The Influence of Niẓām al-Mulk: Potrait of An Authorizied Vizier

Yıl 2020, , 247 - 266, 15.06.2020

Nurullah Yazar

https://doi.org/10.18505/cuid.700606

Öz

One of the breaking points in Turkish and Islamic history is the Battle of Dandanakan, which took place between the Seljuks and the Ghaznavids in 1040. After the war, the Seljuks became an effective and decisive power, especially in the Sunni Islamic geography with a rapid rise. The Great Seljuk Empire, which came from a nomadic culture and irrepressibly expanded its domination from Turkistan to Anatolian territory in a very short time while it was in the nature of a nomad group, started to mature institutionally as well. At this point, the Persian origin statesmen, many of whom previously served in the state organization of Ghaznavid, met the need for trained personnel that emerged both in the central government and in the provinces. One of these names is Hasan b. Ali b. Isḥāq al- Ṭūsī, who will become famous with the name of Niẓām al-Mulk and will get ahead of his original name. Niẓām al-Mulk has been an extremely effective name in the institutionalization of the Great Seljuk State with the steps and actions which he tookin the military, administrative, scientific, and economic fields at a time when the state power was depended on victories in the military field. As a result of that event, he gained a respectable place among both public and statesmen. Within the scope of this study, the position of Niẓām al-Mulk in the state bureaucracy, his relations with the rulers and dynasty members, and the reflections of the actions taken by him from his period of vizier to the Seljuk history will be discussed.

Summary: Niẓām al-Mulk, who started to work in admistrative services of the state alongside of Ebû’l-Fazl Sûrî who was the governor of Ghaznavids in Khurāsān, continued his services in the Seljuk State after Khurāsān passed under the control of Seljuks. Niẓām al-Mulk proved his capacity to Çagri Beg and then he became one of the most trusted names of Çagri Beg. Thus, Çagri Beg assigned his son Alp Arslān, who will take over the administration of Khurāsān first, and then the entire Seljukid regions, and advised his son to consider Niẓām al-Mulk as a father and not to go against him.

Alp Arslān appointed to Niẓām al-Mulk as vizier, the most important administrative duty of the state, because of the advice of his father and the contributions of Niẓām al-Mulk, in the struggle of Alparslan for sultanate throne against his half-brother Sulaiman. From this period until his death, Niẓām al-Mulk was the vizier of the Great Seljuk State for about 30 years without interruption and became the most influential figure of the Great Seljuk politics since the second half of the 5/11th century.

Although the belief is that the sultan who is a person chosen by God to rule the earth, the sultan considered the vizier blessing, and his thoughts with regard to the vizier was positively affected by some reasons such as the link to the dethroning of Malikshāh, his success in the state goverment, the regulation of the state system, the development of the cities and the strengthening of the economy, and the abilities of Niẓām al-Mulk. One of the points that should be emphasized at this point is how Niẓām al-Mulk saw himself and where he put his position in the state. Niẓām al-Mulk, in a reply to Sultan Malikshāh, linked the presence of the state and the sultan with his own existence. Thus it shows that Niẓām al-Mulk who is one of the most talented viziers in the history is highly self-confident and sees himself as a powerful person. This situation causes to question the source of the power the fact that a person who does not have any blessings among the public challenges to the sultan who is believed to have been chosen by God in society. The sought answer is found in the determination of the process of Niẓām al-Mulk's as vizier under various headings giving certain examples that indicates his effect on the interior functioning of the state and in his relationship with different segments.

Niẓām al-Mulk had a close relation with the Seljukian throne. Thus, he showed his relation in every necessary cases by colliding in the battlefield, solving the problem of the government with his agile intelligence before becoming dangerous for the state, and providing the growth of the state with his political prediction and contributions. His loyalty and sincerity were not unreciprocated by the Seljuk sultans. Even Alparslan gave great importance to the ideas of the vizier, he shaped his preferences according to him, and he ignored any word against Niẓām al-Mulk.

Accordingly, Malikshāh showed sincere respect to Niẓām al-Mulk, who gave him the Seljukian throne, assigned him as the execution of all state affairs, and considered him as a "father". In addition, Malikshāh gave the title of atabeg (al-amîru’l-vâlid) to Niẓām al-Mulk as the first in Seljuk history. 

Malikshāh spent his first years of the sultanate of the Great Seljuk by playing polo and holding big hunting parties with the influence of youth, and therefore, all power within the state passed into the hands of Nizâmülmülk. This emerging situation, is explained with the statement: "Although the country was officially and namely belong to the sultan, in reality, it was ruled by ‘Nizâm’." Also, the military, political, and economic successes achieved during the reign of Malikshāh were attributed to Niẓām al-Mulk’s talent and actions in state affairs.

Niẓām al-Mulk, who had a strict relationship with the dynasty, also developed a close relationship based on trust with different entities who took office at the administrative service. For example, in the military campaigns in which Nizâmülmülk participated, the participation of Niẓām al-Mulk among soldiers like a soldier in the war led to respect towards Niẓām al-Mulk in the army. In addition, Niẓām al-Mulk prevented the emergence of support letters written by some names for the benefit of Ḳāwurd Beg in the struggle between Malikshāh and Ḳāwurd Beg who was the power in Kirman for the throne. Therefore, this case increased his reputation among amīrs. 

Another group in which Niẓām al-Mulk was in close contact became the class of science. Niẓām al-Mulk allowed scholars who were oppressed by ʿAmīd al-Mulk al-Kundurī during the period of Ṭughril Beg to return to their homes. These scholars always allocated a special place in their minds and hearts to the names that provide them return to their homes. The dedication of their works to Niẓām al-Mulk was an indication of this. Taking a step further, Niẓām al-Mulk constructed madrasas over the cities of the state for these scholars, with the permission of Sultan Alparslan and Malikshāh. In these madrasas, which were named as Niẓāmiyya madrasa in the name of Niẓām al-Mulk, the opportunities offered to students both during the education period and after their graduation increased the interest of people in madrasas. While a debt was paid to the scholars who were displaced and oppressed by means of madrasas, a qualified manpower required by the administrative and judicial system of the Great Seljuk State was grown, on the other hand.

Niẓām al-Mulk provided the support of the public with the actions that he took in favor of the society and gave importance to the solution of the problems. It was emphasized that people were grateful to him throughout their lives. Niẓām al-Mulk paid attention to the solution of the problems of the people and took care of them closely. The feeling of trust given by Niẓām al-Mulk had been appreciated by public and allowed him to be accepted by public.

Another feature of Niẓām al-Mulk was helping poor people and sitting with them in the same food table. Thus, he would have a dialogue with them and gain their appreciation. Niẓām al-Mulk, who was a complete statesman in all aspects, considered the solution of every need of the society, and took actions in this direction. The sincere and close relationship that Niẓām al-Mulk established with every segment of the society that it allowed Niẓām al-Mulk received such a great appreciation and was regarded like a sultan by the society. In addition, it was compared to the Kaaba because of the fact that people from all over the Seljuk geography and from all segments of the society turned to Niẓām al-Mulk.

Niẓām al-Mulk became a focus of power with family members working at the administrative services, scholars with whom he was related, army, and governors. As a result, Niẓām al-Mulk became the most influential figure of the Great Seljuk politics, the name that determined the Seljuk administration and policies in the last quarter of the 11th century, and he was the decision maker in the most important events of the Seljuk history and ultimately marked the history of the Seljuks. Ibn al-Athīr recorded the countless nicknames used by Fāṭimid vizier Badr al-D̲j̲amālī, and then, he said: “If the vizier of a state that ruled Egypt only used so many nicknames, Niẓām al-Mulk would have made the claim of being the ‘deity’.” These words show the power of Seljuks and the situation of Niẓām al-Mulk in the Seljuk State.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Great Saljuqs, Authority, Vizier, Niẓām al-Mulk

Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi

Öz

Türk ve İslam tarihinin kırılma noktalarından birisi 1040 yılında Selçuklular ile Gazneliler arasında cereyan eden Dandanakan Savaşı’dır. Savaşın ardından Selçuklular hızlı bir yükselişle özellikle Sünnî İslam coğrafyasında etkin ve belirleyici güç haline gelmiştir. Göçebe kültürden gelen ve bir oba hüviyetinde iken çok kısa bir sürede önlenemez bir şekilde hâkimiyet alanını Türkistan coğrafyasından Anadolu içlerine kadar genişleten Büyük Selçuklu Devleti, kurumsal olarak da olgunlaşmaya başlamıştır. Bu noktada hem merkezi yönetimde hem de vilayetlerde ortaya çıkan yetişmiş eleman ihtiyacını birçoğu daha önce Gazneli devlet teşkilatında görev yapmış Fars asıllı devlet adamları karşılamıştır. Bu isimlerden birisi de ileride Nizâmülmülk adıyla şöhret bulacak ve namı isminin önüne geçecek olan Hasan b. Alî b. İshâk et-Tûsî’dir. Nizâmülmülk, devlet gücünün askeri alanda elde edilen zaferlere endekslendiği bir dönemde askerî, idarî, ilmî ve ekonomik alanda attığı adımlar ve aldığı tedbirlerle Büyük Selçuklu Devleti’nin kurumsallaşmasında son derece etkin bir isim olmuştur. Bu etkinlik neticesinde hem halk hem de devlet adamları nezdinde saygın bir yer edinmiştir. Bu çalışma çerçevesinde Nizâmülmülk’ün devlet bürokrasisi içerisindeki konumuna, hükümdar ve hanedan üyeleri ile olan ilişkilerine ve vezirlik sürecinde attığı adımların Selçuklu tarihine yansımalarına değinilecektir.
Özet: Devlet kademesinde görev almaya Gazneliler Devleti’nin Horasan Valisi Ebü’l-Fazl Sûrî’nin yanında başlayan Nizâmülmülk, Horasan Bölgesi’nin Selçukluların kontrolüne geçmesiyle birlikte hizmetlerine Selçuklu Devleti’nde devam etmiştir. Çağrı Bey’in hizmetinde rüştünü ispat eden Nizâmülmülk, Çağrı Bey’in en güvendiği isimlerden biri haline gelmiştir. Öyle ki, Çağrı Bey ileride önce Horasan’ın sonrasında tüm Selçuklu yurdunun yönetimini üstlenecek olan oğlu Alparslan’ı Nizâmülmülk’e emanet etmiş, oğluna da Nizâmülmülk’ü bir baba olarak kabul etmesini, ona muhalefet etmemesini öğütlemiştir.
Alparslan, babasının tavsiyeleri ve üvey kardeşi Süleyman ile giriştiği taht mücadelesinde gösterdiği yararlılık münasebetiyle devletin en önemli idari görevi olan vezirlik makamını Nizâmülmülk’e tevdi etmiştir. Bu dönemden itibaren vefatına kadar, yaklaşık 30 yıl kesintisiz bir süreyle Büyük Selçuklu Devleti’nin vezirliğini yapmış ve V./XI. yy.’ın ikinci yarısından itibaren Büyük Selçuklu siyasetinin en etkin figürü haline gelmiştir. Melikşah’ın tahta geçebilmesinin Nizâmülmülk ile ilişkilendirilmesi, onun döneminde elde edilen başarıların ve devlet sisteminin düzenlenmesi, şehirlerin imarı, ekonominin güçlenmesi gibi ülke içerisinde yaşanan olumlu gelişmelerin Nizâmülmülk’ün marifetiyle gerçekleştirildiğinin dillendirilmesi, Tanrı tarafından yeryüzünü yönetmek ve inşa etmek için seçildiği düşünülen bir sultan varken bir vezirin devlet için nimet olarak gösterilmesi sultanın vezirine bakışını etkilemiştir.
Bu noktada üzerinde durulması gereken hususlardan birisi de Nizâmülmülk’ün kendisini nasıl gördüğü ve devlet içerisinde kendini nerede konumlandırdığıdır. Nizâmülmülk’ün Sultan Melikşah’a verdiği bir cevapta devletin geldiği noktayı ve sultanın mevcudiyetini kendi varlığıyla eşleştirmesi, tarihinin gördüğü en yetenekli vezirlerden biri olan Nizâmülmülk’ün özgüveninin son derece yüksek ve kendisini kudret sahibi olarak gördüğüne işaret etmektedir. Bu anlamlandırma halk nezdinde herhangi bir kutsiyeti bulunmayan vezirlik makamındaki bir kişinin, toplum nezdinde Allah tarafından seçildiğine inanılan kutlu kişiye meydan okutan gücü kendisinde hissetmesinin kaynağını sorgulatmaktadır. Aranan cevap Nizâmülmülk’ün vezirlik sürecinin çeşitli başlıklar altında ve bu başlıklara dair verilecek örneklerle incelenmesi neticesinde onun devletin iç işleyişine etkisinin tespitinde ve farklı kesimlerle kurduğu ilişkide saklıdır.
Nizâmülmülk, Selçuklu tahtına karşı sıkı bir bağlılık göstermiştir. Bu bağlılığını lüzumu halinde savaş meydanında göğüs göğüse çarpışarak sergilemiş, gerekli olduğunda kıvrak zekâsı ile sorunları devlet için tehlikeli boyuta gelmeden çözmüş, siyasi öngörüsü ile aldığı tedbirler sayesinde devletin büyümesine katkı sağlamıştır. Onun bu sadakati ve samimiyeti, Selçuklu sultanları tarafından karşılık bırakılmamış, Alparslan vezirinin fikirlerine büyük önem verip tercihlerini bu doğrultuda şekillendirirken, aleyhine söylenen sözlerin hiçbirine kulak asmamıştır.
Melikşah da, bir anlamda kendisine Selçuklu tahtını veren Nizâmülmülk’e gerekli hürmeti göstererek bütün devlet işlerinin yürütülmesini ona tevdi etmiş ve kendisini bir “baba” gibi gördüğünü ifade etmiştir. İlaveten Selçuklu tarihinde bir ilk olmak üzere Melikşah, Nizâmülmülk’e atabeg (el-emîrü’l-vâlid) unvanını vermiştir.
Melikşah, Büyük Selçuklu tahtındaki ilk yıllarını, gençliğin etkisiyle, polo oynayıp, büyük av partileri düzenlemekle geçirmiş ve bundan dolayı devlet içerisinde bütün güç Nizâmülmülk’ün eline geçmiştir. Ortaya çıkan bu durum da “ülke resmen ve ismen sultanın olmakla birlikte gerçekte ‘Nizam’ına kavuştu.” ifadesiyle açıklanmıştır. Ayrıca Melikşah’ın saltanatı döneminde elde edilen askerî, siyasî ve ekonomik başarılar Nizâmülmülk’ün yeteneği ve devlet işlerinde attığı adımlara bağlanmıştır.
Nizâmülmülk, hanedan ile kurduğu ilişkinin yanı sıra devlet kademesinde görev alan farklı zümrelerle de güven üzerine dayalı yakın bir ilişki biçimi geliştirmiştir. Örneğin, Nizâmülmülk’ün katıldığı askerî seferlerde bir nefer gibi askerlerin içerisinde savaşa katılması ordu içerisinde kendisine saygı duyulmasına yol açmıştır. Ayrıca, Melikşah ile Kirman Hâkimi Kavurd Bey arasındaki taht mücadelesinde Melikşah’ın safında yer almakla birlikte Kavurd Bey’i destekleyen bazı isimlerin yazdıkları destek mektuplarının ortaya çıkmasına engel olarak hem emirlerin korkularını yatıştırırmış hem de itibarını artırmıştır.
Nizâmülmülk’ün yakın ilişki içerisinde olduğu bir diğer grup ilmiye sınıfı olmuştur. Bilge vezir, Tuğrul Bey döneminde Amidülmülk Kündürî tarafından takibata uğrayan ve baskılara maruz kalan ilim adamlarının yurtlarına dönebilmelerine imkân sağlamıştır. Bu ilim adamları da yurtlarına dönüşlerini sağlayan isme zihinlerinde ve gönüllerinde her zaman özel bir yer ayırmışlardır. Birçok âlimin çalışmalarını Nizâmülmülk’e ithaf etmesi, diğer saiklerle birlikte, bunun bir göstergesidir. Nizâmülmülk bir adım daha atarak, Sultan Alparslan ve Melikşah’ın müsaadeleriyle, bu ilim adamları için hâkim olunan coğrafyanın her tarafında ilimle iştigal edebilecekleri medreseler inşa etmiştir. Nizâmülmülk’ün adına nispetle Nizamiye Medreseleri olarak isimlendirilen bu medreselerde hem eğitim-öğretim kadrosuna hem de öğrenim süresi boyunca ve de mezun olduktan sonra öğrencilere sunulan imkânlar, insanların medreselere olan ilgisini arttırıyordu. Medreseler eliyle bir taraftan önceki dönemde yerlerinden edilen ve baskıya maruz kalan ilim adamlarına bir borç ödenip iade-i itibar sağlanırken diğer taraftan da Büyük Selçuklu Devleti’nin idari ve adli sisteminin ihtiyaç duyduğu yetişmiş insan gücü inşa edilmiştir.
Nizâmülmülk, toplum lehine attığı adımlar ve sorunların çözümüne verdiği önem ile halkın desteğini sağlamıştır. Öyle ki insanların hayatları boyunca ona minnettar kaldığı vurgulanmıştır. Nizâmülmülk halkın sorunlarının çözümüne önem göstermiş ve onlarla yakından ilgilenmiştir. Nizâmülmülk’ün verdiği güven duygusu halkın hoşuna gitmiş ve toplum içerisinde kabul görmesine vesile olmuştur.
Nizâmülmülk’ün bir diğer hasleti de fakirlere sofrasını açmasıdır. Böylece onlarla diyalog kurmuş ve gönüllerini kazanmıştır. Her yönüyle eksiksiz bir devlet adamı olan Nizâmülmülk, toplumun her türlü ihtiyacının çözümünü düşünmüş ve bu yönde adımlar atmıştır. Nizâmülmülk’ün toplumun her kesimi ile kurduğu samimi ve yakın ilişki o kadar büyük bir takdir ve beğeni toplamıştır ki bu durum Nizâmülmülk’ün toplum nezdinde sultan itibarı görmesine sebep olmuştur. İlaveten Selçuklu coğrafyasının her yerinden ve toplumun her kesiminden insanın kendisine yönelmesi hasebiyle Kâbe’ye benzetilmiştir.
Nizâmülmülk, devlet kademesinde görev alan aile bireyleri, ilişki içerisinde olduğu âlimler, kendi ordusu ve emirleri ile bir güç odağı haline gelmiştir. Bunun sonucunda Nizâmülmülk, 11. yüzyılın son çeyreğinde rakipsiz bir şekilde Büyük Selçuklu siyasetinin en etkin figürü, Selçuklu yönetimini ve politikalarını belirleyen isim ve Selçuklu tarihinin en önemli olaylarında karar mercii olmuş ve sonuçta Selçuklu tarihine damga vurmuştur. İbnü’l-Esîr, Fatımî veziri Bedr el-Cemalî’nin kendisi için kullandığı sayısız lakabı kaydettikten sonra sadece Mısır’a hâkim olan bir devletin veziri bu kadar lakap kullanıyorsa Nizâmülmülk’ün “ilah”lık iddiasında bulunması gerekirdi diyerek hem Selçuklunun azametini hem de Selçuklu devletinde Nizâmülmülk’ün yerini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Büyük Selçuklular, Otorite, Vezir, Nizâmülmülk

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmud. Selçuk-nâme. çev. Erdoğan Merçil. İstanbul: Kervan Kitapçılık, 1977.
• Âvî, Hüseyin b. Muhammed b. Ebi’r-Rıza. Tercüme-i Mehasin-i İsfahan: ez Arabi bi-Farisi. ihtimam Abbas İkbal. Tahran: Şirket-i Sihami, 1328hş.
• Bündârî, El-Feth Ali b. Muhammed. Zübdetü’n-Nusra ve Nuhbetü’l-Usra: Irak ve Horasan Selçukluları Tari-hi. çev. Kıvameddin Burslan. İstanbul: Maarif Matbaası, 1943.
• Farisî, Ebu'l-Hasan Abdulgafir b. İsmail Abdülgafir, el-Halkatü'l-ula min Tarihi Nisabur. Kum: Cemaatü'l-Müderrisin, 1982.
• Guedy, David Durand. Iranian Elites and Turkish Rulers a History of Isfahan in the Saljuq Period. New York: Routledge, 2010.
• Hüseynî, Sadreddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Nâsır. Ahbâru’d-Devleti’s-Selçûkiyye. çev. Necati Lugal. Ankara: TTK. Basımevi, 1943.
• İbnü’l-Adîm. Bugyetü’t-Taleb fî Târîh-i Haleb. haz. Ali Sevim. Ankara: TTK Basımevi, 1982.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali. el-Muntazam fi Târihi’l-Mülük ve’l-Ümem. Hay-darâbâd: Dâiretü'l-Maarifi'l-Osmaniyye, 1359h..
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kamil fi’t-Tarih. Beyrut: Dâru Sadır, 1966.
• İbnü’l-İbrî, Ebü'l-Ferec Barhebraeus Yuhanna. Abû’l-Farac Tarihi. çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: TTK, 1999.
• Kafesoğlu, İbrahim. Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014.
• Kafesoğlu, İbrahim. “Alparslan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/526-530. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Kesik, Muharrem. “Büyük Selçuklu Devleti Veziri ve Türk Tarihinin Önemli Devlet Adamlarından Nizâmü’l-Mülk.” Selçuk University Journal Of Seljuk Studies 8 (2018): 55-83.
• Kisai, Nurullah. Medarisu Nizamiyye ve te’sirat-ı ilmi ve ictimai-yi an. Tahran: Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir, 1374.
• Köymen, Mehmet Altay. “Büyük Selçuklu Veziri Nizâmü’l-Mülk ve Tarihî Rolü”. Türkler. 5/265-270. Anka-ra: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Ocak, Ahmet. “Nizamülmülk’ün Dinî ve Fikrî Hayatı”. Selçuk University Journal Of Seljuk Studies 8 (2018): 33-53.
• Mâferrûhî, Mufaddal b. Sa'd b. Hüseyin el-İsfahanî. Kitabu Mehâsin-i İsfahan. ed Seyyid Celaleddin el-Hüseyin Tahranî. Tahran: Matbaa-i Meclis el-Millî, ts.
• Merçil, Erdoğan. Kirman Selçukluları. Ankara: TTK Basımevi, 1989.
• Mevdûdî. Selçuklular Tarihi. çev. Ali Genceli. İstanbul: Hilal Yayınları, 1971.
• Mîrhând, Mîr Muhammed b. Seyyid Burhâneddin Hândşâh. Ravzatü’s-safâ. Tahran: 1339/1960.
• Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah. Câmiu’d-Düvel. çev. Ali Öngül. İzmir: Akademi Kitabevi, 2000.
• Özaydın, Abdülkerim. “Nizamülmülk’ün Büyük Selçuklu İmparatorluğuna Hizmetleri.” Selçuk University Journal Of Seljuk Studies 8 (2018): 1-31.
• Özgüdenli, Osman Gazi. Selçuklular I. Cilt: Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157). İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
• Piyadeoğlu, Cihan. Güneş Ülkesi Horasan. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2012.
• Piyadeoğlu, Cihan. “Nizamiye Medreselerinin Kuruluşu ve Önemi.” Selçuk University Journal Of Seljuk Studies 8 (2018): 124-135.
• Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman. Rahatu’s-Sudûr ve Ayetü’s-Surur. ed. Muhammed İkbal. Tahran: Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir, 1985.
• Reşîdüddin, Fazlullah. Cami’ut-Tevarih. Edited by Ahmed Ateş. Ankara: TTK Basımevi, 1960.
• Sıbt İbnü'l-Cevzi, Ebü'l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu. Mir'atü'z-zaman fî tarihi'l-a'yan. haz. Ali Sevim. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1968.
• Sübkî, Ebû Nasr Taceddin İbnü's-Sübki Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi. Tabakatü'ş-Şafiiyyeti'l-kübra. haz. Mahmûd Muhammed Tanahi and Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: İsa el-Babi el-Halebi, 1383/1964.
• Sümer, Faruk. “Kutalmış”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26, 480-481. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Terzioğlu, Arslan. “Bîmâristan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/163-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• ez-Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaut. Bey-rut: Müessesetü'r-Risâle, 1405/1984.