The Dilemma of ʿAmal and Ḥadīth in the Change of Aḥkām: Changing a Reprehensible Practice to a Recommended One with the Ḥadīth Narrations on the Topic of Shawwāl Fasting

Yıl 2018, , 1369 - 1399, 15.12.2018

Ahmet Temel

https://doi.org/10.18505/cuid.460152

Öz

This article aims at examining the limits of change in the field of worship through a study on the origins of the ḥukm[religious ruling] of Shawwāl fasting that is widely practiced in the different parts of Muslim world. The study, firstly, deals with the evolution of the ḥukm of Shawwāl fasting chronologically among four sunnī schools of law, then analyzes the solitary reports on the topic. It concludes that in Mālikīand Ḥanefīschools, the ḥukm of this specific worship changed within the limits of karāha [reprehensibility], ibāha [permissibility], and nadb [recommendation].  This ḥukm was constructed based on solitary reports which later became a paradigmatic source of religious legitimacy in the Ḥanbalīschool beginning with the eponymous Imām and in the Shāfiʿīlong after the founding authorities. It also claims that it is strongly probable that the solitary reports on the topic go back to a deduced opinion in the age of companions, but then reached to a form of prophetic solitary report in the corpus of hadīth reports. Ultimately, this specific worship that has restricted number of fasting was established with the paradigmatic effect of the approach to solitary reports as the only authentic way of transmitting the sunna, even though it is at odds with the fact that this worship had not been implemented in the first two centuries after hijra, i.e. contrary to the established practice [ʿamal]. 

Summary: The issue of change of rulings in Islamic law comes up frequently on various occasions, and an increasing number of academic studies are trying to determine the characteristics and limits of this change in numerous books, articles and papers. These studies mostly seem to focus on bringing together the arguments that can be compiled under the title of ‘the flexibility of Islamic law in response to the challenges of modernity’. Although the change of rulings in Islamic law is an undeniable fact, reading it only from the lens of the change in Islamic law depending on the requirements of time is an inadequate reading.  The change of rulings in Islamic law has different motives; and the change of time, more precisely the change of custom, is only one of them.

On the other hand, another issue that comes up in relation to the change of rulings is the claim that this change can only take place in terms of the rulings regulating the interpersonal relations, i.e. muʿāmalāt. In fact, this claim relies on the abovementioned approach that limits the change in Islamic law with the change of custom. Hence, because other two main areas of Islamic law, worships (ʿibādāt) and punishments (ʿuqūbāt) are not open to change through custom, their rulings will not change at all. This article will try to reveal that the change in rulings might reside in a sort of another change emerged in relation to the sources of these rulings, which is a neglected point. Thus, by exposing that the field of worships which is mostly considered as a closed area for change in rulings is actually open to it, this article will examine the limits of this change.

For this analysis, the article deals with the fasting of six days in the month of Shawwāl as an example, which is widely practiced in various parts of the Islamic world. The main evidence on which this fasting is based on is a report transmitted in the considerably authentic hadith sources of Ahl al-Sunnah, which reads as follows “Whoever fasts the Ramaḍān and adds six days from Shawwāl, will get reward of the entire year”. This fasting, which is the subject of a great agreement on its ruling as recommended (mustaḥāb) practice today, was actually regarded as reprehensible (makrūh) by the two great eponymous jurists of the first two schools of law in the second Hijrī century, namely Mālik b. Anas and Abū Ḥanīfa. In his al-Muwaṭṭaʾ,Mālik clearly expresses that he did not recognize any scholar who keeps this fast, and that no [authentic] report has reached him on this. The fact that both Mālik b. Anas and Abū Ḥanīfa declared an opinion on the subject shows that this practice started to appear in the first half of the second ḥijrī century as a practice or as a solitary report (khabar al-wāḥid). However, both imāms have stated that such a specific worship would be makrūh. In spite of these very sharp expressions, the schools of law, which were founded by the followers of these two eponymous scholars, abandoned their views and widely accepted Shawwāl fasting as mustaḥāb. This article examines why this sharp change occurred in a worship in the schools of law and in which way it took place.

Accordingly, the fundamental motive in this change is a paradigmatic transformation in understanding and identifying the sunna as a source of normativity. Although an agreement was formed on the validity of solitary reports as a source of knowledge in the second ḥijrī century, it was not yet accepted that these narrations are identical to sunna as a source of normativity. For that reason, both Abū Ḥanīfa and Mālik did not hesitate to reject any solitary report that contradicted a stronger evidence. However, as a result of the extraordinary efforts of Ahl al-Ḥadīth, the epistemic value of solitary reports has reached to an authority equating them to the sunna with a very rapid acceleration as of the end of the second century and throughout the third century. This situation led later scholars of schools to abandon the views of the eponymous scholars of these schools on certain topics in favor of certain solitary reports. This was also the process for the change in Shawwāl fasting.

This thesis will be put under two headings, a section that tries to determine the periods and processes for the Sunnī schools of law in considering this fasting as mustaḥāb; and another section that provides an evaluation of transmitted reports in relation to the Shawwāl fasting. Accordingly, in the Mālikī and Ḥanafī schools, due to the effect of the reports, the ruling of Shawwāl fasting has been transformed from makrūh into the mustaḥāb as a result of the interpretational activities that started in the fourth ḥijrī century. Shawwāl fasting was accepted as mustaḥāb in the Shāfiʿī school, although there was no transmitted opinion on the subject from the founding imāms, in the fifth ḥijrī century; and in the Ḥanbalī school directly by the founding imām Aḥmad b. Ḥanbal, whose main aim was to follow a concept of religion that puts the transmitted reports at the center. When the reports on the subject are examined, it demonstrates that the mustaḥāb ruling is mainly rooted in a report by Saʿd b. Saʿīd transmitted in the famous hadīth compilations including Muslim’s Ṣaḥīḥ.Yet, this report was criticized in its both chain and text. Combining the facts that the same report with the same chain was also transmitted as the words of the companion in some sources and the verse that declares good deed will be rewarded ten times higher than what it deserves will make the following explanation a valid one: As Mālik put it such a fasting practice was commonly unknown to the Muslim society in the first two centuries after the ḥijra. Sometime after the death of the Prophet, an inference was made probably by a companion(s) as that it would be a good deed if someone who fasted an entire month already and got used to the fasting to fast six more days in order to get a reward of fasting for the entire year according to the verse that rewards good deeds with ten times higher. Since it is a recommended practice in essence, i.e. fasting for the sake of Allah, this inference transformed into a report and easily passed through the filters of hadīth scholars who are linked to a sort of piety promoting worships among people. After the solitary reports gained an authority to the extent that they can rarely be challenged, the followers of later schools of law preferred to get in a process of re-interpreting the opinions of their imāms in order either to reconcile them with the content of report, or at least to show why these imāms actually spoke against this fasting.  Eventually, the later scholars of madhhab decided for the standard opinion of the madhhab depending on the reports in favor of the Shawwāl fasting rather than following their eponymous imāms.  

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Worship, Ḥukm, Change, ʿAmal, Ḥadīth, Shawwāl Fasting

Ahkâmın Değişiminde Amel ve Hadis Dilemması: Şevvâl Orucu Çerçevesinde Hadis Rivayetlerinin Mekruh Ameli Müstehaba Dönüştürmesi

Öz

Bu makale İslam dünyasının farklı coğrafyalarında yaygın olarak uygulanan Şevvâl orucunun köklerine ilişkin bir araştırma yoluyla ibadetlerde hükmün değişmesinin sınırları konusunu incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma öncelikle Şevvâl orucunun dört sünni mezhep içerisinde sahip olduğu hükmü kronolojik olarak ele almış ve hükümde temel alınan rivayetlerin tahlilini yapmıştır. Sonuç olarak kerahet, ibâha ve nedb hükümleri çerçevesinde bu ibadetin hükmünün, rivayetlerin paradigmatik bir meşruiyet kaynağı  seviyesine ulaşmasının etkisiyle Mâlikî ve Ḥanefî mezhebinde başlangıçtaki mekruh hükmünden müstehab hükmüne dönüştüğü tespit edilmiştir. Şâfiʿî mezhebinde kurucu imamların görüş belirtmemesine rağmen daha sonra; Ḥanbelî mezhebinde ise kurucu imamlar tarafından aynı etkiyle müstehâb olarak ihdâs edildiği tespit edilmiştir. Aynı zamanda ilgili rivayetlerin esasında bir sahabî çıkarımına dayanmış ve süreç içerisinde refʿ edilerek Hz. Peygambere nispet edilmiş olması güçlü bir ihtimal olarak öne sürülmüştür.  Neticede ilk iki asırda uygulanmamış olmasına rağmen, bir başka deyişle amele aykırı olmasına rağmen sayısı belirli bir ibadetin, rivayetleri sünnetin tek otantik taşıyıcısı olarak telakki eden anlayışın etkisiyle ihdâs edildiği tespiti yapılmıştır. 

Özet: İslam Hukuku’nda ahkâmın değişimi konusu çeşitli vesilelerle sıklıkla gündeme gelmekte ve artan sayıda akademik çalışmalar kitap, makale ve tebliğ boyutlarında bu değişimin özellikleri ve sınırlarını belirlemeye çalışmaktadır. Bu çalışmalar çoğunlukla modernitenin meydan okuyuşlarına cevap sadedinde İslam hukukunun esnekliği üst başlığında toparlanabilecek argümanların bir araya getirilmesi noktasında yoğunlaşmış görünmektedir. Ancak İslam Hukuku’nda ahkâmın değişimi inkârı kâbil olmayan bir vâkıa ise de bu değişimi yalnızca İslam hukukunun zamanın gereklerine göre değişimi perspektifinden okumak eksik bir okumadır. İslam Hukuku’nda hükümlerin değişiminin farklı sâikleri vardır ve zamanın değişimi, daha doğru bir ifadeyle örfün değişimi, bunlardan sadece biridir. 

Diğer yandan, ahkâmın değişimi ile ilgili olarak eksik ele alınan bir diğer konu da bu değişimin muʿâmelât alanı diye ifade edilen insanlar arası ilişkileri düzenleyen hükümler noktasında gerçekleşebileceği iddiasıdır. Bu iddia esasında yukarıda zikredilen ahkâmın değişmesi için örfün değişimini esas alan yaklaşıma dayanmakta ve İslam hukukunun diğer iki temel alanı ibâdetler (ʿibâdât) ve cezâlara (ʿuḳûbât) ilişkin hükümlerin de örfe dayalı olmadıkları gerekçesiyle değişmeyeceğine dair bir kabulü içermektedir. Bu makale ahkâmın değişiminde hükmün dayandığı delil ile ilişkili bir değişimi ihmâl edilen önemli bir sâik olarak ortaya koymaya çalışacaktır. Böylelikle çoğunlukla değişime kapalı bir alan olarak ele alınan ibâdetlerde de bir değişimin gerçekleştiğinin tespitini yaparak bu değişimin sınırlarını inceleyecektir. 

Makalenin örnek olarak ele aldığı konu İslâm dünyasının muhtelif bölgelerinde yaygın bir biçimde müstehâb olarak uygulanmakta olan Şevval ayında altı gün tutulan oruçtur. Bu orucun dayandığı temel delil ehl-i sünnetin muteber hadis kaynaklarında da nakledilen “Kim Ramazanı tutar ve Şevvâl’den altı gün eklerse, ona bir senenin orucu yazılır.” şeklindeki rivâyettir. Bugün müstehab hükmü üzerinde büyük bir ittifaka konu olan bu oruç, hicrî ikinci asrın iki büyük fâkihi ve kronolojik olarak ilk iki büyük mezhebin de kurucu imâmları olan Mâlik b. Enes ve Ebû Ḥanîfe tarafından mekrûh olarak addedilmiştir. Mâlik, bize ulaşan tek eseri el-Muvaṭṭâʾ’da bu orucu tutan hiçbir âlimi tanımadığını ve bu konuda kendisine bir hâber de ulaşmadığını çok net bir biçimde ifade eder. Gerek Mâlik’in gerekse Ebû Ḥanîfe’nin konu hakkında bir görüş beyân etmiş olması onların döneminde bu uygulamanın ya zikri geçen ḫaber-i vâḥid ile ya da bu rivâyete dayalı bir amel olarak hicrî ikinci asrın ilk yarısında ortaya çıkmaya başladığını gösterir. Ancak her iki imâm da böyle bir ibâdetin mekruh olacağını oldukça sert sözlerle ifade etmişlerdir. Bu çok keskin ifadelere karşın, bu iki imâmın da takipçileri tarafından te’sis edilen mezhepler ise zaman içerisinde imâmlarının görüşlerini terketmiş ve mezhep görüşü olarak Şevvâl orucunun müstehâb hükmünde olacağı yaygın bir biçimde kabul edilmiştir. Bu makale mezhep içerisinde bir ibadete ilişkin olarak ortaya çıkan bu keskin değişimin nasıl bir süreç içerisinde ve hangi sâikle gerçekleştiğini incelemektedir. 

Buna göre bu değişimdeki temel sâik normatif bir hüküm kaynağı olarak sünnetin nasıl belirleneceğine ilişkin paradigmatik bir dönüşümün gerçekleşmiş olmasıdır. Şöyle ki; her ne kadar hicrî ikinci asır itibarıyla ḫaber-i vâḥidin ẓannî bir bilgi kaynağı olduğunda bir ittifak oluşmuşsa da bu rivâyetlerin doğrudan sünneti belirleyici oldukları henüz kabul edilmemişti. O nedenle gerek Ebû Ḥanîfe gerekse de Mâlik daha güçlü delillerle çelişen ḫaber-i vâḥidleri reddetmede tereddüt etmiyorlardı. Ancak ehl-i ḥadîs̱in olağanüstü çabaları neticesinde ḫaber-i vâḥidin teşrîʿ değeri hicrî ikinci asrın sonları ve üçüncü asır itibarıyla çok hızlı bir ivmeyle yükselmiş ve sünnetle aynîleşen bir otoriteye ulaşmıştır. Bu durum sonraki mezhep müntesiplerini kimi konularda mezhep imâmlarının görüşlerini dahi terk ederek bu rivâyetleri esas almaya sevk etmiştir. Şevvâl orucu konusunda da gerçekleşen süreç bu şekildedir. 

Bu tez, sünnî mezheplerin hangi dönemler ve süreçler içerisinde Şevvâl orucunu müstehab kabul ettiğini belirlemeye çalışan bir bölüm ve konuyla ilgili vârid olan rivayetlerin değerlendirmesini yapan bir diğer bölüm ile iki başlık altında ortaya konacaktır. Buna göre Mâlikî ve Ḥanefî mezheplerinde hüküm rivayetlerin etkisiyle hicrî dördüncü asır itibarıyla başlayan te’vil faaliyetleri neticesinde mekruhtan müstehâba dönüşmüştür. Şâfiʿî mezhebinde başlangıçta kurucu imamlardan konu hakkında görüş sâdır olmasa da hicrî beşinci asırda; Ḥanbelî mezhebinde ise temel gayesi rivayetleri merkeze alan bir din anlayışı geliştirmek olan kurucu imam Aḥmed b. Ḥanbel’in bizzat kendisiyle birlikte müstehab olduğu kabul edilmeye başlanmıştır. Konuyla ilgili rivayetler incelendiğinde Muslim’in Ṣaḥîḥ’inde de nakledilen  Saʿd b. Saʿîd rivayetinin esas alındığı, ancak bu rivayetin de hem sened hem metin bakımından eleştirilere maruz kaldığı görülmektedir. Aynı rivayetin mevkûf olarak bir sahâbî görüşü şeklinde de kimi kaynaklarda nakledilmesi ve bir iyi amelin on katına kadar sevâb ile karşılık bulacağına ilişkin ayete atıf yapan çok sayıda çıkarım ve rivayet bir arada değerlendirilince varılabilecek muhtemel sonuç şu şekildedir: Mâlik’in ifade ettiği gibi ilk iki asırda böyle bir uygulama İslam toplumunda bilinmemektedir. Bu yönde ortaya çıkan rivayetler, Hz. Peygamber’in vefatından sonra muhtemelen sahabe döneminde Ramazan’da oruca alışan bünyenin ardından Şevval’de de altı gün oruç tutması halinde her amele on katı sevap verileceğine ilişkin ayetin fehvasınca tüm seneyi oruçlu gibi geçirmiş olacağı çıkarımı yapılmıştır. Neticede aslen zaten tavsiye edilen bir amel olan oruç tutma hakkında olduğu için bu yönde bir ameli teşvik etmek isteyenlerce üretilen rivayetler hadis sıhhat kriterlerinin filtresinde geçebilmiş görünmektedir. Hadislerin kazandığı güçlü otorite karşısında daha sonraki mezhep müntesipleri de imamlarının görüşü ile söz konusu rivayetler arasında bir te’vil faaliyetine girmişler ve neticede rivayetler istikametinde mezhep görüşünü şekillendirmişlerdir. 

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İbadet, Hüküm, Değişim, Amel, Hadis, Şevvâl Orucu

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdillâh Aḥmed b. Muḥammed Musnedu’l-Imām Aḥmed b. Ḥanbel. Thk. Şuʿayb el-Arnaʾût - ‘Âdil Murşid. Beyrut: Muʾessestu’r-risâle, 2001.
• Aḥmed ibn Ḥanbel, Ebû ʿAbdillâh Aḥmed b. Muḥammed. Mesâʾilu Aḥmed b. Ḥanbel. Thk. Zuheyr eş-Şâviş. Beyrut: Mektebetu’l-islâmî, 1981.
• Aḳḥiṣârî, Muṣṭafâ b. Muḥammed Pruşcak el-. Risâle fî ṣavmi’s-sitti min Şevvâl. 761: 9A-9B. Gâzi Ḫüsrev Medresesi.
• Bâbânî, İsmâʿîl b. Muhammed el-. Hediyyetu’l-‘ârifîn esmâʾul-muʾellifîn ve âs̱âru’l-muṣannifîn. Beyrut: Dâru iḥyâʾi turâs̱i’l-ʿArabî, 1951.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd el-. el-Munteḳâ şerḥu’l-Muvaṭṭaʾ. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd el-. Fuṣûlu’l-aḥkâm. Thk. Muḥammed Ebû’l-Ecfân. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2002.
• Caʿfer, İsmâʿîl b. Ḥadîs̱u ʿAlî b. es-Saʿdî ʿan İsmâʿîl b. Caʿfer. Thk. ʿÖmer b. Rafûd es-Sufyânî. Riyâd: Mektebetu’r-rüşd, 1998.
• Ceṣṣâṣ, Ebû Bekir el-. Şerḥu muḫtaṣari’t-Ṭaḥâvî. Thk. ʿİṣmetullah ʿİnâyetullah Muḥammed. Beyrut: Dâru’l-beşâʾiri’l-İslâmiyye-Dâru’s-sirâc, 2010.
• Cezûlî, Muḥammed b. ʿAlî el-Yûlû el-. “Ma ʾullife fî şehri Şevvâl”. Erişim: 1/8/2018 2018. http://www.alquatan.ma/Article.aspx?C=5761
• Dâreḳutnî, Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. ʿÖmer ed-. Sunen. Thk. Şuʿayb el-Arnaʾût. Beyrut: Muʾessesetu’r-risâle, 2004.
• Dârimî, Ebû Muḥammed ʿAbdullah b. ʿAbdurraḥmân ed-. Sunen. Thk. Ḥuseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Suudi Arabistan: Dâru’l-muġnî, 2000.
• Dirdîr, Aḥmed b. Muḥammed ed-. eş-Şerḥu’l-Kebîr. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. Sunen. Thk. Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdulḥamîd. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿasriyye, ts.
• Ebû’l-Leys̱ es-Semerḳandî, Naṣr b. Muḥammed. Fetâvâ’n-nevâzil. Thk. es-Seyyid Yûsuf Aḥmed. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 2004.
• Ebyârî, ʿAlî b. İsmâʿîl el-. et-Taḥḳîḳ ve’l-beyân fî şerḥi’l-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. ‘Alî b. ʿAbdurrahman el-Cezâʾirî. Kuveyt: Dâru’ḍ-ḍiyâ’, 2013.
• el-ʿÂlâ, ʿÂlim b. el-Fetâvâ’t-tâtârḫâniye. Thk. Şebbîr Aḥmed el-Ḳâsimî. Hind: Merkezu’n-neşr ve’t-tevzîʿ, 2010.
• Erdoğan, Mehmet. İslam Hukuku’nda Ahkamın Değişmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1994.
• Ḥâcce, Kevkeb ʿUbeyd el-. Fıḳhu’l-ʿibâdât ʿalâ’l-meẕhebi’l-Mâlikî. Şam: Maṭbaʿatu’l-inşâʾ, 1986.
• Ḥalebî, İbrâhîm el-. Multeḳâ’l-ebḥur. Thk. Ḫalil ʿİmrân el-Manṣûr. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 1998.
• Ḫalîl b. İsḥâk, el-Cundî. el-Muḫtaṣar. Thk. Aḥmed Caʿd. Kahire: Dâru’l-ḥadîs̱, 2005.
• Ḫalîl b. İsḥâk, el-Cundî. et-Tavḍîḥ fî şerḥi'l-Muḫtaṣari'l-ferʿi li-İbni’l-Ḥacib. Thk. Aḥmed b. ʿAbdülkerim Necîb. Kahire: Merkezu Necîbeveyh li'l-Maḫṭûṭat ve Ḫidmeti't-turâs̱, 2008.
• Ḥalvânî, Şemsu’l-eʾimme el-. el-Mebsûṭ. Ayasofya, 1381: 72b-80b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Ḥavâmidî, Muḥammed b. Aḥmed el-. es-Sunen ve’l-mubtediʿâtu’l-mutaʿallika bi’l-eẕkâr ve’s-ṣalavât. Thk. Muḥammed Ḫalil Ḥarâs. Şam: Dâru’l-fikr, ts.
• Ḥicâzîzâde, Muḥammed b. Muḥammed el-İslâmbûlî. Risâle fî beyâni ẕikri ṣavmi’s-sitte min Şevvâl. İbrahim Efendi, 858: 2a-4a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Ḫirâḳî, Ebû’l-Ḳāsım ʿÖmer b. Ḥüseyin el-. Metnu’l-Ḫirâḳî. Ṭanṭa: Dâru’s-ṣaḥâbe li’t-turâs̱, 1993.
• Ḥumeydî, Ebû Bekr ʿAbdullah b. Zubeyr el-. Musnedu’l-Ḥumeydî. Thk. Ḥasan Selîm Esed ed-Dârânî. Şam: Dâru’s-sekâ, 1996.
• Ḫureşî, Muḥammed b. ʿAbdullah el-. Şerḥu muḫtasari Ḫalîl li’l-Ḫureşî. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Hüseyin Algül, H. Yunus Apaydın, Ali Bardakoğlu, İbrahim Kafi Dönmez, Mehmet Erkal, Ömer Faruk Harman, Ahmet Saim Kılavuz, Süleyman Uludağ, İrfan Yücel. İlmihal: iman ve ibadetler. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 1998.
• İbn Cuzey, Muḥammed b. Aḥmed. el-Ḳavânînu’l-fıḳhiyye. b.y.: y.y., ts.
• İbn Ebî Ḥâtim, er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. Beyrut: Dâru iḥyâʾi turâs̱i’l-ʿarabî, 1952.
• Ibn Ḥacer, Ebû’l-Fâḍl. Tehẕîbu’t-tehẕîb. Hind: Matbaʿatu daireti’l-maʿârifi’n-nizamiyye, 1909.
• İbn Ḳudâme, el-Maḳdisî. el-Kâfî fî fıḳhi’l-İmâm Aḥmed. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 1994.
• İbn Ḳudâme, el-Maḳdisî. el-Muġnî. Kahire: Mektebetu’l-Kâhire, 1968.
• İbn Ḳuṭlûbuġâ, Ḳāsım. Taḥrîru’l-aḳvâl fî ṣavmi’s-sitti min Şevvâl. Thk. ʿAbdussettār Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-beşâʾiri’l-İslâmiyye, 2001.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Yezîd Sunen. Thk. Muḥammed Fuʾâd ʿAbdulbâḳi. Beyrut: Dâru iḥyâi kutubi’l-ʿarabiyye, ts.
• İbn Mâze, Burhâneddîn Maḥmûd b. Aḥmed el-Bukhârî. el-Muḥîṭu’l-Burhânî fî’l-fıḳhi’n-Nuʿmânî. Thk. ʿAbdulkerim Sâmî el-Cundî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 2004.
• İbn Nuceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm. el-Bâḥru’r-râʾiḳ şerḥu kenzi’d-deḳâʾiḳ. 2. bs. Baskı. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İslâmî, ts.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed Kurṭûbî Endelûsî. Bidâyetu’l-Muctehid ve Nihâyetu’l-Muḳteṣid. Kahire: Dâru’l-ḥadîs̱, 2004.
• İbn Şâs, Ebû Muḥammed es-Saʿdî. ʿİḳdu’l-cevâhiri’s-s̱emeniyye fî meẕhebi ʿâlimi’l-Medîne. Thk. Ḥamîd b. Muḥammed. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2003.
• İbn Teymiyye, Ṭaḳiyyuddîn. Kitâbu’s-ṣiyâm min şerḥi’l-ʿumde. Thk. Zâʾid b. Aḥmed. b.y.: Dâru’l-enṣârî, 1996.
• İbn Teymiyye, Ṭaḳiyyuddîn. Mecmûʿu’l-fetâvâ. Thk. ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed. Medine: Mecmaʿ el-Melik Faḥd, 1995.
• İbn Vehb, Ebû Muḥammed ʿAbdullāh b. Vehb. el-Câmiʿ. Thk. Rifat Fevzî ʿAbdulmuṭṭalib. y.y: Dâru’l-vefâ, 2005.
• İbn ʿAbdilberr, Ebû ʿÖmer. el-İstiẕkâr. Thk. Sâlim Muḥammed Aṭâ. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 2000.
• İbn ʿAbdilberr, Ebû ʿÖmer. el-Kâfî fî fıḳhi ehli’l-Medîne. Thk. Muḥammed el-Moritânî. Riyad: Mektebetu Riyâḍ el-ḥadîs̱e, 1400/1980.
• İbn ʿÂbidîn, Muḥammed Emîn b. ʿÖmer. Reddu’l-muḫtâr (Ḥâşiyetu İbn ʿÂbidîn) ʿalâ Durri’l-muḫtâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
• İbn ʿArefe, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. Muḥammed. el-Muḫtaṣaru’l-fıḳhî. Thk. Ḥafiẓ ʿAbdurrahman Muḥammed Ḫayr. Dubai: Muʾessesetu Ḥalef Aḥmed el-Ḥabtûr li’l-a‘mâli’l-ḫayriyye, 2014.
• İbnu’l-Ḥâcib, ʿOsman b. ʿÖmer Ebû ʿAmr Cemaleddin. Câmiʿu’l-ummehât. Thk. Ebû ʿAbdurraḥman el-Aḫḍar. Tunus: el-Yemâme li’t-ṭibâʿa ve’n-neşr ve’t-tevzîʿ, 2000.
• İbnu’l-Meḥâmilî, Aḥmed b. Muḥammed. el-Lubâb fî fıḳhi’ş-Şafiʿî. Thk. ʿAbdulkerîm el-ʿUmrî. Medine: Dâru’l-buḫârî, 1996.
• İbnu’l-ʿArabî, Ebû Bekr Muḥammed b. ʿAbdullah. Kitâbu’l-Ḳabes fî şerḥi Muvaṭṭaʾi Mâlik b. Enes. Thk. Muḥammed ʿAbdullah Veled Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Garbi'l-İslâmî, 1992.
• İbnu’l-ʿArabî, Ebû Bekr Muḥammed b. ʿAbdullah. ʿÂriḍatu’l-aḥveẕi bi-şerḥi Ṣaḥîḥi't-Tirmiẕî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, ts.
• İbnu’n-Neccâr, Taḳiyyuddīn Muhạmmed b. Aḥmed. Muntehâ’l-irâdât. Thk. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî. Beyrut: Muʾessesetu’r-risâle, 1999.
• İbnu’r-Rifʿa, Aḥmed b. Muḥammed. Kifâyetu’n-nebîh fî şerḥi’t-tenbîh. Thk. Mecdî Muḥammed Surûr. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 2009.
• Kahraman, Abdullah. İslam Hukuku’nda Değişim ve İbadetler. İstabul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Ḳarâfî, Şihâbeddin el-. ez-Ẕeḫîra. Thk. Seʿîd Aʿrâb. Beyrut: Dâru’l-garbi'l-İslâmi, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesʿûd el-. Bedâʾiʿu’s-ṣanâʾiʿ fî tertibi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 1986.
• Ḳayravânî, Ebû Muḥammed el-. en-Nevâdir ve’z-ziyâdât ʿalâ mâ fî’l-Müdevvene min ġayrihâ mine’l-ummehât. Thk. ʿAbdulfettaḥ Muḥammed. Beyrut: Dâru’l-ġarbi’l-İslâmî, 1999.
• Kelbî, İbn Diḥye el-. Edâ’u mâ vecebe min beyâni vadʿi’l-vaddâʿîn fî Receb. Thk. Muhammed Zuheyr eş-Şâviş. b.y.: el-Mektebu’l-İslâmî, 1998.
• Kelbî, İbn Diḥye el-. Mâ vadaḥa vestebâne fî fadâ’ili şehri Şaʿbân. Thk. Cemal ‘Azzûn. Riyâd: Mektebetu edvâi’s-selef, 2003.
• Kelveẕânî, Ebû’l-Ḫaṭṭâb Maḥfûẓ b. Aḥmed el-. el-Ḥidâye ʿalâ meẕhebi’l-İmâm Ebû ʿAbdullah Ahmed b. Muhammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Thk. ʿAbdullaṭîf Ḥumeym; Mâhir Yâsin el-Faḥl. Kuveyt: Muʾessesetu’l-girâs li’n-neşr ve’t-tevzîʿ, 2004.
• Ḳuhistânî, Muḥammed b. Ḥusâmeddîn. Câmiʿu’r-rumûz şerḥu muḫtaṣari’l-Viḳâye. Thk. Kebîruddîn Aḥmed. Kalküta: Maẓharu’l-ʿacâyib, 1858.
• Laḫmî, ‘Alî b. Muḥammed Ebû’l-Ḥasan el-. et-Tabṣire. Thk. Aḥmed ʿAbdulkerîm Necîb. Katar: İdâretu’l-Evḳâf ve’ş-Şuʾûni’l-İslâmiyye, 2011.
• Malaṭi, Cemaleddin Ebû’l-Meḥâsin el-. el-Muʿtaṣar mine’l-muḫtaṣar min muşkil’l-âs̱âr. Thk. Aḥmed b. Muḥammed b. Seleme. Merkezu't-turâs̱, 2013.
• Mâlik, İmam. Muvaṭṭaʾ. Thk. M. Fuad Abdülbaki. Kahire: Dâru iḥyāʾi’t-turâs̱i’lʿarabî, 1406/1985.
• Maʿmer b. Râşid, Ebû ʿUrve. el-Câmiʿ. Thk. Ḥabîbu’r-raḥmân el-Aʿzamî. Beyrut: Tevzîʿu’l-mektebi’l-Islâmî, 1982.
• Merġinânî, Burhaneddin Muḥammed b. Ahmed el-. Kitâbu’t-tecnîs ve’l-mezîd. Thk. Muḥammed Emin Mekki. Karaçi: İdaretü'l-Kur'ân ve'l-Ulumi'l-İslâmiyye, 2004.
• Molla Ḫüsrev, Muḥammed b. Ferâmurz. Dureru’l-ḥukkâm şerḥu gureri’l-aḥkâm. Dâru ihyâiʾl-kutubi’l-Arabiyye, ts.
• Muslim, Ebû’l-Ḥuseyn Muslim b. el-Ḥaccâc. Ṣaḥîḥ. Thk. Muḥammed Fuʾâd ʿAbdülbâḳi. Beyrut: Dâru iḥyâʾi turâs̱i’l-ʿarabî, ts.
• Nesâ’î, Ebû ʿAbdirrahmân Aḥmed b. Şuʿayb en-. es-Sunenul’l-kubrâ. Thk. Ḥasan ʿAbdulmunʿim eş-Şelebî. Beyrut: Muʾessesetu’r-risâle, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yaḥya b. Şeref en-. el-Mecmûʿ şerḥu’l-muheẕẕeb. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Râzî, Zeynuddîn Ebû ʿAbdullah er-. Tuḥfetul-mulûk. Thk. ʿAbdullah Neẕīr Aḥmed. Beyrut1996.
• Rîs, ʿAbdulazîz b. Rîs er-. “ʿAşru mesâʾil fî ṣiyâmi’s-sitti min Şevvâl”. Erişim: 1/8/2018 2018. http://islamancient.com/play.php?catsmktba=215175
• Rûyânî, Ebû’l-Meḥâsin er-. Baḥru’l-meẕheb. Thk. Ṭâriḳ Fetḥi es-Seyyid. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 2009.
• Ruʿaynî, Şemseddin Ebû ʿAbdullah el-Ḥaṭṭâb er-. Mevâhibu’l-celîl fî muḫtaṣari Ḫalîl. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
• Saḥnûn, ʿAbdusselâm b. Saʿîd et-Tenûḫî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Dāru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1415/1994.
• Ṣaḳîr, Sâmî Muḥammed eṣ-. “Aḥkâmu ṣiyâmi’s-sitti min Şevvâl”. Mecelletu’l-‘ulûmi’ş-şer‘iyye 11/ (2011): 1-73. http://www.saaid.net/book/open.php?cat=97&book=14167
• Ṣalâḥuddin el-ʿAllâʾî, Ḫalîl b. Keykeldî Refʿu’l-‘işkâl ʿan ṣiyâmi sitteti eyyâmin min Şevvâl. Thk. Ṣalâh b. ʿÂ’îd eş-şalâḥî. Beyrut: Dâru ibn Ḥazm, 1994.
• Şâşî, Muhạmmed b. Aḥmed Ebû Bekir eş-. Ḥilyetu’l-ʿulemâ fî maʿrifeti meẕâhibi’l-fuḳahâ. Thk. Yâsin Aḥmed İbrâhîm. Beyrut: Muʾessesetu’r-risâle, 1980.
• Ṣâvî, Ebû’l-ʿAbbâs eṣ-. Bulġatu’s-sâlik li-aḳrabi’l-mesâlik. Beyrut: Dâru'l-Meʿârif, ts.
• Semerḳandī, ʿAlâʾaddin es-. Tuḥfetu’l-fuḳahā. Beyrut: Dāru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1993.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. el-Ḥasen b. Ferḳad eş-. el-Ḥucce ʿalâ ehli’l-Medîne Thk. Mehdi Ḥasen el-Keylânî el-Ḳâdîrî. 3. bs. Baskı. Beyrut: ʿAlemü'l-kütüb, 1982.
• Şeyḫzâde, ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed. Mecmaʿu’l-enhur fî şerḥi multeḳâ’l-ebḥur. Beyrut: Dâru iḥyâʾi turâs̱i’l-ʿarabî, ts.
• Şirâzî, Ebû İsḥâḳ eş-. el-Muheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, ts.
• Ṭaḥâvî, Ebû Caʿfer eṭ-. Şerḥu muşkili’l-âs̱âr. Thk. Şuʿayb el-Arnaʾût. Beyrut: Muʾessesetu’r-risâle, 1994.
• Ṭayâlisî, Ebû Dâvûd et-. Musned. Thk. Muḥammed b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Temel, Ahmet. The Missing Link in the History of Islamic Legal Theory: The Development of Usul al-Fiqh during the 3rd/9th and Early 4th/10th Centuries. Doktora Tezi, UC Santa Barbara, 2014.
• Tenûḫî, Ebû’ṭ-Ṭâhir İbrâhīm b. ʿAbdussamed et-. et-Tenbîh ʿalâ mebâdiʾi't-Tevcîh. Thk. Muḥammed Biliḥsan. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2007.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ et-. Sunen. Thk. Beşşar ʿAvvad Maʿrûf. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1998.
• Vâdî Âşî, Muḥammed b. Câbir el-. Bernamecu el-Vâdî Âşî. Thk. Muḥammed Maḥfûẓ. Beyrut: Dâru’l-maġribi’l-İslâmî, 1980.
• Yılmaz, Fatih Mehmet. “Şevvâl Orucu ile İlgili Rivayetlerin Sened ve Metin Yönünden Değerlendirilmesi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi = Pamukkale University Journal of Divinity Faculty 4/7 (2017): 51-59.
• Zâhidî, Muḫtâr b. Maḥmûd ez-. el-Muctebâ fî şerḥi muḫtaṣari’l-Ḳudûrî. Ayasofya, 1262: Süleymaniye Kütüphanesi.
• Zaʿbî, Muḥammed Muṣliḥ ez-. “Ṣiyâmu sittin min Şevvâl Dirâse ḥadîs̱iyye fıḳhiyye”. Erişim: 1 Ağustos 2018. http://aliftaa.jo/Research.aspx?ResearchId=17 - .W2B6ltgzYnU
• Ẕehebî, Şemseddîn Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. Aḥmed eẕ-. Siyeru aʿlâmi’n-nubelâ. Thk. Şuʿayb el-Arnaʾût vd. Beyrut: Muʾessesetu’r-risâle, 1985.
• Zurkânî, ʿAbdulbâḳi b. Yûsuf ez-. Şẹrḥu’z-Zurḳânî ʿalâ muḫtaṣari Ḫalîl. Thk. ʿAbdusselam Muḥammed Emîn. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 2002.
• ʿUleyş, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. Aḥmed. Mineḥu’l-Celîl ʿalâ Muḫtaṣari’ş-Şeyḫ Ḫalîl. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1989.
• ʿUs̱eymīn, Muḥammed b. Ṣâliḥ el-. eş-Şerḥu’l-mumtiʿ ʿalâ zâdi’l-mustaḳniʿ. Dâru Ibnu’l-cevzî, 2002.