Din Görevlilerinin Gözünden Manevi Danışmanlık: Beklentiler, Deneyimler ve İyileştirme Yolları

Yıl 2025, Cilt: 29 Sayı: 2, 333 - 357, 15.12.2025

Ayşe Betül Balıkçı , Mehmet Bahçekapılı

https://doi.org/10.18505/cuid.1743842

Öz

Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB) 2015 yılından itibaren üniversite öğrenci yurtlarında, gençlik merkezlerinde din görevlileri aracılığıyla manevi danışmanlık hizmetini gerçekleştirmektedir. Din hizmetinde klasik uygulamalardan farklı olarak din görevlileri, gençlere din hizmetini yeni bir formül halinde sunmaktadır. Din görevlileri, üniversite öğrencilerinin ruhsal, duygusal ve ahlaki gelişimlerini desteklemek, inançları ve değerleri ölçüsünde hayatlarına anlam katmak için manevi bir rehberlik gerçekleştirmektedirler. Manevi danışmanlık ile gençlerin manevi gelişimlerini, toplumsal duyarlılıklarını desteklemek, gençlik dönemi sorun ve zorluklarında rehberlik etmek amaçlanmaktadır. Manevi danışmanlık, günümüzde kişilere dinden, maneviyattan güç alarak zorlukları aşması, hayatını daha anlamlı yaşaması için yapılan bir çeşit rehberliktir. Karakter ve kişiliğin şekillendiği kritik gençlik döneminde doğru dinî bilgi ve değerler eşliğinde gerçekleştirilen manevi rehberlik, öğrencilerin hem şimdiki hem de gelecekteki hayatları için büyük bir değer taşımaktadır. Din görevlileri, gençlere yönelik manevi danışmanlığı alışılmış hizmet alanları dışında yeni bir ortamda sürdürmektedir. Bu yeni alanda başarılı ve verimli olabilmek, din eğitiminin bakış açısı ve önerileri doğrultusunda çalışmaların değerlendirilmesiyle yakından ilişkilidir. Bu bağlamda araştırmanın konusu, din görevlilerinin perspektifiyle manevi danışmanlık kavramının, danışmanlık deneyimlerinin incelenmesidir. Mevcut manevi danışmanların, manevi danışmanlığa nasıl bir anlam yüklediğine, süreci değerlendirmesine daha etkili bir manevi danışmanlığın yapılabilmesi için yaklaşım ve önerilerine odaklanmaktadır. Araştırma din eğitiminin yöntem ve teknikleri ile literatür doğrultusunda manevi danışmanlık uygulamasını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırmada nitel araştırma yöntemi fenomenolojik desen kullanılmıştır. Çalışma grubu, Marmara Bölgesindeki 6 ilde (Balıkesir, Bursa, Edirne, Kocaeli, Tekirdağ, Yalova) manevi danışmanlık yapan 26 din görevlisinden oluşmaktadır. Marmara Bölgesinin farklı sosyo-ekonomik illerinde görev yapan 13 erkek, 13 kadın manevi danışman seçilerek maksimum çeşitlilik örnekleminden faydalanılmıştır. Ayrıca araştırmada çalışma grubu, araştırmaya katkı sunacak, manevi danışmanlıkta deneyimli arkadaşlarını araştırmacılara yönlendirdikleri için kartopu (zincirleme) örnekleminden de istifade edilmiştir. Veri toplama, din görevlileri ile yapılan mülakat ile gerçekleştirilmiştir. Mülakat soruları araştırma amacına uygun olarak ve literatür taraması esas alınarak araştırmacılar tarafından oluşturulmuştur. Çalışma grubunun yarı yapılandırılmış mülakat sorularına verdikleri cevaplardan elde edilen veriler, betimsel analiz üzerinden değerlendirilmiştir. Çalışma grubu, manevi danışmanlıkta zorlandıkları konuları, zorlukları aşmak için izledikleri stratejileri, geleceğe yönelik perspektiflerini ayrıntılı olarak araştırmada anlatmışlardır. Araştırmada kullanılan veri analizlerinden birisi de içerik analizidir. İçerik analizi ile katılımcı görüşleri yorumlanarak yeni anlamlara ulaşılmış ve çalışma bağlamında tema, kategori ve kodlara ulaşılmıştır. Elde edilen temalar; manevi danışmanlık algısı ve anlamlandırma, manevi danışmanlık süreci ve etkili manevi danışmanlık yaklaşımı temalarıdır. Manevi danışmanlar, danışmanlığı literatürden farklı olarak kendi dünyalarında yükledikleri anlam ile tanımlamaktadırlar. Manevi danışmanlar, danışmanlığı gönüllere dokunma ve samimiyet, yol arkadaşlığı ve rehberlik, rol model olma olarak değerlendirmektedirler. Manevi danışmanlığı dinî ve toplumsal bir sorumluluk olarak kabul etmektedirler. Din görevlileri için manevi danışmanlığın mesleki doyum sağladığı, öğrencilerin hayatlarına dokunurken kendileri için içsel bir huzur ve manevi tatmin kazandırdığı belirtilmektedir. Bu süreçte daha etkili olabilmek için manevi danışmanlıkta rol dönüşümü yaşadıkları ortaya çıkmaktadır. Din görevlilerinin vaaz ve irşat hizmetlerinden farklı olarak öğrenci odaklı, psikolojik hassasiyetleri gözeten, destekleyici bir tavır sergiledikleri ortaya konmaktadır. Araştırmada manevi danışmanlıkta kurumsal desteğin önemine dikkat çekilerek görevlendirme yerine sabit kadro uygulaması ve gençlik manevi danışmanı gibi uzmanlaşma önerisi elde edilen sonuçlardandır. Araştırma sonuçlarının Diyanet İşleri Başkanlığının manevi danışman görevlendirme kriterlerinde, çalışmalarında ve hizmet içi eğitimlerinde veri imkânı oluşturması açısından önemli olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din eğitimi , Manevi Danışmanlık , Din Görevlileri , Nitel Araştırma , Gençlik

Spiritual Counseling Through the Eyes of Clergy: Expectations, Experiences, and Paths to Healing

Öz

Since 2015, the Presidency of Religious Affairs (PRA) has been providing spiritual counseling services through religious officials in university dormitories and youth centers. Unlike traditional religious service practices, religious officials offer a new form of religious service to young people. They provide spiritual guidance to support the spiritual, emotional, and moral development of university students and to add meaning to their lives in line with their beliefs and values. Spiritual counseling aims to support young people's spiritual development and social awareness, and to guide them through the problems and challenges of adolescence. Spiritual counseling is a type of guidance provided today to individuals who draw strength from religion and spirituality to overcome challenges and live their lives more meaningfully. Spiritual guidance, accompanied by accurate religious knowledge and values during the critical period of adolescence, when character and personality are shaped, is of great value for both the current and future lives of students. Religious officials are providing spiritual counseling to young people in a new environment, outside of their usual service areas. Success and effectiveness in this new field are closely linked to a good assessment of studies in line with the perspective and recommendations of religious education. In this context, the research examines the concept of spiritual counseling and their experiences from the perspective of religious officials. It focuses on the meaning current spiritual counselors attribute to spiritual counseling, their evaluation of the process, and their approaches and suggestions for more effective spiritual counseling. The research aims to analyze the methods and techniques of religious education and the practice of spiritual counseling based on literature. A qualitative research method, phenomenological design, was employed in the study. The study group consisted of 26 religious officials providing spiritual counseling in six provinces of the Marmara Region (Balıkesir, Bursa, Edirne, Kocaeli, Tekirdağ, Yalova). A maximum variation sample was utilized by selecting 13 male and 13 female spiritual counselors serving in different socio-economic provinces of the Marmara Region. Furthermore, in the study, the working group made use of the snowball (chain) sampling method by directing colleagues who possess experience in spiritual counseling and could contribute to the research to the researcher. Data collection was conducted through interviews with religious officials. The interview questions were developed by the researchers in accordance with the research purpose and based on a literature review. Data obtained from the study group's responses to the semi-structured interview questions were evaluated through descriptive analysis. The study group detailed the challenges they faced in spiritual counseling, the strategies they employed to overcome these challenges, and their future perspectives. One of the data analyses used in the study was content analysis. Through content analysis, participants' opinions were interpreted and new meanings were derived. Themes, categories, and codes were identified through content analysis. The study yielded themes such as the perception and interpretation of spiritual counseling, the spiritual counseling process, and an effective spiritual counseling approach. Unlike the literature, spiritual counselors define counseling through the meaning they ascribe to it in their own worlds. They view counseling as touching hearts and intimacy, companionship and guidance, and serving as role models. They consider spiritual counseling a religious and social responsibility. It has been reported that spiritual counseling provides professional satisfaction for religious officials, bringing them inner peace and spiritual fulfillment while impacting the lives of students. It has been revealed that they undergo role transformations in spiritual counseling to be more effective in this process. It has been revealed that religious officials, unlike preaching and guidance services, exhibit a student-centered, psychologically sensitive, and supportive approach. Among the results obtained are a recommendation for a fixed-term position rather than a permanent assignment, and specializations such as youth spiritual counseling. The research results are believed to be important for the Presidency of Religious Affairs (PRA) in providing data for its spiritual counselor appointment criteria, studies, and in-service training.

Anahtar Kelimeler

Religious Education , Spiritual Counseling , Religious Officials , Qualitative Research , Youth.

Kaynakça

• Aybey, Salih. “Gençlere Yönelik Manevi Danışmanlık Uygulamaları ve Gençlik Dönemi Soru ve Sorunları (Batı Karadeniz Örneği)”. Diyanet İlmi Dergi, 60/1, (Mayıs, 2024), 345-376. https://doi.org/10.61304/did.1265114
• Aydın, Yusuf - Üzüm, Yakup. “Okul Psikolojik Danışmanlarının Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetlerine Yönelik Görüşleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 12/3, (2023), 2009-2029. https://doi.org/10.15869/itobiad.1190913
• Bahçekapılı, Mehmet. “Din ve Ahlak Eğitiminin Ergenlerin Kişilik Gelişimine Katkısı”. Değerler Eğitimi Dergisi, 9/22, (2011), 7-42.
• Bakırlı, Emrah. Manevi Danışmanların Gençlik ve Spor Bakanlığı Yurtlarında Yürüttükleri Din-Ahlak-Değer Eğitimi Uygulamalarına Bakışı: Balıkesir Örneği. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Bonelli, Raphael vd. “Religious and Spiritual Factors in Depression: Review and İntegration of the Research”. Depression Research and Treatment, 2012/1, (Mayıs, 2012), 1-8. https://doi.org/10.1155/2012/962860
• Bulut, Aytekin. Din Eğitiminde Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık. Ankara: DİB Yayınları, 4. Baskı, 2018.
• Callahan, Ann M.- Benner, Kalea. “Building Spiritual Sensitivity Through an Online Spirituality Course”. Journal of Religion & Spirituality in Social Work: Social Thought, 37/2, (Eylül, 2018), 182-201. https://doi.org/10.1080/15426432.2018.1445574
• Christensen Larry, B. vd., Araştırma Yöntemleri Desen ve Analiz, çev. Ahmet Aypay, Ankara: Anı Yayıncılık, 1. Basım, 2015.
• Çanakçı, Ahmet Ali. “Gençlerle İletişimde ve Din Anlatımında Din Dili”. Hazreti Peygamber (s.a.v.) ve Gençlik Sorunları. ed. Mehmet Bayyiğit. 273-297. Konya: Palet Yayınları, 2019.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. Din Hizmetleri Raporu-2017. Ankara: DİB Yayınları https://www2.diyanet.gov.tr/DinHizmetleriGenelMudurlugu/Raporlar/2017%20Din%20Hizmetleri%20Raporu.pdf.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. Din Hizmetleri Stratejisi, Ankara: DİB Yayınları.
• https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/Icon/SagSlider/Din%20Hizmetleri%20Stratejisi.pdf
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı, Din Hizmetleri Raporu-2012, Ankara: DİB Yayınları.
• https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/2012%20Din%20Hizmetleri%20Raporu.pdf.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı, Din Hizmetleri Raporu-2016, Ankara: DİB Yayınları.
• https://www2.diyanet.gov.tr/DinHizmetleriGenelMudurlugu/Raporlar/2016%20Din%20Hizmetleri%20Raporu.pdf DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı, Gençlik Yönergesi-2018.
• https://hukukmusavirligi.diyanet.gov.tr/Documents/Diyanet%20%C4%B0%C5%9Fleri%20Ba%C5%9Fkanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20Gen%C3%A7lik%20%C3%87al%C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1%20Y%C3%B6nergesi.pdf
• Doğan, Ahmet. Din Görevlilerinin Mesleki Aidiyetleri, Mesleki Tükenmişlik Tutumları ve Hizmet İçi Eğitime Bakışları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=vVNzTGHHhjH-u3WMToxQ-rHzgav8R2XXU86nDHhdyCWfHCUmXAU1GfJDf9uux16H
• Dost, Meliha Tuzgöl. “Üniversite Öğrencilerinin Yaşam Doyumunun Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22/22, (Mayıs, 2007), 132-143.
• Ekici, Kübra Kamer. “Gençliğe Değer Projesinin Din Eğitimi Kapsamında Değerlendirilmesi”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 17/1, (Mayıs, 2022), 38-60.
• Esendir, Nihal İşbilen – Hasan Kaplan. “Sağlık Çalışanlarının Maneviyat Ve Manevi Destek Algısı: İstanbul Örneği”, Ekev Akademi Dergisi, 73/1, (Nisan 2018), 317-332.
• Forma, Cennet. Manevi Danışmanların Sahada Yaşadıkları Sıkıntılar. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, İslami İlimler Enstitüsü, Tezsiz yüksek lisans projesi, 2024.
• Glesne, Corrıne. Becoming Qualitative Researchers, the 5th Edition. New York: Pearson, 1. Baskı, 2015.
• Göküş, Şeref- Yılmaz, Zahide. “Huzurevlerinde Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmeti Verecek Bir Personelde Bulunması Gereken Vasıflar”, Bilimname, 48/1, (Mayıs, 2022), 567-600. https://doi.org/10.28949/bilimname.1118798
• Gümüş, Arife. Yetişkinlerin Din Eğitimine Bakışları ve Din Eğitimi İhtiyaçları. İstanbul: İlke Yayınları, 1. Baskı, 2014.
• Hökelekli, Hayati. Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi. İstanbul: DEM Yayınları, 1. Baskı, 2006.
• Kalkavan, Fatma Nur. Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu’nda Görev Yapan Diyanet İşleri Başkanlığı Personelinin Din ve Değerler Eğitimi Faaliyetlerine Dair Bir İnceleme: İstanbul İli Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=fn44IbWuSbKnRJ1dAuUsQg&no=Ahd9VLi-cQsI5NJoyIFhmg
• Karagül, Arslan. “Manevi Bakım, Anlamı, Önemi, Yöntemi ve Eğitimi ‘Hollanda örneği’”. Dinî Araştırmalar, 15/40, (Mayıs, 2012), 3.
• Koç, Mustafa. “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Öğrenci Yurtları ve Gençlik Merkezlerindeki Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri (2013-2021): Sınırlılıklar ve Bir Eğitim Programı Önerisi”. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 3/1, (Haziran, 2012),135-201.
• Krippendorff, Klauss. Content Analysis an Introduction to its Methodology. New York: Sage Publications, 1. Baskı, 2004.
• Köylü, Mustafa - Oruç, Cemil. Gençlik Dönemi Din Eğitimi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 1. Baskı, 2023.
• Maçin, Hasan vd. “Üniversite Öğrencilerinin Manevi Danışmanlık ve Dinî Destek İhtiyacı: Adıyaman Üniversitesi Örneği”. İslami İlimler Araştırmaları Dergisi, 7/2, (Mayıs, 2019), 38-54.
• Merriam, Sharan B. A Guide to Qualitative Research Design and İmplementation. çev. Selahattin Turan. Ankara: Nobel Yayıncılık, 1. Baskı, 2015.
• Merriam, Sharan B. “Araştırmanın Desenlenmesi ve Örneklem Seçimi”, çev. Selahattin Turan-Derya Yılmaz, Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. Ed. Sharan B. Merriam. 201-206. Ankara: Nobel Yayınclık, 1. Baskı, 2015.
• Miles Matthew B –A. Huberman, Michell. Qualitative Data Analysis, çev. Sadegül Akbaba Altun-Ali Ersoy. Ankara: PegemA Yayıncılık, 1. Baskı, 2015.
• Miller, Lisa - Kelley, Brien L. “Dindarlık ve Maneviyatın Ruh Sağlığı ve Psikopatoloji ile İlişkisi” çev. Özlem Güler Aydın. Din ve Maneviyat Psikolojisi Yeni Yaklaşımlar ve Uygulama Alanları. ed. RF Paloutzian-L. Crystal Park. İstanbul: Phoneix Yayınları, 1. Baskı, 2013.
• Ögcem, Aysun. Diyanet Gençlik Merkezlerindeki Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetlerinin Değerlendirilmesi Üzerine Nitel Bir Araştırma. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2025.
• Patton, Michael Quinn. “Nitel Çalışma Tasarımı”, çev. ed. Mesut Bütün-Selçuk Beşir Demir, Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri, Ankara: Pegem A Yayıncılık, 1. Baskı, 2014.
• Saper, Md. Nur vd. “Kesahan Dan Kebolehpercayaan Modul I-Sc (Islamic Spiritual Counseling) Ke Atas Pelajar Bermasalah Tingkah Laku/Validity and Reliability of Islamic Spiritual Counselling Module on Troublesome Students”. International Journal of Islamic Thought, 9/1 ,2017, 4.
• Sevinç, İrfan. “KYK Yurtlarında Manevi Danışmanlık Hizmetleri Konusunda Manevi Danışmanların Görüşleri. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 10/2, (Eylül, 2024), 625-656. https://doi.org/10.32955/neu.istem.2024.10.2.10
• Seyyar, Ali. Sosyal Hizmetlerde Manevi Bakım. Ankara: Şefkatli Eller Yayınevi, 1. Baskı, 2007.
• Smith‐Augustine, “School Counselors' Comfort and Competence with Spirituality Issues”. Counseling and Values, 55/2, (Eylül, 2011), 149-156. https://doi.org/10.1002/j.2161-007X.2011.tb00028.x
• Soykök, Mustafa. “Diyanet İşleri Başkanlığı Gençlik Çalışmaları: Mevcut Durum, Beklentiler, İmkânlar, Riskler, Zorluklar”. Peygamberimiz (s.a.v.) ve Gençlik. Ankara: DİB yayınları, 2019.
• Söylev, Ömer Faruk. Türkiye'de Dinî Danışma ve Rehberlik-Alanları, İmkânları ve Yöntemleri-(Diyanet İşleri Başkanlığı örneği). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 2014. https://acikerisim.uludag.edu.tr/bitstreams/a3e3896b-bc36-4f93-b613-19ce12401577/download
• Sözgün, Zelal. “Dinî Danışma ve Rehberliğin Hayatımızdaki Yeri ve Önemi”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 3/1, (Mayıs, 2007), 207-220.
• Su, Mehmet. “Gençlere Yönelik Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri: Manevi Danışmanlar Perspektifinden Nitel Bir Araştırma”. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi 1/10, (Mayıs, 2024), 131-154. https://doi.org/10.56432/tmdrd.1489429
• Topuz, İlhan. “Cami Din Görevlilerinin Yeterliliklerinin Manevi Danışmanlık Açısından Değerlendirilmesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35/1 (Mayıs, 2015), 27-56.
• Turan, İbrahim. “Din Görevlilerinin Mesleki Yeterlilikleri”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 13/1, (Mayıs, 2013), 47-73.
• UMSDT, Ulusal Standartlarına Dair Tebliğ (Kanun No. 30929). Resmi Gazete 2019/18 (25 Ekim 2019). Erişim 15 Ocak 2025. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/10/20191025M1-2.htm Wachholtz, Amy – Rogoff, MaiLan. “The Relationship Between Spirituality and Burnout Among Medical Students”. Journal of contemporary medical education, 1/2, 2013, 83. https://doi.org/10.5455/jcme.20130104060612
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din Psiko Sosyal Uyum ve Din. Adana: Karahan Yayınları, 1. Baskı, 2007.
• Yapıcı, Asım. “Modernleşme-Sekülerleşme Sürecinde Türk Gençliğinin Anlam Dünyasında Dinin Yeri (Çukurova Üniversitesi Örneği)”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/2, (Haziran 2009), 1-37.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, 2011.
• Yıldız-Alkan, Ayten. KYK yurtlarında manevi danışmanlık ve rehberlik: Öğrenci görüşlerine yönelik bir inceleme, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2025. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Yılmaz, Şükriye. “Kredi ve Yurtlar Kurumunda Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (Bilecik Örneği)”. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 7/28, (Mayıs, 2023),320-338. https://doi.org/10.52096/usbd.7.28.22
• Young, Scott vd.,”Spirituality and Counselor Competence: A National Survey of American Counseling Association Members”. Journal of Counseling & Development, 85/1, (Mayıs, 2007), 47–52. https://doi.org/10.1002/j.1556-6678.2007.tb00443.x
• Yusop, Yusni M. vd., “Spiritual Elements in Counseling Process: Counselors' Perspective”. International Journal of Academic Research in Progressive Education and Development, 12/3, (Ekim, 2023), 4. http://dx.doi.org/10.6007/IJARPED/v12-i3/19329