The Understandings of Religion And Gender of Female Students of Teology Facul-ty (Case of Dicle University)

Yıl 2019, , 1349 - 1369, 15.12.2019

Abdussamet Kaya

https://doi.org/10.18505/cuid.618349

Cited By: 1

Öz

The issue of gender is one of the important indicators for understanding
religious interpretations at the individual and social levels. One of the
responsible institutions in shaping the gender approach in Turkey are the
Faculty of Theologies. The majority of the students who are studying in
theology faculties and who will take part in the religious services of the
society after completing their education are women. It is clear that the
religion and gender understanding of female students of theology faculties will
have various levels of influence on the religious and social life of women and
men in society, now and in the future. This article, which is studied with a
qualitative research method, focuses on the religious and gender understanding of
female students of theology faculty. The most basic conclusion reached in this
article; the female students of the faculty of theology do not have a
homogeneous understanding of religion and gender, they have traditional and
modern approaches together. The students are mentally inconsistent and
indecisive about many issues related to gender.

Summary: Gender perceptions are One of the areas that
have changed rapidly with the modernization processes. The issues concerning
gender and religion recently have become a matter which is the subject of
intense debate in Turkey. Theology faculties also take part as a party to the
debates and tensions about gender and religion. This study focuses on the
gender and religious understanding of the female students of the Faculty of
Theology and to examine the intellectual and material factors that nurture
them. The scope of the study was limited to Dicle University Theology Faculty
female students. The data of the study was obtained by the qualitative research
method.

In this article, which takes the religion and gender understanding of
female students of Theology Faculty as the main problem; the ontological value
of women, the authority of men over women, the paid work and management of
women in the public, the change of the Shari'ah provisions on gender with
social change, the beating of women and the themes formed in this context are
examined.

The religious and social status of women in Muslim societies was not
shaped by the Qur'an or practices of the Prophet, but by the discourse created
by hadith narrations and the influence of economic and political
conditions.  The development of this
discourse was also influenced by the image of the ‘seductive’ Eve and the
patriarchal culture of Mesopotamia, which were inherited from the Jewish and
Christian tradition.

Women's social position within the traditional society structure was
legitimized by religious traditions, some of which date back to pre-Islamic
times, and by the contribution of the rising jurisprudence and ascetic movements
in the historical process and has resisted change for centuries.

Nearly all of the female students of the Faculty of theology consider
that there is no difference between men and women ontologically in the context
of the value that Allah gives to both sexes.According to them, the physical and
emotional naivety of women cannot be interpreted as the ontological
worthlessness of women or as their lack of intellect and religion.

About half of female students think the final decision in the family
should not always be in the male.According to them  The Prophet's practices on this subject are a
very important example. In some cases, he consulted his wives and followed
their suggestions. Therefore, narrations that trivialize the thoughts and
demands of women in the family have cultural and not religious influences.

All female students think that women can work outside the home on a paid
basis. Moreover, according to the vast majority of female students, women can
be managers in the public sector. The students who are in this view think that
the narrations stating that the woman cannot be a manager in the public can be
ignored for reasonable reasons. About one-third of female students think that
the Shari'a provisions in Islamic law regarding women and family may be able to
changed with new jurisprudence, while one-third think that some of them may be
able to changed with the change of social conditions. Another view shared by
nearly a third of students is that Sharia provisions on gender will not be
changed over time. Nearly two-thirds of the female students in the research
sample do not approve of beating women under any circumstances. A third of
female students think that a woman can be beaten if she disobeys her husband.
Some of them are confused about how to interpret the verse about the beating of
women.

It is unthinkable that the Faculties of Theology, which cannot be an
actor of religious social change, stay away from the wind of change of a
rapidly modernizing society. The rapid flow of time of change on the one hand,
and the absence of a tradition or strategy of the Faculties of Theology on the
other, resulted in the Faculties of Theology becoming the object of social
change in many contexts. This situation made the Faculty of Theology's
understanding of religion hybrid, fragmented and unstable between traditional
and modern approaches and quite open to the effect of political conjuncture. In
this context, although the understanding of gender in theological faculties is
not at the same level in all, it can be said that traditional understandings
are in the form of a softened form in favor of modernity.

The students of the Faculty of Theology at Dicle University are mostly
grown up in the Eastern and Southeastern Anatolia regions and are generally
members of the lower-middle societies. In most of the female students who come
from a social structure where the social status of women is quite low and girls
are regarded as worthless compared to boys, an awareness be formed about the
social position of women during the education of the Faculty of Theology.
Through the study of the Faculty of theology, female students realize that
religion is not responsible for the otherized position of women, but for
religionized traditions.

Two main factors determining the gender understanding of women students
of the Faculty of theology can be mentioned. These can be roughly categorized
as the main sources of religion and their interpretation by denominations, as
well as the socio-cultural habitats of the students and their individual
experiences. On the subject of gender, there is a tension between verse, Hadith
and their interpretations made by sects and the values and norms of modernity
internalized by female students.  At
Dicle University Faculty of Theology, it is not possible to talk about a
learning system and intellectual accumulation that would allow to overcome this
tension. This causes mental and emotional bifurcation in female students and
leads them to become caught up in a vortex between religious and social reality
on many issues. An important consequence of this is the lack of updated
religious norms to guide them in many issues that have emerged as an
alternative to religious beliefs and practices in the context of gender and
have become established values and have common practices in modern life, and
have led them to modern secular tendencies and this leads to an internal
secularization. The lack of updated religious norms to guide female students in
many subjects that are widely practiced in Modern life leads them to modern
secular tendencies, which lead to an insider secularization. The fact that
female students are mostly traditional in discourse but modern in action on
gender and religion makes this situation testable.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Religion, Gender, Faculty of Theology, Female Students

İlahiyat Fakültesi Kadın Öğrencilerinin Din ve Toplumsal Cinsiyet Anlayışları (Dicle Üniversitesi Örneği)

Öz

Modernleşmekte olan birçok Müslüman toplumda olduğu gibi, Türkiye’de de
toplumsal cinsiyet meselesi önemli bir tartışma konusu haline gelmiştir.
Toplumsal cinsiyet meselesi, bireysel ve toplumsal düzeyde din yorumlarının
anlaşılmasını sağlayan önemli göstergelerden biridir. Türkiye’de toplumsal
cinsiyet anlayışının şekillenmesinde etkili olan kurumlardan biri de İlahiyat
Fakülteleridir. İlahiyat fakültelerinde okumakta olan ve eğitimini
tamamladıktan sonra toplumun dini hizmetlerinin yürütülmesinde görev alacak
öğrencilerin önemli bir kısmını kadınlar oluşturmaktadır. Birer dini otorite
olarak İlahiyat Fakültesi kadın öğrencilerinin din ve toplumsal cinsiyet
anlayışlarının şimdi ve gelecekte, toplumdaki diğer kadınların ve dolayısıyla
erkeklerin dini ve toplumsal hayatı üzerinde çeşitli düzeylerde etkide
bulunacağı açıktır. Nitel bir araştırma yöntemi ile çalışılan bu makale,
İlahiyat Fakültesi kadın öğrencilerinin din ve toplumsal cinsiyet anlayışlarını
problem edinmektedir. Makalede ulaşılan en temel sonuç; İlahiyat Fakültesi
kadın öğrencilerinin, din ve toplumsal cinsiyet konusunda homojen bir anlayışa
sahip olmadıkları, geleneksel ve modern anlayışları bir arada
bulundurabildikleridir. Öğrenciler toplumsal cinsiyet ile ilgili birçok konuda
zihinsel çelişki ve kararsızlık içindedirler.

Özet: Modernleşme süreçleri ile birlikte hızla
değişime uğrayan alanlardan biri de toplumsal cinsiyet anlayışları olmuştur.
Toplumsal cinsiyet ve din meselesi son dönemlerde özellikle Türkiye’de yoğun
tartışmalara konu olan bir mesele haline gelmiştir. İlahiyat fakülteleri de,
toplumsal cinsiyet ve din konusundaki tartışma ve gerilimlerde bir şekilde
taraf olarak yer almaktadırlar. Bu çalışma, söz konusu tartışmalar ekseninde,
İlahiyat Fakültesi kadın öğrencilerinin toplumsal cinsiyet ve din anlayışlarını
ve bu anlayışları besleyen düşünsel ve maddi faktörlerin irdelenmesini konu
almaktadır. Araştırmanın kapsamı, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi kadın
öğrencileri ile sınırlıdır. Araştırmanın verileri nitel araştırma yöntemi ile
elde edilmiştir.

İlahiyat Fakültesi kadın öğrencilerinin din ve toplumsal cinsiyet
anlayışını temel problem olarak alan bu makalede; Kadının ontolojik değeri,
erkeklerin kadınlar üzerindeki otoritesi, kadının ücretli çalışması ve kamuda
yöneticiliği, toplumsal değişme ile birlikte toplumsal cinsiyete dair şer’i hükümlerin
değişimi, kadının dövülmesi ve bu bağlamda oluşan temalar incelenmiştir.

Müslüman toplumlarda kadının dini ve sosyal statüsü Kur’an veya Hz.
Peygamberin pratiklerinden ziyade, hadis rivayetlerinin oluşturduğu söylem ve
iktisadi ve siyasi koşulların etkisi ile şekillenmiştir.  Bu söylemin gelişmesinde Yahudi ve Hıristiyan
geleneğinden tevarüs edilen ‘ayartıcı’ Havva imgesinin ve Mezopotamya ataerkil
kültürünün de etkisi olmuştur. 
Geleneksel toplum yapısı içinde kadının sosyal konumu, önemli bir kısmı
İslam öncesi dönemlere dayanan dinselleştirilmiş gelenekler ve tarihsel süreçte
gittikçe yükselen fıkhî ve zühtî hareketlerin de katkısıyla meşrulaştırılmış ve
yüzyıllarca değişime direnç göstermiştir.

İlahiyat fakültesi kadın öğrencilerinin tamamına yakını, Allah’ın her iki
cinse verdiği değer bağlamında ontolojik olarak kadın ile erkek arasında
herhangi bir farklılığın olmadığını düşünmektedir. Onlara göre kadınların
fiziksel ve duygusal naifliği, kadınların ontolojik değersizliğine veya onların
aklen ve dinen eksik oldukları şeklinde yorumlanamaz.

Kadın öğrencilerin yaklaşık yarısı, ailede son kararın her zaman erkekte
olmaması gerektiğini düşünmektedir. Onlara göre Hz. Peygamberin bu konudaki
uygulamaları çok önemli bir örnektir. O, bazı durumlarda hanımlarına danışmış
ve onların önerilerine uymuştur. Dolayısıyla, aile içinde kadının düşünce ve
taleplerini önemsizleştiren rivayetler dini değil kültürel etkiler
taşımaktadırlar.

Kadın öğrencilerin tamamı, kadının ev dışında ücretli olarak
çalışabileceğini düşünmektedir. Ayrıca kadın öğrencilerin büyük çoğunluğuna
göre kadın kamuda yönetici olabilir. Bu düşüncede olan öğrenciler kadının
kamuda yönetici olamayacağını ifade eden rivayetlerin makul gerekçelerle göz
ardı edilebileceğini düşünmektedirler. Kadın öğrencilerin yaklaşık üçte biri,
toplumsal şartların değişmesi ile İslam hukukunda yer alan, kadın ve aile
hakkındaki şer’î hükümlerin yeni içtihatlar ile değişebileceğini, üçte biri ise
bunların bir kısmının değişebileceğini düşünmektedir. Bu konuda öğrencilerin
yaklaşık üçte birinin paylaştığı bir diğer görüş ise; toplumsal cinsiyet
konusundaki şeriat hükümlerinin, zamanla değişmeyeceği şeklindedir. Araştırma
örnekleminde yer alan kadın öğrencilerin üçte ikisine yakın bir kesimi,
kadınların hiçbir koşulda dövülmesini tasvip etmemektedir. Kadın öğrencilerin
üçte birlik bir kesimi kadının, kocasına itaatsizlik etmesi halinde
dövülebileceğini düşünmektedir. Kadın öğrencilerden bazıları ise kadının
dövülmesi ile ilgili ayetin nasıl yorumlanması gerektiği konusunda zihin
karışıklığı yaşamaktadırlar.

Dinî toplumsal değişmenin bir aktörü olamayan İlahiyat Fakültelerinin,
hızla modernleşen toplumun değişim rüzgârından uzak kalması düşünülemez. Bir
taraftan değişim zamanının hızlı akışı, diğer taraftan İlahiyat Fakültelerinin
bir değişim geleneği veya stratejisinin olmayışı, İlahiyat Fakültelerinin,
birçok bağlamda toplumsal değişmenin nesnesi haline gelmelerini netice
vermiştir. Bu durum kendi değişim geleneğini oluşturamayan İlahiyat
Fakültelerinin din anlayışını, geleneksel ve modern anlayışlar arasında melez,
parçalı, politik konjonktürün etkisine oldukça açık ve haliyle kararsız bir
hale getirmiştir. Bu bağlamda İlahiyat Fakültelerinde toplumsal cinsiyet
anlayışı, tamamında aynı düzeyde olmamakla birlikte genelde, geleneksel
anlayışların modernite lehine yumuşatılmış bir formu şeklinde olduğu
söylenebilir.

Dicle üniversitesi İlahiyat Fakültesinin öğrencileri çoğunlukla Doğu ve
Güneydoğu Anadolu bölgelerinde büyümüş ve genel olarak alt-orta toplumsal
kesime mensup kimselerden oluşmaktadır. Kadının toplumsal statüsünün oldukça
düşük olduğu, kız çocuklarının erkeklere oranla değersiz kabul edildiği bir
toplumsal yapıdan gelen kadın öğrencilerin çoğunda, İlahiyat Fakültesi öğrenimi
sürecinde, kadının toplumsal konumu konusunda bir farkındalık oluşmaktadır.
İlahiyat fakültesi öğrenimi ile kadın öğrenciler, kadının ötekileştirilmiş
konumundan dinin değil, dinselleştirilmiş geleneklerin sorumlu olduğunun
farkına varmaktadırlar.

İlahiyat Fakültesi kadın öğrencilerinin toplumsal cinsiyet anlayışlarını
belirleyen iki temel faktörden söz edilebilir. Bunlar kabaca; dinin temel
kaynakları ve bunların mezhepler tarafından yorumlanma biçimleri ile
öğrencilerin sosyo-kültürel habitatları ve onların bireysel yaşanmışlıkları olarak
kategorize edilebilir. Toplumsal cinsiyet konusunda, ayet, hadis ve bunların
mezhepler tarafından yapılan yorumları ile modernitenin, kadın öğrenciler
tarafından içselleştirilmiş değer ve normları arasında bir gerilim söz
konusudur. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde de henüz bu gerilimi aşmaya
imkân verecek bir öğrenim sistemi ve düşünsel birikimden söz etmek mümkün
değildir. Bu durum kadın öğrencilerde zihinsel ve duygusal bir çatallanmaya
neden olmakta ve öğrencilerin birçok konuda dini hükümler ile toplumsal
gerçeklik arasında bir sıkışmışlık girdabına kapılmalarına yol açmaktadır.
Bunun önemli bir sonucu da, toplumsal cinsiyet bağlamında, dini inanç ve
pratiklere alternatif olarak ortaya çıkmış ve artık yerleşik birer değer haline
gelmiş ve Modern hayatta yaygın pratikleri bulunan birçok konuda kadın
öğrencilerin, kendilerine rehberlik edecek güncellenmiş dini normlardan yoksun
kalmaları, onları modern seküler eğilimlere sevk etmekte bu da beraberinde bir
içeriden sekülerleşmeyi getirmektedir. Kadın öğrencilerin toplumsal cinsiyet ve
din konusunda çoğunlukla, söylemde geleneksel ama eylemde modern olmaları
bahsedilen durumu test edilebilir kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Din, Toplumsal Cinsiyet, İlahiyat Fakültesi, Kadın Öğrenciler

Kaynakça

• Abdulaziz Bayındır. Kur’an Işığında Doğru Bildiğimiz Yanlışlar. 3. Baskı. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2010.
• Abdurrahman Ateş. Kur’an’a Göre Dinde Zorlama ve Şiddet Sorunu. İstanbul: Beyan Yayınları, 2002.
• Ali İhsan Yitik. “Dini Söylemin Aktüel Durumu Üzerine Bazı Düşünceler”. Din-Kültür ve Çağdaşlık. 203-211. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Ali Merad. Çağdaş İslam. İstanbul: İletişim Yayınları, ts.
• Ali Osman Ateş. Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Aliya İzzetbegoviç. İslamî Yeniden Doğuşun Sorunları. 3. Baskı. İstanbul: Fide Yayınları, 2010.
• Annemarie Schimmel. Ruhum Kadındır. 3. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Anthony Giddens. Sosyoloji. 1. Baskı. Ankara: Ayraç Yayınevi, 2000.
• Anton C. Zijderveld. Klişelerin Diktatörlüğü. İstanbul: Açılım Kitap, 2010.
• Anton C. Zijderveld. Sahnelik Toplum. İstanbul: Pınar Yayınları, 2007.
• Cihan Tuğal. Pasif Devrim – İslami Muhalefetin Düzenle Bütünleşmesi. 3. Baskı. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2014.
• E. C. Cuff, W. W. Sharrock, D.W. Francis. Sosyolojide Perspektifler. 2. Baskı. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Enis Ahmed. Kadın ve Sosyal Adâlet. İstanbul: Beyan Yayınları, 1993.
• Esra Aslan. “Din ve Şiddet Ekseninde Kadın Cinayetleri”. Günümüz İslam Toplumları ve Problemleri Sempozyumu. 35-60. İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2015.
• Fatima Mernissi. Kadınların İsyanı ve İslâmî Hafıza. 2. Baskı. Ankara: Epos Yayınları, 2004.
• Fatmagül Berktay. Tektanrılı Dinler Karşısında Kadın. 3. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
• H. Yunus Apaydın. “İçtihad”. DİA. 21: 432-445. Ankara: T.D.V. Yayınları, 2000.
• Hamza Aktan. “Çağdaşlaşma Sürecinde İslam Hukuku”. İslam ve Modernleşme. 167-180. İstanbul: İSAM Yayınları, 1997.
• Hayreddin Karaman. “Fıkıhta Gelenek ve Yenileşme”. İslam, Gelenek ve Yenileşme. 29-44. İstanbul: İSAM Yayınları, 1996.
• Hayreddin Karaman. İslam’da Kadın ve Aile. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1993.
• Hayreddin Karaman. İslam’ın Işığında Günün Meseleleri,. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1992.
• Hayreddin Karaman. “Kadının Şahitliği, Örtünmesi ve Kamu Görevi”. İslami Araştırmalar 5/4 (1991): 284-291.
• Henri Mendras. Sosyolojinin İlkeleri. 3. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Henrica Jansen ve diğ. Türkiye’de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet. Ankara, 2009.
• Hidayet Şefkatli Tuksal. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Kitabiyat, 2000.
• Hüseyin Atay. “Soruşturma”. İslamiyat 1/4 (1998): 149-162.
• Hüseyin Hatemi. Kadının Çıkış Yolu- İlahi Hikmet’de Kadın. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• İbn-i Rüşd. Felsefe Din İlişkileri-Faslu’l-Makâl el-Keşf ’an Minhaci’l Edille. 4. Baskı. İstanbul: Dergah Yayınları, 2012.
• İbrahim Sarmış. Rivayet Kültürü ve Olumsuz Kadın Algısı. 2. Baskı. İstanbul: Düşün Yayınları, 2011.
• Inger Furseth, Pal Repstad. Din Sosyolojisine Giriş. Ankara: Birleşit Yayınevi, 2011.
• Jean-Paul Charney. İslam Kültürü ve Toplumsal Ekonomik Değişim. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Kemal Sayar. Yavaşla. 9. Baskı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Ken Browne. Sosyolojiye Giriş. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• M. Akif Aydın. “Türkiye’nin Hukuki Modernleşmesi”. Modernleşme, İslam Dünyası ve Türkiye. 337-349. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2001.
• M. Hayri Kırbaşoğlu. “Kadın Konusunda Kur’an’a Yöneltilen Başlıca Eleştiriler”. İslami Araştırmalar 5/4 (1991): 271-283.
• M. Sait Şimşek. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Esra Yayınları, 1995.
• Martin Slattery. Sosyolojide Temel Fikirler. 7. Baskı. Bursa: Sentez Yayıncılık, 2015.
• Mehmet Âkif Aydın. “İmâmet”. TDV İslam Ansiklopedisi. 22: 203-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Mehmet Alagaş. Kadının Onuru. 4. Baskı. İzmir: İnsan Dergisi Yayınları, 1995.
• Mehmet Azimli. “Kadınların Yöneticiliği Konusundaki Rivayete Tarihsel Bağlamda Bir Yaklaşım”. İslami Araştırmalar 15/3 (2002): 417-422.
• Mehmet Azimli. Siyeri Farklı Okumak. 2 Cilt. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
• Mehmet Çelen. “İslam Düşüncesinde İctihadın Şahsiyeti”. I. İslam Düşüncesi Sempozyumu. 177-185. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Mehmet Erdoğan. İslam Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2000.
• Mehmet Erdoğan. “Sosyal Değişme Karşısında İslam Hukuku”. Sosyal Değişme ve Dini Hayat. 41-60. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Mehmet Okuyan. “Kadına Yönelik Şiddete Kur’an’ın Bakışı”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 23 (2007): 93-124.
• Mehmet Şener. “İslam Hukuku Bağlamında Çağdaş Problemlere Çözüm Arayışları”. Din-Kültür ve Çağdaşlık. 91-104. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Melahat Aktaş. İslam Toplumunda ve Çağımızda Kadın. 5. Baskı. Ölçü Yayınları, 1984.
• Muhammed İkbal. İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden İnşası. 2. Baskı. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Muhammed Kutub. İslam’da Ferd ve Cemiyeti. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1985.
• Muhammed Müctehid Şebusteri. Resmi Dini Söylemin Eleştirisi. İstanbul: Mana Yayınları, ts.
• Musa Carullah. Hatun. 3. Baskı. Ankara: Kitabiyat, 2001.
• Mustafa Aydın. “Toplumsal Değişme ve İslam”. Gelenek ve Modernlik Arasında İslamcılık. 13-21. İstanbul: Umran Yayınları, 2013.
• Mustafa Baktır. “İslam’da Kadının Çalışma Şartları””. Sosyal Hayatta Kadın. 3. Baskı. 120-148. İstanbul: Ensar Yayınları, 2005.
• Mustafa Öztürk. Cahiliyeden İslamiyet’e Kadın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• N. M. Shaikh / M.A.LL.B. İslam Toplumunda Kadın. İstanbul: Fikir Yayınları, 1983.
• Nejla Akkaya. “İslam Hukukunda Kadının Siyasi Hakları”. İslami Araştırmalar 5/4 (1991): 236-250.
• Neval El Saadavi. Havva’nın Örtülü Yüzü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi, 1991.
• Nevzat Tarhan. Toplum Psikolojisi- Sosyal Şizofreniden Toplumsal Empatiye. 3. Baskı. İstanbul: Timaş Yayınları, ts.
• Ömer Çelik. “Toplumsal Projelerde İki Siyaset Sorunu”. I. İslam Düşüncesi Sempozyumu. 39-48. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Rıza Savaş. Hz. Muhammed (sav) Devrinde Kadın. 3. Baskı. İstanbul: Ravza Yayınevi, ts.
• Riaz Hassan. Müslüman Zihinler. İstanbul: Doğan Kitap, 2010.
• Ruth A. Wallace, Alison Wolf. Çağdaş Sosyoloji Kuramları. 4. Baskı. Ankara: Doğubatı Yayınları, 2012.
• Seyyid Halil Halîliyân. Kur’an’da Kadının Görüntüsü. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Seyyid Hüseyin Nasr. Modern Dünyada Geleneksel İslam. 2. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• Seyyid Kutub. Fî Zilâli’l-Kur’an. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1991.
• Seyyid Muhammed Reşit Rıza. İslam’da Kadının Hukuku. Malatya: Nida Yayınları, 2008.
• Sian Hawthorne. “Din ve Toplumsal Cinsiyet”. Din Sosyolojisi-Kuram ve Yöntem. 223-249. Ankara: İmge Kitabevi, 2012.
• Süleyman Uludağ. İslam Düşüncesinin Yapısı. 8. Baskı. İstanbul: Dergah Yayınları, 2013.
• Süleyman Uludağ. Sufi Gözüyle Kadın. 3. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Talip Özdeş. “İslam Açısından Kadının Konumu ve Kadına Yönelik Şiddetin Değerlendirilmesi”. Eskiyeni. 12 (2009): 68-76.
• Ted Benton, Ian Craib. Sosyal Bilim Felsefesi. 3. Baskı. Bursa: Sentez Yayıncılık, 2015.
• Zygmunt Bauman. Sosyolojik Düşünmek. 11. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015.