Tevfikiyye, ts.
• Zelmî, Mustafa İbrahim. et-Tibyân li refi ġumudi’n-nesḥi fi’l-Ḳur’ân. b.y.: Neşru İhsân li’n-Neşr, 2014.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Yusuf Abdurrahman el-Mar`aşlı vd. b.y.: Dâru’l-Marife, 1410.
• Zerzûr, `Adnân. `Ulûmu’l-Ḳur’ân medḫal ilâ tefsiri’l-Ḳur’an ve beyâni i`câzihi. Beyrut-Dımaşk: el-Mektebü’l- İslâmî, 1981.
• Zeyd, Muṣṭafâ. en-Nesḫ fi’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Mansûra: Dâru’l-Vefâ, 1987.
• Züḥaylî, Vehbe. el-Fıḳhü’l-İslâmî ve edilletuhu. Dımaşk: Darul Fikr, 4. Baskı, ts.
• Zürkânî, `Abdul`azîm. Menâhilü’l-İrfân fi Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Şemsuddîn. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.