In the Ligth of Archive Documents The Mosque and Zāwiya of Shaykh Luṭfullah from Balıkesir

Yıl 2018, , 885 - 908, 15.12.2018

Mehmet Akkuş , Abdülmecit İslamoğlu

https://doi.org/10.18505/cuid.449314

Cited By: 1

Öz

Hājjī Bayrām Walī’s religious guidance activities that he took over from Somuncu Baba (Ḥamīd al-Dīn Aqsarāyī) were not limited with Ankara and nearby it. These activities continued by expanding with Bayrāmī tekke lodges and zāwiyas which were established by khalīfas trained by him. As a result of this expanding, Shaykh Luṭfullah, one of the khalīfas, led to establishment of waqf and works related to it such as mosque, madrasah and zāwiya in Balıkesir and nearby it. There has not been any detailed study about life of Shaykh Luṭfullah and his services. In this article, the waqf established by Shaykh is analyzed in terms of its trustees, sources of income, in charges, repairs and inspection of zāwiya. Documents analyzed for this article present that Shaykh Luṭfullah contributed to taking shape of religious and cultural structure of Balıkesir and nearby it in the 15th century. His services were not only on spritual bases under the roof of the mosque but he also had an effect on the economic, social and educational life of the region. Thus, Shaykh Luṭfullah and his zāwiya set an important example of the active and dynamic aspect of Anatolian wisdom (irfān) involved in life.

Summary: Hājjī Bayrām Walī’s religious guidance activities that he took over from Somuncu Baba (Ḥamīd al-Dīn Aqsarāyī) were not limited with Ankara and nearby it. These activities continued by expanding with Bayrāmī tekke lodges and zāwiyas which were established by khalīfas trained by him. Hājjī Bayrām Walīwas one of the leading sufis who contributed to the formation of sufistic educational tradition. He played a role as an important attraction center in the middle of Anatolia and provided guidance for significant individuals such as Aq Shams al-Dīn (d. 863/1459), Yazıcızāde Muḥammad Bīcān (d. 855/1451) and Eşrefoghlu Rūmī (d. 874/1469-70 ?). One of such individuals, who completed his spiritual journey under the guidance of Hājjī Bayrām Walīwas Shaykh Luṭfullah from Balıkesir. He became khalīfa at the end of his duty with Hājjī Bayrām Walī. Luṭfullah Efendi descended from Isfendiyarids ancestry. He had left his job, in which he held a high position, and attended to the sect and settled in Balıkesir city. There is limited information about him, but it is known that he went to Ankara in order to help to establish Turkish bath upon the request of some significant figures of the time and there he met his mentor Hājjī Bayrām Walī. As a result of their conversations, the two became close to each other.Shaykh Luṭfullahinvited Hājjī Bayrām Walīto Balıkesir where their relation continued and increased. Luṭfullah Efendi established a beautiful house for his Shaykh Hājjī Bayrām Walīwho stayed in Balıkesir for a while. When he left for Ankara, the Shaykh charged Luṭfullah Efendi with the duty of spreading Bayrāmiyyateachings in Balıkesir and its neighborhood by entitling him as ‘Khalīfa’. Besides the fact that the exact date of his death is not known, it is recorded that Luṭfullah Efendi died at the beginning of the period of Meḥmed II’s (1451-1481) reign. His tomb is located in ahazire(an Ottoman word used for burial area reserved for special people especially in mosques or sufi lodges) in the Mosque called with his name after his death. It is known that Shaykh Luṭfullah had a son named Bahā’ al-Dīn (d. 895/1489-90)and a grandson named Shaykh Muḥyīal-dīn Meḥmed (d. 952/1545-46).       

Shaykh Luṭfullah carried out significant services in the mosque and zāwiya, which he built with his own budget and he contributed to various important and permanent services that continued throughout centuries. However, as much as we could determine, there is no study about the waqfor service fields of his buildings. In this article, the goal is to analyze some of the tangible surviving heritages of Shaykh Luṭfullah. The analysis is based on the documents in the related archives. In this context, mosque/waqfestablished by Shaykh Luṭfullah Efendi is analyzed under the subtitles of “administrator, resources of income/real properties, his servicemen, renovations-expenses of the mosque and inspection of the zāwiya”.   

Based on the relevant archive documents, it is understood that after the death of Shaykh, in order to be able to continue the services of the mosque and zāwiya, the authority of ruling his waqfpassed to his son, MawlānāBahā’ al-Dīn. It is known that Bahā’ al-Dīnwas very careful about the distribution of his father’s waqfincomes among the ones in need. He also established a sūfī-hāne building in Balıkesir. After Bahā’ al-Dīn, his son Muḥyīal-dīn Meḥmed (the grandson of Shaykh Luṭfullah) took the charge of the waqf. After his period, this duty continued to be spread among his ancestry until the beginning of the last century. The waqfcontinued to the services through the income obtained from the real estates. Based on the analyzed documents, it is determined that income-expense calculations of the waqfwas inspected from time to time, and the services of zāwiya was controlled occasionally in order to see if they continue to do so.        

Shaykh Luṭfullah Mosque, one of the most important historical artifacts in Balıkesir, has served Muslims for almost five hundred years and it went through various kinds of repairs. It is deemed suitable to analyze reparations, expansions and renovations in two different groups: Before Balıkesir earthquake in 29 January 1898 and after the earthquake. It is important to know that almost fifty percent of houses and buildings in Balıkesir city center was completely destroyed, many people died or seriously injured in the earthquake. Shaykh LuṭfullahMosque was completely demolished as well. It should be mentioned that the mosque had already been in bad condition before the earthquake. According to a document written one week before the earthquake, the mosque was very old and it could not meet the demands of the community any more as it was so small. After the devastating earthquake, ‘Abd al-Ḥamīd II ordered its renovation. Upon this order, the mosque was rebuilt and expanded. The name of ‘Umar ‘ᾹlīBey, Mutasarrıf(governor of an Ottoman province) of Qarasīis mentioned in the documents about the renovation of various buildings including Shaykh Luṭfullah Mosque after the 1898 Balıkesir earthquake.    

It is seen that various services in different positions were provided in Shaykh Luṭfullah Mosque where the mosque workers were the ones who mainly carried out these services. These duties were: “Imamate, oratory, muezzin-tutor, ministry and nāsih, children’s teacher, ferrāş, tabbākh and supervision”. These duties show that besides religious services, Shaykh Luṭfullah waqfused to provide educational services as well. On the other hand, based on the analyzed documents, we can assume that the needy could eat in this center, which used to serve like a social aid and solidarity waqf. In this article, specific detailed information is presented about some workers served in the waqf. Information about the name, date and salary of these workers is also included.     

When the waqfand services of Shaykh Luṭfullah are analyzed, it can be seen that he was a significant figure, carried out important missions just like his mentor Hājjī Bayrām Walī. It should be noted that Luṭfullah Efendi used to conduct sufistic conservations in the mosque he established but did not make religious ceremonies in his zāwiya in Mihaliç (Karacabey); he preferred to transform it into a center in which the needy can be fed and provided for their needs. In this respect, the Zāwiya of ShaykhLuṭfullah sets a significant example, which duly presents the active and dynamic aspect of Anatolian wisdom.  

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Ṣūfism, Shaykh Luṭfullah, Bayrāmiyya, Balıkesir, Waqf, Zāwiya

Arşiv Belgeleri Işığında Balıkesirli Şeyh Lütfullah Câmii ve Zâviyesi

Öz

Hacı Bayrâm-ı Velî’nin, Somuncu Baba’dan devraldığı irşâd faaliyeti sadece Ankara ve civarıyla sınırlı kalmamış, yetiştirdiği halifelerinin Osmanlı coğrafyasının birçok beldesinde tesis ettikleri Bayrâmî tekke ve zâviyeleriyle genişleyerek devam etmiştir. Bu halifelerden biri olan Şeyh Lütfullah’ın Balıkesir ve civarında kurulmasına vesile olduğu vakıf ve buna bağlı olarak inşâ ettirdiği câmi, mekteb ve zâviye gibi eserler bu genişlemenin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Şeyh Lütfullah’ın hayatı ve hizmetleri hakkında bugüne kadar yapılmış detaylı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu makalede, özellikle Başbakanlık ve Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivlerinde yapılan araştırmalar sonucu tespit edilen belgelere dayanarak Şeyh Lütfullah’ın kurmuş olduğu bu vakıf; “mütevellîsi, gelir kaynakları, görevlileri, geçirdiği tamiratlar ve zâviyenin teftişi” alt başlıkları altında incelenmiştir. Belgeler; XV. yüzyılda Balıkesir ve çevresinin dinî ve kültürel yapısının şekillenmesine katkıda bulunan Şeyh Lütfullah’ın hizmetlerinin sadece câmi çatısı altında, mânevî bir alanla sınırlı kalmadığını; bölgenin iktisadi, sosyal ve eğitim hayatında da etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Bu itibarla Şeyh Lütfullah ve Zâviyesi, Anadolu irfanının hayatın içinde yer alan, aktif ve dinamik veçhesini temsil eden önemli bir örneklik oluşturmuştur.

Özet: Hacı Bayrâm-ı Velî’nin, Somuncu Baba’dan devraldığı irşâd faaliyeti sadece Ankara ve civarıyla sınırlı kalmamış, yetiştirdiği halifelerinin Osmanlı coğrafyasının birçok beldesinde tesis ettikleri Bayrâmî tekke ve zâviyeleriyle genişleyerek devam etmiştir. Anadolu’nun ortasında âdetâ bir çekim merkezi hâline gelen Hacı Bayrâm-ı Velî; Akşemseddîn (ö. 863/1459), Yazıcıoğlu Muhammed Bîcân (ö. 855/1451) ve Eşrefoğlu Rûmî (ö. 874/1469-70 ?) gibi şahsiyetleri yetiştirmesi ile irfânî geleneğimizin teşekkülünde önemli sûfilerin başında gelir. Mânevî yolculuğunu Hacı Bayrâm-ı Velî’nin yanında tamamlayarak, halifelik görevi alan zâtlardan biri de Balıkesirli Şeyh Lütfullah’tır. Lütfullah Efendi, İsfendiyaroğulları soyundan gelmektedir. Üst düzey bir görevde iken bu vazifesini terk ederek tarîkata intisâb etmiş ve Balıkesir’e yerleşmiştir. Hakkında çok az bilgi bulunan Lütfullah Efendi, ileri gelen bazı zevâtın isteği üzerine Ankara’ya hamam inşâ ettirmek üzere gitmiş; XV. yüzyılın önemli mutasavvıfı Hacı Bayrâm-ı Velî ile burada tanışmıştır. Gerçekleştirdikleri sohbetler neticesinde aralarında büyük bir muhabbet doğan bu iki kişinin birliktelikleri, Şeyh Lütfullah’ın Hacı Bayrâm-ı Velî’yi Balıkesir’e davet etmesiyle bir süre daha burada devam etmiştir. Lütfullah Efendi şeyhi için Balıkesir’de güzel bir ev yaptırmış, Hacı Bayrâm bir süre Balıkesir’de ikamet etmiştir. Hacı Bayrâm Ankara’ya dönerken Şeyh Lütfullah’ı Balıkesir ve dolaylarında Tarîkat-ı Bayrâmiyye’yi yaymak üzere hilâfetle görevlendirmiştir. Vefat tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber, II. Mehmed’in (hs.1451-1481) saltanatının başlarında öldüğü kaydedilen Şeyh Lütfullah’ın kabri, Balıkesir’de kendi adıyla anılan câminin haziresinde bulunmaktadır. Şeyh Lütfullah’ın Bahâeddin (ö. 895/1489-90) isminde bir oğlu ve Şeyh Muhyiddin Mehmed (ö. 952/1545-46) adında bir torunu olduğu bilinmektedir.     

Şeyh Lütfullah, kendi kazancıyla inşâ ettirdiği câmi ve zâviyesi ile, yaşadığı dönemden başlayarak yüzyıllar boyunca devam eden önemli ve kalıcı hizmetlere imza atmıştır. Bununla birlikte Şeyh Lütfullah’ın kurduğu vakıf ve hizmet alanları ile ilgili olarak tespit edebildiğimiz kadarıyla herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu makalede; Anadolu’nun mânevî yapısının şekillenmesinde büyük katkıları olan Hacı Bayrâm-ı Velî’nin halîfelerinden Şeyh Lütfullah’ın, bir kısmı günümüze ulaşan somut mirasının arşiv belgeleri ışığında incelenmesi amaçlanmıştır. Bu çerçevede Şeyh Lütfullah Efendi’nin bânîsi olduğu câmi/vakıf; “mütevellîsi, gelir kaynakları/sahip olduğu gayr-ı menkûller, görevlileri, geçirdiği tamiratlar-câmiye yapılan harcamalar ve zâviyenin teftişi” alt başlıkları altında ele alınmıştır.  

Arşiv belgelerinden, câmi ve zâviyenin hizmetlerinin devam edebilmesi için Şeyh Lütfullah’ın kurmuş olduğu vakıf üzerindeki tasarruf yetkisinin, vefatından sonra oğlu Mevlânâ Bahâeddîn’e geçtiği anlaşılmaktadır. Bahâeddin b. Şeyh Lütfullah’ın vakıf gelirlerinin ihtiyaç sahiplerine dağıtılmasına ihtimâm gösterdiği; ayrıca Balıkesir’de bir sûfî-hâne binâ eylediği bilinmektedir. Bahâeddin’den sonra vakıfta tasarruf yetkisi; oğlu (Şeyh Lütfullah’ın torunu) Muhyiddin Mehmed Efendi’ye geçmiştir. Sonrasında ise bu vazife, aynı soydan gelen zevât tarafından, geçen yüzyılın başlarına kadar devam ettirilmiştir. Vakıf, sahip olduğu gayr-ı menkûllerden elde ettiği gelirlerle hizmetlerini sürdürmüştür. Şeyh Lütfullah Vakfı’nın gelir-gider hesaplarının dönem dönem denetlendiği ve zâviyenin hizmet etmeye devam edip etmediğinin kontrol edildiği de belgeler ışığında tespit ettiğimiz hususlardandır.

Balıkesir’in önemli tarihî eserlerinden biri olan Şeyh Lütfullah Câmii, yaklaşık beş yüzyıl boyunca Müslümanlara hizmet etmiş; bu süre zarfında büyük-küçük pek çok tamirat geçirmiştir. Bu câmide gerçekleşen tamirat, genişletme ve yenileme işlemlerini 6 Ramazan 1315/29 Ocak 1898’de gerçekleşen Balıkesir depreminden önce ve sonra olmak üzere iki dönemde değerlendirmek uygun olacaktır. Zîrâ Balıkesir merkezindeki ev ve diğer binaların yüzde ellisinin bütünüyle yıkıldığı, can ve mal kayıplarının yaşandığı bu depremde Şeyh Lütfullah Câmii de tamamen yıkılmıştır. Aslında câminin deprem öncesinde de iyi durumda olduğu söylenemez. Nitekim söz konusu depremden bir hafta önce yazılan bir belgeden anlaşıldığı üzere, câminin hem çok eskiği hem de artan cemaate cevap veremediği için genişletilerek yeniden yapılması düşünülmüşse de deprem sonrasında câmi tamamen yıkılmış ve II. Abdülhamid’in emriyle genişletilerek yeniden yapılmıştır. Karesi Mutasarrıfı Ömer Âlî Bey, Şeyh Lütfullah Câmii de dâhil olmak üzere, 1898 Balıkesir depremi sonrası yaptığı imar ve inşâ faaliyetleri ile önemli bir isim olarak belgelerde yerini almıştır.  

Şeyh Lütfullah Vakfı bünyesinde, büyük bölümü câmi görevlisi olmak üzere farklı konumlarda çeşitli vazifelerin icrâ edildiği görülmektedir. Bu anlamda; “imâmet, hitâbet, müezzin-kayyım, vâiz ve nâsih, muallim-i sıbyân, ferrâş, tabbâh ile nezâret” görevleri vakıf bünyesindeki görev alanları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum Şeyh Lütfullah Vakfı’nın; din hizmetlerinin yanında eğitim alanında da hizmet verdiğini; ayrıca ihtiyaç sahiplerinin yemek yiyebildiği, sosyal yardımlaşma ve dayanışmanın gerçekleştiği bir merkez olma özelliği taşıdığını da göstermektedir. Makalemizde Şeyh Lütfullah Vakfı çatısı altında hizmet ifa eden bazı görevliler hakkında isim, tarih ve aldığı ücreti belirtmek sûretiyle detaylı bilgiler sunulmuştur.  

Şeyh Lütfullah’ın kurmuş olduğu vakfa ve yürütmüş olduğu hizmetlere bakıldığında, onun da tıpkı mürşidi Hacı Bayrâm-ı Velî gibi misyon sahibi büyük bir zât olduğu görülmektedir. İnşâ ettirdiği câmide gönül ehli ile ârifâne söyleşen ve halleşen Lütfullah Efendi, Mihaliç’teki (Karacabey) zâviyesinde tarîkat merasimlerini icrâ etmemiş; zâviyeyi muhtaç durumda olanların ihtiyaçlarını karşıladıkları, karınlarını doyurdukları bir müessese hâline getirmiştir. Bu anlamda Şeyh Lütfullah Efendi Zâviyesi, Anadolu irfânının hayatın içinde yer alan, aktif ve dinamik veçhesini lâyıkıyla temsil eden önemli bir örneklik oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Tasavvuf, Şeyh Lütfullah, Bayrâmîlik, Balıkesir, Vakıf, Zâviye

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Evamir-i Maliye (Ev. Evm). 86/138.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Evkaf Muhasebesi (Ev. Emh). 100/97.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 1052/142.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2346/67.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2353/26.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2410/13.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2410/5.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 250/241.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2726/230.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2963/138.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2963/139.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2963/140.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2963/147.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2963/149.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 2966/97.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 3081/12.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 3138/16.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 3138/4.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 3320/315.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi (Ev. Mkt). 3320/319.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi Cihat Kalemi (Ev. Mkt. Cht). 149/289.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi Cihat Kalemi (Ev. Mkt. Cht). 388/114.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi Cihat Kalemi (Ev. Mkt. Cht). 418/349.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi Cihat Kalemi (Ev. Mkt. Cht). 613/284.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi Cihat Kalemi (Ev. Mkt. Cht). 728/254.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Mektubi Kalemi Cihat Kalemi (Ev. Mkt. Cht). 721/256.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Muhasebe Kalemi (Ev. Mh). 1087/454.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Muhasebe Kalemi (Ev. Mh). 1242/605.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Muhasebe Kalemi (Ev. Mh). 1278/381.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Muhasebe Kalemi (Ev. Mh). 1792/530.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Muhasebe Kalemi (Ev. Mh). 2065/362.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Muhasebe Kalemi (Ev. Mh). 2123/28.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Muhasebe Kalemi (Ev. Mh). 432/104.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Tahrirat (Ev. Thr). 197/68.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkaf Zimmet Halifeliği (Ev. Zmt). 186/58.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İbnülemin Vakıf (İe. Ev). 60/6567.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Evkaf (İ. Ev). 18/46.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Evkaf (İ. Ev). 31/33.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Şura-yı Devlet Evrakı (Şd). 144/10.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Şura-yı Devlet Evrakı (Şd).157/61.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Şura-yı Devlet Evrakı (Şd).196/11.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM). 605/35.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM). 901/57.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM). 1077/43.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM). 2049/136.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM). 4698/176.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM). Tafsil. 311/78/1862.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı, 2005.
• Azamat, Nihat. “Hacı Bayrâm-ı Velî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 442-447. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Bayramoğlu, Fuat. Hacı Bayram-ı Velî. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1983.
• Bayraktar, Mehmet Faruk. Türkiye’de Vaizlik-Tarihçesi ve Problemleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• Bursalı Meḥmed Ṭāhir. Ḥacı Bayrām-ı Velī. Dersa‘âdet: Orhaniye Matbaası, 1341.
• Bursalı Meḥmed Ṭāhir. ‘Osmānlı Mü’ellifleri. İstanbul: Matba‘a-i ‘Âmire, 1333. Cebecioğlu, Ethem. Hacı Bayram Velî. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Çevrimli, Nilgün. Vakfiyelere Göre Istılah ve Tabirler. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2016.
• Eren, Muharrem. Mutasarrıf Ömer Âlî Bey. Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı, 1993.
• Mecdī Mehmed. Ḥadā’iḳu’ş-Şaḳā’iḳ. Haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Mehmed Ali Aynī. Ḥacı Bayrām-ı Velī. İstanbul: Evkāf-ı İslâmiyye Matbaası, 1343.
• Mehmed Süreyyā. Sicill-i ‘Osmānī - Teẕkire-i Meşāhīr-i ‘Osmāniyye. Dersaâdet: Matba‘a-i ‘Âmire, 1308.
• Ömer Ālī Bey. Ömer Ālī Bey’in Balıkesir’e Ait El Yazması Ḫāṭırātı ve Şiirleri (Ḫāṭıra Defteri). 739: 1-65. Balıkesir İl Halk Kütüphanesi.
• Önkal, Ahmet - Bozkurt, Nebi. “Cami/Dini ve Sosyokültürel Tarihi”. Türkiye Diyanet Vafkı İslâm Ansiklopedisi. 7: 46-56. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2004.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Karesi Meşâhiri. Haz. Mehmet Sarı - Ahmet Karaman. Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı, 1999.
• Yazıcı, Nesimi. “Ömer Âlî Bey’le İlgili Bazı Değerlendirmeler (Karesi Mutasarrıfı-Kastamonu Valisi)”. TTK Belleten 70/258 (Ağustos 2006): 619-693.
• Yazıcı, Nesimi. Ocak 1898 Balıkesir Depremi ve Sonrası. Ankara: y.y., 2003.
• Yediyıldız, Bahaeddin. XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi: Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.