Fażāyī’s Çihil-nām al-Manẓūm Entitled as Khawaṣṣ al-Asmā al-Ḥusnā Mathnawī

Yıl 2018, , 999 - 1034, 15.12.2018

Seydi Kiraz

https://doi.org/10.18505/cuid.463510

Cited By: 4

Öz

Turkish-Islamic literature contains numerous religious literar writings. In the existing literature, it can be seen that many kinds such as tawhīd, munājāt, nʿat, mawlid, hilya, hijrah-nāma, shafāʿat-nāma, miʿrāj, qisas al-anbiya, ramaḍāniyya, and al-asmā al-ḥusnā were written. Al-Asmā al-ḥusnā, written in the form of poetry and prose, were mostly sharḥ or their khawaṣṣ were explained. Çihil-nām al-Manẓūm, which is mentioned in the study, was written as khawaṣṣ al-asmā al-ḥusnā. The work is a poet entitled as Fażāyī. Manuscript was written in the last quarter of the fifteenth century, and thus, it is presumed that the poet lived in the same century. This work has been identified in a manuscript. In addition, the poet’s Hadiyyat al-aḥbāb, der-Bayān al-maqāmāt al-darwīshān, Kitāb al-sharʿiyyat al-arbāb, and Ghazaliyyāt al-Darwīsh Fażāyī four other works have been identified. In the writings of the asmā al-ḥusnās, the names of ninety-nine were emphasized. In this study, the forty names of God are expressed. The text presented is a continuation of the tradition of writing some prose works written in Arabic and Persian. Çihil-nām al-Manẓūm, written in Arabic prose and known as Asmā al-Idrīsiyya it can be seen as a free stsyle translation of the prophet Idrīs. Forty names in the content of the work, their proper-ties, when, how much and how to read is explained. In this study, firstly the information about the subject of Qurʾān, hadith, Arabic, Persian and Turkish literature in the beautiful names of God is provided. Then, the information about the poet Fażāyī was given. Çihil-nām al-Manẓūm was introduced and the transcriptional form of the text was given.

Summary

One of the reasons that deeply affect a nation is the change of religion. This change did not only affect the individual but also influenced the society in which he was born and grew. One of the nations with strong influence is the Turks. Turks, after Islamization, have estab-lished a new civilization. One of the areas where this Islamic civilization reflects is the literary aspect of society. In this literature, which has begun to be formed, religious genres such as tawhīd, munājāt, nʿat, mawlid, hilya, hijrah-nāma, shafāʿat-nāma, miʿrāj, qisas al-anbiya, ramaḍāniyya, have been revealed. One of them is about God. Religious literary writings about God were written in the form of tawhīd and munājāts, which consist of one or more prophets found at the head of the dīwāns, or as the annotations of asmā al-ḥusnā or as khawaṣṣ asmā al-ḥusnā.

In time, the need for some Turkish literary and scientific works to be translated into a different language were born. It can be seen that with some changes such as subtraction and addition, texts are rewritten or poetic works are translated into prose. The original of our research subject Çihil-nām al- Manẓūm’s is written in Arabic and prose. Çihil-nām al-Manẓūm, it is a munājāt of the work known as Asmā al-Idrīsiyya, which describes the call of prophet Idrīs.

Asmā al-ḥusnā is a religious term used mostly to describe the attributes and names of God. In the Qurʾān, there is no information about the number of asmā al-ḥusnā mentioned as a concept. However, the number of the names of God in the Qurʾān is 155. This number is differ-ent in ḥadīths. It is widely accepted that the number of asmā al-ḥusnā is 99. Some Islamic schol-ars have argued against such restricting statements, arguing that ninety-nine names, such as the hiding of the Night of Qadr, were hidden in all Divine names during the month of ramaḍān, while others suggested that the number of ninety-nine was large number of asmās (names).

The first examples of asmā al-ḥusnā were written in Arabic literature. Some of them are not detached: Abū Manṣūr al-Māturidī (d. 333/944) Kitāb al-Tawḥīd, Abū ʿAbdullāh al-Ḥalīmī (d. 403/1012) al-Minhāj fī shuʿabiʾl īmān, Taḳī al-Dīn Ibn Taymiyya (d. 728/1328) al-Īmān.  A part of asmā al-ḥusnās is also a single work: Abū Isḥāq al-Zajjaj (d. 311/923) Tafsīr al-asmāi’llāh al-ḥusnā, Aḥmad b. Husayin al-Bayhaḳī (d. 458/1066) al-Asmā al-ṣifāt and ʿAbd al-karīm b. Havāzin al-Quşayrī (d. 465/1072) Sharḥ al-asmāi’llāh. In addition to Arabic, it is useful to talk about some of the asmā al-ḥusnās which is written in Persian. Muḥammed al-Shrāzī al-Nishāburī (d. 904/1498) al-Risāla der-asmā al-ḥusnā, Çarkhī Yaʿḳūb b. ʿOthmān (d. 851/1447) Sharḥ al-asmāi’llāh and ʿAbd al-Raḥmān Aḥmad al-Jāmī (d. 898/1492) Muʿammā al-Jāmī.

Islamic nations have created an enormous collection of literature about God. Among them, asmā al-ḥusnās has a special importance. Many asmā al-ḥusnā were written in Turkish literature. The most famous among the verses of Ibn Isa b. Majduddīn ʿĪsā Saruḥanī (d. 967/559) is Sharḥ al-asmā al-ḥusnā. Other than that, Ḥusayin b. Aḥmad Sirozī (d. 1000/1401) Sharḥ asmā al-ḥusnā, Aḥmad Shākir Pasha (d. 1234/1818) Rawḍ-ı Ward, Ibrahim Mahdī (d. 1345/1926) al-Kanz al-asmā fī sharḥ al-asmā al-ḥusnā and Bijaqji-zāda Ismā‘īl Haqqi b. ʿOthmān (ö.1352/1933) Asmā al-ḥusnā’s naẓman tafsīr this work is shown among the major works written in this field. Again, the works of the late Sheykh-oghlu Muṣṭafā (d. 817/1414) Khawaṣṣ al-asmā al-ḥusnā, Ṣubḥī al-Bursawī (n.d.) Sharḥ al-manẓūm al-asmā al-ḥusnā, Ḥākim Sayyid Maḥmad Afandi (d. 1184/1770) Sharḥ manẓūm al-asmā al-ḥusnā, Lāmiʿ Jelebi (d. 938/1532) Sharḥ al-muʿammayāt ʿalā asmā al-ḥusnā, Ḥamdī Afandi (n.d.) Sharḥ al-manẓūm al-asmā al-ḥusnā, Naḥīfī (d. 1151/1738) Manẓūm al-asmā al-ḥusnā, ʿAbd al-Majīd b. Naṣūḥ Ṭosyavī (d. 996/1588) Sharḥ al-asmā al-ḥusnā can be listed among other notable works.

In this study, a khawaṣṣ al-asmā al-ḥusnā is examined. Khawaṣṣ; khāṣṣ and khāṣṣa are the plural of the words khawaṣṣ al-wukalā, khawaṣṣa al-balda, the properties of some drugs, khawaṣṣa al-Qurʾān al-karīm, khawaṣṣa al-ism al-aʿẓam; a force that is found in something and not from others means special case. The verses of the Qurʾān, the rings, the hours of the days, some prayers, the names of God have some of the accents. It is believed that the desire of the person who reads them in certain conditions, in a certain amount, or in any manner, in specific hours, will occur. The fact that the concept of khawaṣṣ met these meanings allowed him to acquire scientific knowledge and to call it “khawaṣṣ science” characteristic in the literature.

The works that deal with the Qurʾān and the asmā al-ḥuṣnā are written. Some of these works written in Arabic and Turkish literature are: Risāle fī khawaṣṣ al-asmā al-ḥusnā: Zunnūn al-Miṣrī, Khawaṣṣ al-Qurʾān: Ghazālī, ʿIḳdu al-manẓūm fī khawaṣṣ al-ḥurūf: Muḥyī al-Dīn al-ʿArabī, Asmā al-Idrīsiyya: Shāb al-Dīn al-Suhrawardī, Khawaṣṣ al-asmā al-ḥusnā: Shakh-oghlu Muṣṭafā, Sharḥ al-manẓūm al-asmā al-ḥusnā: Ṣubḥī al-Bursawī, Sharḥ al-asmā al-ḥusnā: Ibn ʿIsā b. Majd al-Dīn Ṣaruhanī, Manẓūm al-asmā al-ḥusnā sharḥ: Ḥākim Sayyid Maḥmad Afandi, Manẓūm al-asmā al-ḥusnā: Naḥīfī, Sharḥ al-asmā al-ḥusnā and khawaṣṣuhā: Imām Shabrāwī.

One of the works in which asmā al-ḥusnā was described is attributed to prophet Idrīs. Among the miracles of prophet Idrīs, there have been intresting miracoulus performances such as possessing the knowledge of astronomy, fortune, mathematics, plants, writing, sew-ing, using the scales and strange art. The mysterious secrets were revaled to him in 30 ṣuḥuf. His major miracles are governing spiritual beings, knowing the properties of the beings and possessing the knowledge of various unknown things. Again, he wrote a book about the char-acteristics of letters. Aristotle later wrote a commentary using the majority of the information found in this book. Some of the works are written to narrate the Prophet Idrīs’s praising God with forty names:

Muḥammad al-Tunisian, al-Ravḍatu al-Sundusiyya fī asmā al-ḥusnā al-Idrīsiyya al-Suhrawardiyya; Shāb al-Dīn Yaḥya b. Ḥabash al-Suhrawardī, Çihil-nām. Among these, the most famous is the work called Asmā al-Idrīsiyyā, written by Suhrawardī. Here, in addition to the asmā al-ḥusnā (forty names), prayers, prayers, conquests, their meanings, and the merits of reading them are explained. The book is written in Arabic. Many copies of this work have been identi-fied. Here are a few of these: Sulaymāniyya Hagia Sophia, K. 1870; Sulaymāniyya, Hagia Sophia, 377; Bāyazıd State Library 1314; National Library A005133-03 23b-33a; Adana Public Library 140; National Library, 06 Mil Yz A 9084/6.

The works describing Asmā al-Idrīsiyya were written as prose. The work examined in this study was written as a manuscript. Çihil-nām-ı Manẓūm is distinguished from the others in this respect. Another point that makes the study important is the fact that Çihil-nām-ı Manẓūm has a very old period, this is written in the fifteenth century.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, Darwīsh Fażāyī, Asmā al-Ḥusnā, Çihil-nām al-Manẓūm, Asmā al-Idrīsiyya, Religious Literary Writings

Fezâyî’nin Çihil-nâm-ı Manzûm Adlı Havâss-ı Esmâ-i Hüsnâ Mesnevisi

Öz

Türk-İslam edebiyatı, dinî türler bakımından oldukça zengindir. Yapılan araştırmalarda birçok tevhid, münâcât, naʻt, mevlid, hilye, hicret-nâme, şefâʻat-nâme, miʻrâciye, kısasü’l-enbiyâ, ramazaniye ve esmâ-i hüsnânın yazıldığı görülmüştür. Telif edilen manzum-mensur esmâ-i hüsnâların umumiyetle ya şerhi yapılmış ya da havâssı anlatılmıştır. Çalışmaya bahis konusu olan Çihil-nâm-ı Manzûm adlı eser de havâss-ı esmâ-i hüsnâ olarak yazılmıştır. Müellifi, Fezâyî adında bir şairdir. Kaynaklarda şair hakkında bir bilgiye ulaşılamamıştır. Yazma, XV. yüzyılın son çeyreğinde yazılmıştır. Bundan dolayı şairin XV. yüzyılda yaşadığı tahmin edilmiştir. Bu esere, bir mecmuada rastlanmıştır. Bu mecmuada, şairin Hediyyetü’l-ahbâb, der-Beyân-ı Makâmât-ı Dervîşân, Kitâbü’ş-Şerʻiyyetü’l-erbâb ve Gazeliyyât-ı Dervîş Fezâyî adlı dört eseri daha tespit edilmiştir. Yazılan esmâ-i hüsnâlarda genellikle Allah’ın doksan dokuz ismi üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada, Allah’ın kırk ismi anlatılmıştır. Ortaya konan metin, Arapça ve Farsça yazılan bazı mensur eserlerin nazma çekilme geleneğinin bir devamı niteliğindedir. Çihil-nâm-ı Manzûm, Arapça mensur olarak yazılan ve Esmâ-i İdrisiyye olarak bilinen Hz. İdris’in yakarışının serbest çevirisi olarak görülebilir. Eserin muhtevasında kırk isim, bunların özellikleri, ne zaman, ne kadar ve nasıl okunması gerektiği anlatılmıştır. Bu çalışmada önce Kur’ân’da, hadiste, Arap, Fars ve Türk edebiyatında esmâ-i hüsnâ konusu hakkında ana hatlarıyla bilgi verilmiştir. Ayrıca eserin müllifi Fezâyî hakkında bilgi verilmiş, Çihil-nâm-ı Manzûm adlı eser tanıtılmış ve metnin transkripsiyonlu hâli verilmiştir.

Özet

Bir milleti derinden etkileyen sebeplerden biri de din değişimidir. Bu değişim, sadece ferdi etkilememiş, onun içinde doğduğu, büyüdüğü toplumu da etkilemiştir. Bu etkinin kuvvetli bir şekilde görüldüğü milletlerden biri de Türklerdir. Türkler, İslamlaştıktan sonra yeni bir medeniyet tesis etmişlerdir. Bu İslamî medeniyetin yansıdığı sahalardan biri de toplumun edebî yönüdür. Yeni teşekkül etmeye başlayan bu edebiyatta, daha çok tevhid, münâcât, naʻat, mevlid, hilye, hicret-nâme, şefâʻat-nâme, miʻrâciye, kısasü’l-enbiyâ, ramazaniye gibi dinî türler, ortaya konmuştur. Bunlardan biri de Allah’la ilgilidir. Allah’la ilgili dinî türler, divanların başlarında bulunan bir veya birkaç manzûmeden oluşan tevhid ve münâcâtlar şeklinde yazıldığı gibi esmâ-i hüsnânın şerhleri ya da havâss-ı esmâ-i hüsnâlar olarak da yazılmıştır.

Türk edebiyatında zaman içinde, bazı edebî ve ilmî eserlerin farklı bir dile çevrilme isteği ve ihtiyacı doğmuştur. Çıkarma, ilâve gibi bazı değişikliklerle metinlerin yeniden yazıldığı veya manzum eserlerin nesre çevrildiği görülmüştür. Araştırma konumuz olan Çihil-nâm-ı Manzûm’un da aslı Arapçadır ve mensur olarak yazılmıştır. Çihil-nâm-ı Manzûm, Hz. İdris’in yakarışını anlatan ve Esmâ-i İdrisiyyeolarak bilinen eserin nazma çekilmiş hâlidir.

Esmâ-i hüsnâ daha çok Allah’ın sıfat ve isimlerini anlatmak için kullanılan dinî bir terimdir. Kur’ân’da, bir kavram olarak zikredilen esmâ-i hüsnânın sayısı ile ilgili herhangi bir bilgi yer almamıştır. Bununla birlikte Kur’ân’da geçen Allah’la ilgili isimlerin sayısı 155’tir. Hadislerde de bu sayı farklıdır. Esmâ-i hüsna sayısının 99 olduğu, yaygın bir görüş olarak kabul edilmiştir. Kimi İslam âlimleri sınırlandırıcı bu tarz ifadelere karşı çıkarak, ramazan ayı içinde Kadir Gecesi’nin gizlenmesi gibi doksan dokuz ismin bütün İlahî isimler içinde gizli olduğunu, bazıları da doksan dokuz sayısının çokluktan kinaye olduğunu ileri sürmüştür.

Esmâ-i hüsnâyı bahis konusu eden ilk örnekler Arap edebiyatında yazılmıştır. Bunların bir kısmı müstakil değildir: Ebû Mansûr el-Mâtürīdî’nin (ö. 333/944) Kitabü’t-Tevhîd’i, Ebû Abdullah el-Halîmî’nin (ö. 403/1012)el-Minhâc fî şuʻabi’l-îmân’ı, Takıyyüddīn İbn Teymiyye’nin (ö. 728/1328)el-Îmân’ı. Esmâ-i hüsnâların bir kısmı da tek eser halindedir: Ebû İshâk ez-Zeccâc’ın (ö. 311/923) Tefsirü’l-esmâillahi’l-hüsnâ’sı, Ahmed b. Hüseyin el-Beyhaḳî’nin (ö. 458/1066) el-Esmâ ve’s-sıfât’ı ve ‘Abd al-Kerîm b. Havâzin el-Kuşeyrî’nin (ö. 465/1072) Şerhü’l-esmâüllâhi’l-hüsnâ’sı. Arapçanın yanı sıra Farsça yazılan bazı esmâ-i hüsnâlardan söz etmekte fayda vardır: Muhammed eş-Şîrâzî en-Nisâburî’nin (ö. 904/1498) Risâle der-esmâü’l-hüsnâ’sı, Çarhî Yakûb b. Osmân’ın (ö. 851/1447) Şerhü’l-esmâi’l-hüsnâ’sı ve Abdurrahmân Ahmed el-Câmî’nin (ö. 898/1492) Muʻammâtü’l-Câmî (Risâle-i muʻammâ en-nefîse)adlı eseri.

İslam milletleri, Allah ile ilgili muazzam bir edebiyat külliyatı oluşturmuştur. Bunlar arasında esmâ-i hüsnâların ayrı bir önemi vardır.  Türk edebiyatında birçok esmâ-i hüsnâ yazılmıştır. Manzum olanlar arasında en meşhuru İbn İsa b. Mecdüddin İsa Saruhanî’nin (ö.967/1559) Şerhü’l-esmâi’l-hüsnâ’sıdır. Bunun dışında Hüseyin b. Ahmed Sîrûzî’nin (ö.1000/1401) Şerhü’l-esmâi’l-hüsnâ’sı, Ahmed Şâkir Paşa’nın (ö. 1234/1818) Ravd-ı Verd’i, İbrahim Cûdî’nin (ö.1345/1926) el-Kenzü’l-esnâ fî şerhi’l-esmâi’l-hüsnâ’sı, Bıçakçızâde İsmâil Hakkı b. Osmân’ın (ö.1352/1933) Esmâü’l-hüsnânın Nazmen Tefsiribu alanda yazılan başlıca eserler arasında gösterilmiştir. Yine son dönemlerde üzerinde çalışmalar yapılan Şeyhoğlu Mustafa’nın (ö. 817/1414) Havâss-ı esmâ-i hüsnâ, Subhî-i Bursevî’nin (ö. ?), Manzûm esmâü’l-hüsnâ şerhi, Hâkim Seyyid Mehmed Efendi’nin (ö. 1184/1770) Manzûm şerh-i esmâ-i hüsnâ’sı, Lamiî Çelebi’nin (ö. 938/1532) Şerh-i muammeyât alâ esmâ-i hüsnâ’sı, Hamdi Efendi’nin (ö. ?), Manzûm esmâ-i hüsnâ şerh’i, Nahîfî’nin (ö. 1151/1738) Manzûm esmâü’l-hüsnâ’sı, Abdülmecid b. Nasuh Tosyevî’nin (ö. 996/1588) Esmâ-i hüsnâ şerh’i de kayda değer diğer eserler arasında sıralanabilir.

Bu çalışmada bir havass-ı esma-i hüsna ele alınmıştır. Havâs, hâs ile hâsse kelimelerinin çoğulu olup havâss-ı vükelâ, havâss-ı belde, bazı ilaçların özellikleri, havâss-ı Kur’ân-ı Kerîm, havâss-ı ism-i azam; bir şeyde bulunup sâirinde bulunmayan kuvvet, hâlet-i mahsusa anlamlarına gelmektedir. Kur’ân âyetlerinin, yüzük taşlarının, günlerdeki saatlerin, bazı duaların, Allah’ın isimlerinin bazı hassaları olduğuna; bunları, belirli şartlarda, belirli miktarda okuyan yahut herhangi bir tarzda, muayyen saatlerde yazan kişinin arzusunun gerçekleşeceğine inanılır. Havâs kavramının bu manaları karşılaması, onun ilmî bir özellik kazanmasını ve literatürde “havâs ilmi” olarak adlandırılmasını sağlamıştır.

Kur’ân ve esmâ-i hüsnânın havâssını ele alan eserler yazılmıştır. Arap ve Türk edebiyatında yazılan bu eserlerden birkaçı şunlardır:Risâle fî havâssi’l-iksîr: Zünnûn el-Mısrî; Havâssü’l-Kur’ân: Gazzâlî; el-İkdü’l-manzûm fî havâssi’l-hurûf:Muhyiddin İbnü’l-Arabî;Esmâ-i İdrisiyye:Şihabeddin Sühreverdî; Havâss-ı esmâ-i hüsnâ: Şeyhoğlu Mustafa; Manzûm esmâü’l-hüsnâ Şerhi: Subhî-i Bursevî; Şerhü’l-esmâi’l-hüsnâ:İbn İsa b. Mecdüddin İsa Saruhanî; Manzûm şerh-i esmâ-i hüsnâ:Hâkim Seyyid Mehmed Efendi; Manzûm esmâü’l-hüsnâ: Nahîfî; Şerhu esmâi’llâhi’l-hüsnâ ve havâssuhâ:İmâm Şebrâvî.

Esmâ-i hüsnânın anlatıldığı eserlerden biri de İdris peygambere atfedilmiştir. Hz. İdris’in mucizeleri arasında reml ilmi, heyet, ilm-i nücum, hesap, tıb, nebatların sırları, yazı yazma, dikiş dikme, terazi kullanma gibi nice acip ilimler, garip sanatlar görülmüştür. Kendisine indirilen 30 sahifede semavî sırlar anlatılmıştır. Ruhanîlere hükmetmesi, varlıkların özelliklerini bilmesi ve çeşitli bilinmeyen şeylere hâkim olması başlıca mucizeler olarak zikredilmiştir. Yine harflerin özelliklerini anlatan bir kitap yazdığı ve Aristo gibi birçok bilginin buna şerhler yazdığı ifade edilmiştir. Hz. İdris’e atfedilen ve Allah’a kırk isimle yalvarmasını anlatan bazı eserler yazılmıştır:

Muhammed et-Tunusî, er-Ravzâtü’s-sündüsiyye fi’l-esmâü’l-İdrisiyyetü’s-Sühreverdiyye; Shāb al-Dīn Yaḥya b. Ḥabeş as-Suhreverdī, Çihil-nâm. Bunlar arasında en meşhûru, Sühreverdî’nin yazdığı Esmâ-i İdrisiyyeadlı eserdir. Eserde esmâ-i hüsnânın (kırk isim) yanı sıra dualar, virdler, yakarışlar, bunların anlamları ve bunları okumanın faziletleri anlatılmıştır. Kitap, Arapça yazılmıştır.  Bu eserin birçok nüshası tespit edilmiştir. Bunlardan birkaçı şöyledir: Süleymaniye Ayasofya, K. 1870; Süleymaniye, Ayasofya, 377; Beyazıt Devlet Kütüphanesi 1314; Milli Kütüphane A005133-03 23b-33a; Adana İl Halk Kütüphanesi 140; Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 9084/6.

Esmâ-i İdrisiyye’yi anlatan eserler, mensur olarak yazılmıştır. Bu çalışmada incelenen eser, manzûm olarak yazılmıştır. Çihil-nâm-ı Manzûmbu açıdan diğerlerinden ayrılır. Çalışmayı önemli kılan bir başka husus da Çihil-nâm-ı Manzûm’un oldukça eski bir dönem olan XV. yüzyılda yazılmış olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Fezâyî, Esmâ-i Hüsnâ, Çihil-nâm-ı Manzûm, Esmâ-i İdrisiyye, Dinî Türler

Kaynakça

• Akaryalı, M. Sami. Şâkir Ahmed Paşa Ravz-ı Verd (Edisyon Kritik ve Birinci Bölümün Günümüz Türkçesine Çev-rimi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2000.
• Baş, Münire Kevser. Lamiî Çelebi’nin şerh-i muammeyât alâ esmâ-i hüsnâ’sı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 1999.
• Beyhakī, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. el-Esmâ ve’s-sıfât. thk. İmâdüddin Ahmed Haydar. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arâbî, 1985.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. 6. Baskı. Ankara: Otto Yayınları, 2014.
• Ceyhan, Adem. “Tarihi Manzum Metinleri Nesre Çevirme Meselesi: Belîğ’in Gül-i Sad-Berg’i Örneği. Sosyal Bilimler Dergisi 2/1 (Mart 2011): 103-140.
• Çatak, Adem. Şihâbeddin Sühreverdî Hayatı Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
• Çelebi, İlyas. “Havâs İlmi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 517-521. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Çelebioğlu, Âmil. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları, 1998. 349-432, 353-377, 93-108.
• Çelebioğlu, Âmil. Muhammediye I-II. İstanbul: MEB Yayınları, 1998.
• Dağ, Hakan. Âbidî: Ravzatü’l-İslâm (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans, Süleyman Demi-rel Üniversitesi, 2001.
• Derviş Fezâyî. Çihil-Nam-ı Manzûm. 19 Hk 2127/3: 25a-33b. Milli Kütüphane/Çorum Hasan Paşa Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi.
• Ebû’z-Ziyâ Mehmed Tevfik, Lugât-ı Ebu’z-Ziyâ. İstanbul: Matbaa-i Ebuziyâ, 1306/1888.
• el-Halîmî, Ebû Abdullah. el-Minhâc fî şuabi’l-îmân, thk. Halîm b. Muhammed. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1399/1979.
• Ertaylan, İsmail Hikmet. Hatiboğlu Bahrü’l-hakāyık. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1960.
• et-Tirmizî, Ebu İsâ Muhammed b. İsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 5 Cilt, Beyrut 1998.
• ez-Zeccâc, Ebû İshâk. Tefsirü’l-esmâillâhi’l-hüsnâ. thk. Ahmmed b. Yusuf. 2. Baskı. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1979.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap ve Aka Yayınları, 1977.
• Harman, Ömer Faruk. “İdrîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 478-480. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• İpekten, Haluk - İsen, Mustafa - Toparlı, Recep - Karabey, Turgut. Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Yayınları, 1988.
• Kartal, Ahmet. Doğu’nun Uzun Hikâyesi-Türk Edebiyatında Mesnevi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2013.
• Kılıç, Mahmut Erol. İslam Kaynakları Işığında Hermes ve Hermetik Düşünce. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1989.
• Kızılabdullah, Şahin. Hâkim Seyyid Mehmed Efendi, Hayatı, Eserleri ve Manzûm Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ’sı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2004.
• Koyuncu, Fatih. “16. Asır Şairlerinden Nahîfî’nin Manzûm Esmâü’l-Hüsnâ’sı: Şerh-i Şâfî”. Sûfî Araştırmaları 6/11 (Kış 2015): 121-163.
• Koyuncu, Fatih. “Bursalı Subhî Mehmed ve Manzûm Esmâü’l-Hüsnâ Şerhi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/31 (Nisan 2014): 175-193.
• Kur’ân-ı Kerim Meâli. Haz. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzin. Şerhü’l-esmâüllâhi’l-hüsnâ. thk. Ahmed b. Abdulmünim el-Hulvânî. 2. Baskı. Beyrut: Dâru Âzâl, 1406/1986.
• Külekçi, Numan. Esmâ-i hüsnâ şerhî İbn İsâ Saruhânî. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Levend, Agâh Sırrı. “Dinî Edebiyatımızda Başlıca Ürünler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 371 (Kış 1972): 35-80.
• Mâtürîdî. Kitabü’t-Tevhid. thk. Yusuf Ziya Yörükan. İstanbul: 1959.
• Mevlânâ Mir Hüseynî eş-Şîrâzî. Şerhü’l-muʻammiyet el-esmâü’l-hüsnâ. 34 Ae Farsça 645, Milli Kütüphane.
• Mîr Hüseyin b. Muhammed eş-Şîrâzî en-Nisâburî. Risâle der-esmâ-i hüsnâ. 45 Hk 8048/11: 145a-149b, Milli Kütüphane.
• Muallim Nâcî. Lugat-i Nâcî. İstanbul: Asır Matbaa, 1308/1891.
• Muhammed et-Tunusî. er-Ravzâtü’s-sündüsiyye fi’l-esmâü’l-İdrisiyyetü’s-Sühreverdiyye. Mısır: el-Mektebetü’l-Ezheriyetü li’t-Türâs, 1426/2005.
• Mustafa Safâyî Efendi. Tezkire-i Safâyî (nuhbetü’l-âsâr min fevâidi’l-eşâr): İnceleme-metin-indeks. Haz. Pervin Çapan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2005.
• Özcan, Gülsüm. “Seyyîdî’nin Fıkh-ı Ekber Tercümesi Olan Adlı Eseri ve Muhtevası”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/2 (Ağustos 2013): 513-531.
• Öztürk, Erdem Can. “Şeyhoğlu’nun Havâss-ı Esmâ-i Hüsnâ”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/36 (Şubat 2015): 188-208.
• Öztürk, Serkan. “Divan Edebiyatında Mensur Metinlerin Manzum Olarak Yeniden Yazılması ve Vakanüvis Raşid’in Sıhhat-Abad Mesnevisi Örneği”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 16 (Eylül 2015): 80-96.
• Râmiz ve âdâb-ı zurafâ’sı (İnceleme-tenkidli metin-indeks-sözlük). Haz. Sadık Erdem. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1994.
• Sakar, Ekrem. Abdülmecid b. Nasuh Tosyevî ve Matlabü’l-Ala Adlı Esmâ-i Hüsnâ Şerhi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2016.
• Sâlim Efendi. Tezkiretü’ş-şuarâ, Haz. Adnan İnce. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Şemseddin Sâmî. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası, 1317/1899.
• Şener, H. İbrahim-Yıldız, Âlim. Türk İslam Edebiyatı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2010.
• Şihabeddin es-Sühreverdî. el-Esmâi’l-İdrisiyy. Suûdî Arabistan: el-Mektebeti’l-Câmi’atü Melik-i Suûdî, 1202/1787.
• Şihabeddin Yahya b. Habeş es-Suhreverdî. Çihil-Nâm. 37 Hk 722/2: 75b-79b, Kostamonu İl Halk Kütüphanesi.
• Takıyyüddîn İbn Teymiyye. el-Îmân. nşr. Züheyr b. eş-Şâviş. Beyrut: 1401/1981.
• Taşköprülüzâde Ahmed Efendi. Mevzuatü’l-ulûm (İlimler Ansiklopedisi). Sad. Mümin Çevik. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1966.
• Tatlısu, Ali Osmân. Esmâü’l-hüsnâ Şerhi. 6. Baskı. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011.
• Topaloğlu, Bekir. “Esmâ-i Hüsnâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 404-418. İsanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yıldız, Alim. Hû manzûm esmâü’l-hüsnâ. Sivas: Be Yayınları, 2012.
• Yılmaz, Ali. “Türk Edebiyatında Esmâ-i Hüsnâ Şerhleri ve İbn Îsâ-yı Saruhânî’nin Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ’sı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 2/1 (Aralık 1998): 1-34.
• Yılmaz, Oğuz. Hamdi Efendi’nin “Manzûm Münâcât ve Arz-ı Hâcât/Manzûm Esmâ-i Hüsnâ Şerhi” Adlı Eseri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2014.