An Analytical Overview on the Girl's Inheritance Share Based on Gender in Islamic Law

Yıl 2018, , 347 - 376, 15.06.2018

İbrahim Yılmaz

https://doi.org/10.18505/cuid.404670

Cited By: 2

Öz

Basic characteristic of Islamic heritage law, principally it has accepted the two-to-one ratio between the male and the female children/siblings in division of heritage. In Islamic inheritance law, the main/basic reason why the share of the male is twice the share of the female is no “value” judgments given to female/women in creation and gender in Islam, on the contrary, are real realities related with the roles and financial obligations that man and woman have undertaken, in other words, related with “socio-economic structure/fact” in the family and society structure foreseen by Islam. As a matter of fact, “need principle” is based on in division and succession of heritageand a fair arrangement has been made in accordance with the rights and responsibilities of the husband and wife in Islamic Law. In some classical tafsīr books, the concept of “degree” in the verse “... Men have a degree (right) over women” (Al-Baqara 2/228) mentioning the mutual rights and responsibilities of women and men; and the expression of “lil al-dhakari mithlu haẓẓ al-unthayain” in the verse –the inheritance of man is the share of two women– (Al-Nisā 4/11) mentioning the inheritance shares of boys and girls is interpreted against the woman by disregarding the intended purpose and socio-economic contexts of these verses. As a result of this interpretation, the share of men in inheritance is twice the share of women in Islamic law is ontologically (existential/creation) based on a justification that “man is superior to woman”. In this article/study, an analyticallook atthe interpretations in some classical tafsīr books on the axis of “daraja/degree” and “lil al-dhakari mithlu haẓẓ al-unthayain” that today sheds light on the sociological-historical background of depriving the daughter from the heritage will be made.

Summary: Just as there is no way to determine a person’s sex, it is not either possible by reason to have such an opportunity. - With the possibility of medical intervention nowadays - sex is determined by the discretion of the Supreme Creator rather than will. Indeed, it is mentioned in the Qur’ān: To Allah belongs the dominion of the heavens and the earth; He creates what he wills. He gives to whom He wills female [children], and He gives to whom He wills males (Al-Shūrā 42/49.)

In addition to human biological sex, there is also social gender. Indeed, the term “sex” refers to being biologically female or male, while the term "gender" refers to the social and cultural identity of a woman or man, or the social roles that occur in the historical process.

Accordingly, while it is not possible to determine biological sex (in normal circumstances in advance), determining gender is shaped by the cultural will of individuals and societies. As a matter of fact, gender is shaped according to the religions, customs and cultures of the societies and it shows differences according to time, culture and family structure. In this context, in the pre-Islamic Arab society, the gender of the girl or the woman was shaped by the custom of the ritual and customs. Indeed, it is a known fact that during the period of Jahiliyyah, in terms of social gender, the girl/woman has been deprived of many social and economic rights, especially heritage. 

The Qur’ān has brought the girls who, in the period of Jahiliyyah, were oppressed in terms of gender, deprived of many social and economical rights, treated as second class human, embarrassed of themselves and buried alive, to the same position as man. In this context, as it is in every field in the direction of social structure and social conditions of that day, also in the field of inheritance law, a number of regulations were made in the Qur’ān and the Sunnah being the main sources of Islam. 

The divisions of the inheritance were connected with religious and legal rules and the shares of the inheritance of the sons and daughters were determined by naṣṣ (verses and hadiths).

However, in Islamic inheritance law, as a requirement of the structure of family and society accepted by Islam, in principle, “two-to-one” measures have been adopted between male and female children. As a matter of fact, in this aspect, it is mentioned in the Qur’ān: Allah instructs you concerning your children: for the male, what is equal to the share of two females (Al-Nisā 4/11.)

On one hand, the principle that Islamic law brings between boys and girls; Seems to be an inequality in terms of the arrangement in which "the inheritance share of the male child is twice the share of the female child", while on the other hand, within the border of in the family foreseen by Islam, this regulation has not been seen as an injustice and inequity by Muslim societies, because in Islamic family law, a man is obliged to ensure the livelihood of the family after marriage. He is also obliged to give his wife her mahr when marrying.

In Islamic inheritance law, “necessity principle” is taken as the basis of responsibility that women and man have undertaken in family and society. Therefore, even though giving nothing at all to those who are not in need and giving less to those who are in less need, giving too much to those who are in much need might seem contrary to the principle of equality, it is a necessity of the principle of justice and fairness. As a matter of fact, while "law equality, necessity in sharing" principle, law is arranged according to people's qualifications, goods and wealth sharing is divided according to the needs of people. In this context, there has been a fair division in Islamic heritage law based on the necessity, (distributive) justice and fairness principle. Indeed, the French philosopher Roger Garaudy (1913-2012), who chose /converted to Islam, evaluates the following about the proportion of male child in the Qur'an to that of female child: “When we consider that in the Arab society all the obligations of the family and of the care of the parents and of all the things that we call ‘social security’ today are put on the shoulders of the husband, the hereditary male child's share must be twice as high as the female child’s is”.

As Garaudy argues, the difference in the inheritance of women and men in Islamic inheritance law is not a legal discrimination/inequality, but a form of divisiveness stemming from a need based on the role and responsibility that women and men have undertaken in the family and society. Therefore, giving nothing to those who need nothing, giving little to those who need little, and giving a lot to those who need a lot ,even though may seem  contradictious to the principle of equality, it becomes a necessity of equity and (distributive) justice principle. In this case, in Islamic inheritance law, the basic reason why the share of the male child is twice the share of the female child, is social and economic reasons and it is possible to rank them as follows:

1) According to Islamic law, women are not obliged to make their own economic livelihoods. The woman’s economic responsibility belongs to her father or brothers before marriage, and then to her husband after marriage.

 2) When a woman is married she is not responsible for herself or other family members’ livelihood. The male is obliged to make a living for himself, his wife and his children.

3) While married, the male is obliged to give the wife mahr. The woman has no such responsibility.

As it is understood from the above explanations, in Islamic inheritance law, the basic reason why the share of the male child is twice the share of the female child is not about the ontologically “value” based on creation and sex given to the woman (girl child) in Islam. On the contrary, it is the real facts concerning the family and society structure that Islam predicts, the roles and financial obligations that man and woman have undertaken, namely “socio-economic structure/fact”.

In some commentaries in classical commentary books, the rights and responsibilities of women and men are referred to, like: the word “degree” mentioned in: …but the men have a degree over them [in responsibility and authority (Al-Baqara 2/228), and the talk about the inheritance shares of boys and girls in: for the male, what is equal to the share of two females (Al-Nisā 4/11). Eventually, the concepts “lil al-dhakari mithlu haẓẓ al-unthayain” have been associated with the gender of the woman/girl child ontologically (based on social fact) by ignoring the referent purpose and socio-economic contexts of these verses. As a result of these interpretations, it was desired that the Islamic law principle of inheritance share of male child being twice the share of female child, ontologically, should be based on a justification that “man is superior to woman”.

In this study, some of the era’s dominant culture classical interpretations grounding women's inheritances share on her gender and based on the axis of the concepts of "degree" and “lil al-dhakari mithlu haẓẓ al-unthayain” in the related verses of the Qur'ān will be elaborated.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Hereditary Share, Girl Child, Gender-Based, Classical Tafsīr Books, Analytical Overview

İslam Hukukunda Kız Çocuğunun Mirastaki Payının Cinsiyet İle Temellendirilmesine Analitik Bir Bakış

Öz

İslam miras hukukunun temel karakteristiği, mirasın taksiminde prensip olarak erkek ve kız çocukları arasında ikiye-bir oranının benimsenmiş olmasıdır. İslam miras hukukunda erkek çocuğun payının kız çocuğun payının iki misli olmasının temel gerekçesi ise; yaratılış ve cinsiyete dayalı İslam’da kadına verilen “değer”  ile ilgili olmayıp, aksine İslam’ın öngörmüş olduğu aile ve toplum yapısında, erkeğin ve kadının üstlenmiş olduğu rol ve mali yükümlülüklerle, yani “sosyo-ekonomik yapı/olgu” ile ilgili gerçekliklerdir. Nitekim bu gerekçelerden hareketle İslam hukukunda mirasın taksiminde, ihtiyaç ilkesi esas alınmış ve eşler arasındaki nimet-külfet dengesine uygun âdilâne bir düzenleme yapılmıştır. Klasik bazı tefsir kitaplarında ise kadın ve erkeğin hak ve sorumluluklarından bahseden; “…erkeklerin kadınlar üzerinde bir derece fazla (hakkı) vardır” (el-Bakara 2/228) âyetinde geçen “derece” ve erkek ve kız çocukların mirastaki paylarından bahseden “…erkeğin mirastaki payı, iki kadının payı kadardır (erkek çocuğun mirastaki payı, kız çocuğunun payının iki mislidir)” (en-Nisa 4/11) âyetinde geçen “li’z-zekeri mislü hazzı’l-ünseyeyn” kavramları; bu âyetlerin sevk ediliş amacı ve sosyo-ekonomik bağlamları (sosyal olgu) göz ardı edilerek kadının/kız çocuğunun cinsiyeti ile ilişkilendirilmiştir. Bunun sonucunda ise İslam hukukunda erkek çocuğunun mirastaki payının kız çocuğunun payının iki misli olması, ontolojik (varoluşsal/yaratılış) olarak “erkeğin kadından daha üstün olduğu” şeklindeki bir gerekçe ile temellendirilmek istenmiştir. Bu çalışmada, günümüzde kız çocuğunu mirastan mahrum etmenin sosyo-ekonomik ve tarihi-kültürel arka planına da ışık tutan “derece” ve “li’z-zekeri mislü hazzı’l-ünseyeyn” kavramları ekseninde bazı klasik tefsirlerde yapılan yorumların analitik bir değerlendirilmesi yapılacaktır.Özet: Kişinin cinsiyetini belirleme imkânı olmadığı gibi böyle bir imkân sahip olması da aklen mümkün değildir. -Günümüzde tıbben müdahale imkânı olmakla birlikte- cinsiyet, irademiz dışında Yüce Yaratıcının takdiri ile belirlenmektedir. Nitekim Kur’ân’da, “Göklerin ve yerin mülkü (hükümranlığı) Allah’ındır. O, dilediğini yaratır. Dilediğine kız çocukları, dilediğine erkek çocukları verir.” (eş-Şûrâ 42/49) denilmektedir. 

İnsanın biyolojik cinsiyetinin yanında bir de toplumsal cinsiyeti vardır. Nitekim “cinsiyet” terimi, biyolojik olarak kadın veya erkek olmayı ifade ederken, “toplumsal cinsiyet” terimi, kadın veya erkeğin toplumsal ve kültürel kimliğini veya tarihi süreç içerisinde oluşan toplumsal rollerini ifade etmektedir. Buna göre (normal şartlarda önceden) biyolojik cinsiyeti belirlemek mümkün olmamakla birlikte, toplumsal cinsiyeti belirlemek bireylerin ve toplumların kültürel iradesi ile şekillenmektedir. Nitekim toplumsal cinsiyet, toplumların din, örf-adet ve kültürlerine göre şekillenmekte ve zamana, kültüre, aile yapısına göre farklılıklar arz etmektedir. Bu bağlamda İslam öncesi Arap toplumunda da kız çocuğunun veya kadının toplumsal cinsiyeti cahiliye örf-âdetine ve kültürüne göre şekillenmiştir. Nitekim cahiliye döneminde kız çocuğunun/kadının, toplumsal cinsiyet açısından ezildiği, miras başta olmak üzere birçok sosyal ve ekonomik haktan mahrum edildiği bilinen bir gerçektir. 

Kur’ân, cahiliye döneminde ikinci sınıf insan muamelesi gören, kendisinden utanılan ve diri diri toprağa gömülen kız çocuğunu bir insan olarak erkekle aynı mertebeye getirmiştir. Bu bağlamda o günün toplumsal yapısı ve sosyal şartları doğrultusunda her alanda olduğu gibi miras hukuku alanında da Kur’ân ve sünnette bir takım düzenlemeler yapılmış, mirasın taksim ve intikali dînî ve hukûkî bir takım kurallara bağlanarak kız ve erkek çocukların mirastan alacakları paylar nasslarla (ayet ve hadislerle) tespit edilmiştir. 

Bununla birlikte İslam miras hukukunda, İslam’ın kabul etmiş olduğu aile ve toplum yapısının bir gereği olarak miras taksiminde prensip olarak erkek ve kız çocukları arasında “ikiye-bir” oranı benimsenmiştir. Nitekim bu hususta Kur’ân’da; “Allah size çocuklarınız hakkında erkeğe, kadının payının iki misli (mirastan pay) vermenizi tavsiye eder (emreder)” (en-Nisa 4/11) denilmektedir. 

 İslam hukukunun, erkek ve kız çocukları arasında prensip olarak getirmiş olduğu; “erkek çocuğunun mirastaki payının kız çocuğunun payının iki misli olması” şeklindeki düzenleme şekil açısından bir eşitsizlik olarak görünmekle birlikte, İslam’ın öngörmüş olduğu aile düzeni ve toplumsal yapı içerisinde bu düzenleme Müslüman toplumlar tarafından bir haksızlık ve adaletsizlik olarak görülmemiştir. Çünkü İslam aile hukukunda erkek, evlendikten sonra ailenin nafakasını/geçimini temin etmekle yükümlü olduğu gibi evlenirken karısına mehir vermekle de yükümlüdür. 

İslam miras hukukunda, kadın ve erkeğin aile ve toplumda üstlenmiş olduğu sorumluluktan hareketle “ihtiyaç ilkesi” esas alınmış ve “hukukta eşitlik, huzûzda/paylarda ihtiyaç” ilkesinden hareketle hakkaniyetli bir taksim yapılmıştır. Dolayısıyla ihtiyacı olmayana hiç vermemek, ihtiyacı az olana az, çok olana da çok vermek eşitlik ilkesine aykırı gibi olsa da hakkaniyet ve (dağıtıcı) adalet ilkesinin bir gereği olmaktadır. Nitekim “hukukta eşitlik, paylarda ihtiyaç” ilkesinden hareketle hukuk, insanların ehliyetlerine göre tanzim edilirken, mal ve servet paylaşımı insanların ihtiyaçlarına göre taksim edilmektedir. Bu bağlamda İslam miras hukukunda da ihtiyaç, hakkaniyet ve (dağıtıcı) adalet esasına dayalı adilâne bir taksim yapılmıştır. Nitekim İslam’ı seçen (mühtedi) Fransız düşünür Roger Garaudy (1913-2012) Kur’ân’da erkek çocuğunun payının kız çocuğunun payının iki misli olması ile ilgili şu değerlendirmeyi yapmaktadır:

“Arap toplumunda, ailenin ve anne babanın bakımı ile ilgili bütün yükümlülüklerin ve bugün adına “sosyal güvenlik” dediğimiz bütün hususların, kocanın omuzlarına bindirilmiş olduğu dikkate alındığında, mirasta erkek çocuğunun payının, kızınkinin iki katı olması gerekir.”

Garaudy’nin de ifade ettiği gibi İslam miras hukukunda kadın ve erkeğin miras hisselerindeki farklılık, hukuki bir ayrımcılık/eşitsizlik değil, kadın ve erkeğin aile ve toplumda üstlenmiş olduğu rol ve sorumluluğa dayalı ihtiyaçtan kaynaklanan bir taksim şekli olmaktadır. Şu halde İslam miras hukukunda, erkek çocuğunun mirastaki payının kız çocuğunun payının iki misli olmasının temel gerekçesi; sosyal ve ekonomik sebepler olup bunları şu şekilde sıralamak mümkündür;

1)   İslam hukukuna göre kadın, ekonomik olarak kendi geçimini sağlamakla yükümlü değildir. Kadının ekonomik sorumluluğu evlenmeden önce babasına veya erkek kardeşlerine, evlendikten sonra ise kocasına aittir.  

2)  Kadın evlendiğinde kendisinin veya diğer aile fertlerinin geçiminden sorumlu değildir. Erkek ise hem kendisinin, hem eşinin, hem de çocuklarının geçimini sağlamakla yükümlüdür.

3)   Evlenirken erkek kadına mehir vermekle yükümlüdür. Kadının ise böyle bir sorumluluğu yoktur.

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere İslam miras hukukunda, erkek çocuğunun mirastaki payının kız çocuğunun payının iki misli olmasının temel gerekçesi; ontolojik olarak yaratılış ve cinsiyete dayalı İslam’da kadına (kız çocuğuna) verilen “değer” ile ilgili değildir. Aksine, İslam’ın öngörmüş olduğu aile ve toplum yapısında, erkeğin ve kadının üstlenmiş olduğu rol ve mali yükümlülüklerle, yani “sosyo-ekonomik yapı/olgu” ile ilgili reel gerçekliklerdir. 

Klasik tefsir kitaplarındaki bazı yorumlarda ise kadın ve erkeğin hak ve sorumluluklarından bahseden; “…erkeklerin kadınlar üzerinde bir derece fazla (hakkı) vardır” (el-Bakara 2/228) âyetinde geçen “derece” ve erkek ve kız çocukların mirastaki paylarından bahseden “…erkeğin mirastaki payı, iki kadının/kız çocuğunun payı kadardır” (en-Nisa 4/11) âyetinde geçen “li’z-zekeri mislü hazzı’l-ünseyeyn” kavramları, bu âyetlerin sevk ediliş amacı ve sosyo-ekonomik bağlamları (sosyal olgu) göz ardı edilerek ontolojik (varoluşsal/yaratılış) olarak kadının/kız çocuğunun cinsiyeti ile ilişkilendirilmiştir. Bu yorumların sonucunda ise İslam hukukunda prensip olarak erkek çocuğun mirastaki payının kız çocuğunun payının iki misli olması, ontolojik olarak “erkeğin kadından daha üstün olduğu” şeklindeki bir gerekçe ile temellendirilmek istenmiştir. 

Bu çalışmada, Kur’an’da ilgili âyetlerde geçen “derece” ve “li’z-zekeri mislü hazzı’l-ünseyeyn” kavramları ekseninde dönemin hâkim kültürü doğrultusunda kadının mirastaki payını cinsiyet ile temellendiren bazı klasik tefsirlerdeki yorumlar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Miras Payı, Kız Çocuğu, Cinsiyet, Temellendirme, Klasik Tefsir Kitapları, Analitik Bakış

Kaynakça

• Akdemir, Salih. “Tarih Boyunca ve Kur’ân-ı Kerim’de Kadın”. İslamî Araştırmalar 10/4 (1997): 249-258.
• Aktan, Hamza. “Miras”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 143-145. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Aktan, Hamza. Mukayeseli İslam Miras Hukuku. İzmir: Işık Akademi Yayınları, 2008.
• Âlûsî, Şihâbuddîn Muhammed b. Abdillah. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm, 30 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Apaydın, H. Yunus. “İbn Kayyim el-Cevziyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 109-123. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Arsel, İlhan. Şeriat ve Kadın. İstanbul: Kaynak Yayınları, 1997.
• Atmaca, Gökhan. “Müfessirlere Göre Kavvâm Kelimesi -Nîsâ Sûresi 34. Ayet Bağlamında-”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal 17/1 (2013): 215-231.
• Aydın, M. Akif. “Kadın (İslam’da)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 86-94. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Aydın, M. Akif. “Mehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 389-391. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Bakkal, Ali. İslam Öncesi Cahiliye Çağı Hukuku. by.: y.y, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “Fıkıh Çözüm mü Üretir Sorun mu?”. Eskiyeni, Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 29 (2014): 147-178.
• Bardakoğlu, Ali. İslam Işığında Müslümanlığımızla Yüzleşme. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2017.
• Bardakoğlu, Ali. “Diyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 473-479. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Bolay, M. Naci. “Delalet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 119. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Carullah, Musa. Kur’ân-ı Kerim Âyetlerinin Nurları Huzurunda Hatun. Haz. Mehmet Görmez. Ankara: Kitâbiyat, 1999.
• Cessâs, Ebu Bekir Ahmet b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân, 4 Cilt. Thk. Muhammed Sadık Kamhâvî, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1985.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslam. 10 Cilt. Bağdat: Câmiatü Bağdad Neşri, 1993.
• Çeker, Orhan. Fetvalarım-I. Konya: Damla Ofset Matbaası, 2014.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. Huccetullâhi’l-bâliğa. 2 Cilt. Tlk. Muhammed Şerîf Sükker. Beyrut: Dâru ihyâi’l-ulûm, 1990.
• Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı-I. Haz: İsmail Kurt ve Seyit Ali Tüz. Ed. M. Faruk Bayraktar. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 2012.
• Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı-II. Haz: İsmail Kurt ve Seyit Ali Tüz. editör: M. Faruk Bayraktar. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 2012.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Örf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 87-94. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Efe, Ahmet. “İslam Miras Hukukunda Kadın Erkek Hisselerinin Farklı Oluşu”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 18 (2011): 157-168.
• Ekşi, Ahmet. “İslam Hukuku Açısından Doğum Öncesi Cinsiyet Seçimi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2013): 85-118.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Erdoğan, Mehmet. Tesettür Meselesinden Türban Sorununa. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimler Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Fayda, Mustafa. “Cahiliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 17-19. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl. 4 Cilt. thk. Hamza b. Züheyr Hafız. Medine: y.y, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Müstasfâ: İslam Hukukunda Deliller ve Yorumlar Metodolojisi. 2 Cilt. trc. H. Yunus Apaydın. Kayseri: Rey Yayınları, 1994.
• Garaudy, Roger. İslam ve İnsanlığın Geleceği. Trc. Cemal Aydın. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
• Güler, İlhami. “Kur’ân’da Kadın-Erkek Eşitsizliğinin Temelleri”. İslamî Araştırmalar 5/4 (1991): 310-319.
• Güler, İlhami. Sabit Din Dinamik Şariat. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Habibur Rahman, M.. “İslam Öncesi Arap Geleneğinin İslam Miras Hukuku’ndaki Rolü”. Trc. Abdurrahman Yazıcı. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 26 (Ekim 2015): 281-298.
• Hamiyye, Hancer. Fıkhü’l-mevâris ve’-ferâid: bahsün fıkhüyyün mukâraneün. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-müllâk, 2000.
• Hatiboğlu, Mehmet S.. “İslam’ın Kadına Bakışı”, İslamî Araştırmalar 10/4 (1997): 223-227.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Kesir, Ebul Fidâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 15 Cilt. Thk. Mustafa Seyyid vdğr. Kahire: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-türâs, 2000.
• İbnü’l-Arabî, Kadı Ebu Bekir. Ahkâmü’l-Kur’ân. 4 Cilt. Thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebil Ferac Cemalüddin Abdurrahman b. Ali. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslamî, 1984.
• İltaş, Davut. Fıkıh Usulünde Mütekellimîn Yönteminin Delâlet Anlayışı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• İzzeddin b. Abdisselam. Kavâidü’l-ahkâm. 2 Cilt. Tlk. Taha Abdurraûf Sa’d. Kahire: Dâru’ş-şark, 1968.
• Karaman, Hayreddin. Anahatlarıyla İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Karaman, Hayreddin. İslam’da Kadın ve Aile. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1994.
• Karaman, Hayreddin. Aile İlmihali. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Karaman, Hayreddin-Çağrıcı, Mustafa-Dönmez, İbrahim Kâfi- Gümüş, Sadreddin. Kur’ân Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir. 4 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Karslı, İbrahim H.. Kur’ân Yorumlarında Kadın. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. “Kadın Konusunda Kur’ân’a Yöneltilen Başlıca Eleştiriler”. İslamî Araştırmalar 10/4 (Kadın Özel Sayısı 1997): 258-270.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslam Düşüncesinde Sünnet. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2006.
• Mahlûf, Hasaneyn Muhammed. el-Mevârîs fi’ş-şerîati’l-İslamiyye. Kahire: Daru’l-fadîle/Daru’l-kütübi’l-mısriyye, 2007.
• Muhsin, Amine Vedûd. Kur’ân ve Kadın. trc. Nazife Şişman. İstanbul: İz Yayınları, 2000.
• Öztürk, Mustafa. Câhiliye’den İslamiyet’e Kadın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Öztürk, Mustafa. “Toplumsal Cinsiyet Meselesine Kur’ân Zaviyesinden Genel Bir Bakış”. Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet I, Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantı (İstanbul-Üsküdar, 21-22 Mayıs 2011). Ed. M. Faruk Bayraktar. 165-191. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 2012.
• Öztürk, Mustafa. “Kuran-ı Kerim Çerçevesinde Toplumsal Cinsiyet Meselelerine İlişkin Çözüm Önerileri”. Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet II, Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı (İstanbul-Üsküdar, 26-27 Mayıs 2012). Ed. M. Faruk Bayraktar. 97-125. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 2012.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-ğayb/et-Tefsîru’l-kebîr. 22 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1981.
• Reşid Rızâ. Tefsîrü’l-Menâr/Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm. 12 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Menâr, 1328.
• Saraç, Simge. “Toplumsal Cinsiyet”. Toplumsal Cinsiyet ve Yansımaları. Anakara: Atılım Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Şaban, Zekiyüddin ve Ahmed Ğandûr. el-Vasiyye ve’l-mîrâs ve’l-vakf fi’ş-şerîati’l-İslamiyye. Kuveyt: Mektebetü’l-Fellâh, 1984.
• Şahin, Leyla.“Râzî Tefsirinde Kadın Konulu Yorumlara Analitik Bir Bakış”. ASOS Journal: The Journal of Academic Social Science 4/27 (2016): 366-382.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Mûsâ. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şeriâ. 4 Cilt. Nşr. Abdullah Dıraz. Beyrut: Dâru’l-marife, 1975.
• Şimşek, M. Said, Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası, 2013.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîrü’t-Taberî (Câmiu’l-beyân an te’vili’l-Kur’ân). 16 Cilt. Thk. Mahmud Muhammed Şakir ve Ahmed Muhammd Şakir. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Mevsûatü Keşşâfi ıstılahâti’l-funûn. 2 Cilt. Thk. Ali Dahrûc vdğr. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Topaloğlu, Bekir. İslam’da Kadın. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1990.
• Yıldırım, Sait Mehmet. Kur’ân Açısından Kadının Şahitliği ve Mirastaki Konumu. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2007.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 6 Cilt. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvad. Riyad: Mektebetü’l-Abîkân, 1998.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fıkhî’l-âmm/el-Fıkhu’l-İslamî fi sevbihi’l-cedîd. 3 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1968.
• Zühaylî, Muhammed. el-Ferâid ve’l-mevâris. Dımeşk-Beyrut: Daru’l-kelimi’t-tayyib, 2001.