Narrations on the Sufyānī Revealed by Political and Sectarian Events

Yıl 2020, , 1135 - 1156, 15.12.2020

Yusuf Oktan

https://doi.org/10.18505/cuid.765374

Cited By: 3

Öz

The Sufyānī narration, which is also referred in some studies carried out today, is mentioned in the early Shiite and Sunnī sources. The anticipated savior perception of the period has an important place in understanding the Sufyānī narrations in the emergence process of which political and sectarian events were effective. Narrations stating that the Mahdī named Muḥammad, one of the descendants of the Prophet Muḥammad (pbuh), would appear in the end of times and establish justice by bringing order to the world where oppression, injustice and inequity have spread, were effective in the political and social life after the Prophet (pbuh). The emergence of the Sufyānī narrations, whose intellectual infrastructure was constituted by the expected Mahdī perception that is effective in the society, was the result of the political conflicts of the period. The death of Muʻāwiya ibn Yazīd (d. 64/684), the third Caliph of the Umayyad State, without leaving a crown behind caused a political crisis. The cousin of the Muʻāwiya II, Marwān bin al-Ḥakam, the experienced politician who turned this moment of crisis into an opportunity and who was from the same dynasty but from a different family, took over the administration and thus the sultanate continued. Although the reign continued from the sons of Umayyad, the administration passed from sons of Sufyān to the sons of Marwān, who were from the same dynasty. This situation caused discomfort in Sufyānīs. Thus, Muʻāwiya II's brother Khālid ibn Yazīd, whose right of administration was seized from him, with the intention of gaining his lost reputation in the society and turning the pessimism towards his family into hope and desire, has been claimed to spread the savior Sufyānī narrations expected from the sons of Sufyān, parallel to the Mahdī narrations expected from the sons of Alī, which was influential in the society. Thus, the Sufyānī came to be expected like the expected Mahdī, who was influential in society and exploited by the Shiite sects in their own belief systems. The rebellions carried out by the sons of Sufyān against the administration in the 2nd century hijrī and afterwards were conceived as the appearance of the Sufyānī expected by the society and the person who led the rebellion was described as Sufyānī. The most important of these rebellions is the revolt of ʻAlī ibn Abdullah ibn Khālid nicknamed Abū ʻAmayṭar, formed by the coalition of sons of ʻAlī and sons of Sufyān who descend from the sons of Umayya. Abū ʻAmayṭar, who is considered to be the Sufyānī and some sections of whose life constitute a source for many narrations on the Sufyānī, declared his caliphate during the period of Abbasī Caliph al-Amīn (d. 198/813) and called for allegiance to himself. The announcement of his caliphate was considered by his supporters as the expected savior. The period of Abū ʻAmayṭar and the sayings about him are extremely important in terms of presenting the expected savior perception in the society, the Sufyānī understanding and the date of his emergence. Sections from Abū ʻAmayṭar's life reflected in the narrations about the Sufyānī in many Shiite and Sunnī sources. In this article, it is tried to examine the emergence of the Sufyānī narrations, its development and particularly its transformation within the Shiite sect, in a detailed manner and especially based on political and sectarian events of the early period.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Sufyanī, Umayyad, Mahdī, Shia.

Siyasi ve Mezhebî Olayların Ortaya Çıkardığı Süfyânî Rivâyetleri

Öz

Günümüzde yapılan bazı çalışmalarda da bahsedilen Süfyânî, ilk dönem Şîi ve Sünni kaynaklarda zikredilmektedir. Ortaya çıkış sürecinde siyasi ve mezhebi olayların etkili olduğu Süfyânî rivâyetlerinin anlaşılmasında dönemin beklenen kurtarıcı algısının önemli bir yeri bulunmaktadır. Hz. Peygamber’in (s.a.s.) neslinden Muhammed isimli Mehdî’nin ahir zamanda zuhur ederek zulüm, haksızlık ve adaletsizliğin yayıldığı yeryüzüne düzeni sağlayarak adaleti tesis edeceğini bildiren rivâyetler, Hz. Peygamber sonrası siyasî ve sosyal hayatta etkili olmuştur. Fikri altyapısını toplumda etkili olan beklenen Mehdî algısı oluşturan Süfyânî rivâyetlerinin ortaya çıkışı dönemin siyasi çekişmeleri sonucunda olmuştur. Emevî Devleti’nin 3. Halîfesi Muâviye b. Yezîd’in (öl. 64/684) geride veliaht bırakmadan ölümü siyasi krize neden olmuştur. Bu kriz anını fırsata çeviren tecrübeli siyasetçi ve aynı sülaleden olsa da farklı aileden olan 2. Muâviye’nin amcaoğlu Mervân b. Hakem yönetimi ele almış böylelikle saltanat devam etmiştir. Hükümdarlık Ümeyye oğullarından devam etse de yönetim aynı aileden olan Süfyân oğullarından Mervân oğullarına geçmiştir. Bu durum Süfyânîlerde rahatsızlığa neden olmuş yönetim hakkı elinden alınan II. Muâviye’nin kardeşi Hâlid b. Yezîd, toplumda kaybolan itibarını kazanmak ve kendi ailesine yönelik oluşan karamsarlığı ümit ve arzuya çevirmek niyetiyle toplumda etkili olan Ali Oğullarından beklenen Mehdî rivâyetlerine paralel Süfyân oğullarından beklenen kurtarıcı Süfyânî haberlerini yaydığı iddia edilmiştir. Böylece Süfyânî, toplumda etkili olan ve Şîi fırkaların istismar ederek kendi inanç sistemlerinde kullandıkları beklenen Mehdi gibi beklenir olmuştur. Hicrî 2. asır ve sonrasında Süfyân oğullarından yönetime yapılan isyanlar toplum tarafından beklenen Süfyânî’nin zuhuru şeklinde telakki edilerek isyanı yönlendiren kişiye de Süfyânî nitelemesi yapılmıştır. Bu isyanlar arasında en önemlisi kendinde hem Ali hem de Ümeyye oğullarından Süfyân oğulları birleşen Ebû Amaytar lakaplı Ali b. Abdullah b. Hâlid isyanıdır. Süfyânî addedilen ve Süfyânî konulu birçok rivâyete hayatından kesitler kaynaklık eden Ebû Amaytar, Abbasî Halîfesi Emîn (öl. 198/813) döneminde hilâfetini ilan ederek kendine bîate çağırmıştır. Hilâfetinin ilanı taraftarları tarafından beklenen kurtarıcı olarak telakki edilmiştir. Ebû Amaytar dönemi ve onun hakkında söylenenler toplumda beklenen kurtarıcı algısı, Süfyânî anlayışı ve onun ortaya çıkış tarihini sunması bakımından son derece önemlidir. Ebû Amaytar’ın hayatından kesitler birçok Şîi ve Sünni kaynakta Süfyânî konulu rivâyetlere aksetmiştir. Bu makalede Süfyânî rivayetlerinin ortaya çıkışı, gelişimi ve Şiî itikadındaki dönüşümü özellikle ilk dönem yaşanan siyasi ve mezhebi olaylar zemininde detaylı bir şekilde irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadîs, Süfyânî, Emevî, Mehdî, Sîi

Kaynakça

• Ayyâşî, Muhammed b. Caʻfer. Tefsîrü’l-ʻÂyyâşî. 2 Cilt. Tahrân: el-Matbaʻatü’l-ilmiyye, 1422.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Ṭâhir b. Muḥahmmed. el-Farḳ beyne’l-Fıraḳ. Beyrût: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1977.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîḫu Baġdâd. 16 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmiyye, 2002.
• Baraç, Mehmet. Mehdilik inancının hicrî I-III. asırlardaki tarihi seyri ve günümüz Türkiyesinde anlaşılma biçimleri. İstanbul: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Beklenen Kurtarıcı İnancı. Kollektif. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbu’l-eşrâf. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1996.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 6 Cilt. Beyrût: Dâru İbk Kesîr, 3. Basım, 1987.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. et-Tarîḫu’l-Kebîr. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, ts.
• Cemaleddin, Emîn Muhammed. Hermeceddûn Âḫir Beyân. Ḳâhire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, 2001.
• Cezâirî, Nimetullah b. Abdullah. Riyâdu’l-ebrâr fî menâḳibi’l-eimmeti’l-aṭhâr. Beyrût: Müessesetü’t-tariḫi’l-ʻArabî, 1427.
• Dânî, Osmân b. Saîd. es-Sünenü’l-vâride fi’l-fiten. 6 Cilt. Riyâd: Dâru’l-ʻâsime, 1416.
• Desûkî, Fârûk. el-Beyânu’n-Nebevî. Ḳâhire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, 1997.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. es-Sünen. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’r-risâleti’l-ʻâlemiyye, 1430.
• Emîn, Ahmed. Ḍuḥâ’l-İslâm. Kâhire: en-Nahdatü’l-Mısriyye, 7. Basım, ts.
• Eşʻari, Ebû Hasan Ali b. İsmâil. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn. Wiesbaden: Fransz Steiz, 1400.
• Feyz-i Kâşânî, Muhammed b. Muhsin. el-Vâfî. 26 Cilt. Isfahân: Mektebetu’l-imâm Emîri’l-Mü’minîn, 1406.
• Hadramî, Caʻfer b. Muhammed. “Kitâb Muhammed b. Şureyh el-Ḥazremi”, el-Usûlu’s-sitte ʻaşara, 213-253. Kum: Müessese dâru’l-Hadîsi’s-sekâfiyye, 1423.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1990.
• Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. 45 Cilt. Ammân: Müessesetü’r-risâle, 3. Basım, 1420.
• Harrânî, Hasan b. Ali. Tuḥefu’l-ʻuḳûl ʻan âli’r-Resûl. Kum: Cemâʻtu’l-müderrisîn, 2. Basım, 1404.
• Hasîbî, Hüseyin b. Hamdân. el-Ḥidayetü’l-Kübrâ. Beyrût: el-Belâġ, 1419.
• Hilâlî, Süleym b. Kays. Kitabu Süleym. 2 Cilt. Kum: el-Hâdî, 1405.
• Hillî, Hasan b. Süleyman. Muḫtaṣaru’l-beṣâir. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-islâmî, 1421.
• Himyerî, Abdullah b. Cafer. Ḳurbu’l-isnâd. Kum: Müessesetü Âl’i-beyt, 1423.
• İbn Abdüsselâm, Ebû Muhammed İzzüddîn. Tefsîru’l-Ḳur’ân. 3 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1996.
• İbn Arrâk, Nûruddîn Alî b. Muhammed. Tenzîhü’ş-şerîʻati’l-merfûʿa ʿani’l-aḫbâri’ş-şenîʿati’l-mevżûʿa. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1399.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. 70 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1995.
• İbn Bâbeveyh, Ali b. Hüseyin. el-İmâme ve’t-tebṣire mine’l-ḥayre. Ḳum: Medrestü’l-imâmi’l-Mehdî, 1404.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Tebṣîrü’l-müntebih bi-taḥrîri’l-Müştebih. 4 Cilt. Beyrût: el- Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. el-Askalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. 14 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1984.
• ibn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. İnbâʾü’l-ġumr bi-ebnâʾi’l-ʿumr. 4 Cilt. Kâhire: Lecnetü İhyâi’t- turâ si’l-İslâmî, 1969.
• İbn Hasan, Meşhûr. el-ʻIrâḳ fî Ahâdîs̱ ve Âs̱âri’l-fiten. Dubai: Mektebetu’l-furḳân, 2004.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed. Cemheretu ensâbi’l-ʻArab. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ʻilmiye, 3. Basım, 2003.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Şihâbiddîn. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arâbî, 1408.
• İbn Müzâhim, Nasr. Vakʻatu’-Sıffîn. Kum: Mektebetu Âyetullah el-Maraʻşî, 2. Basım, 1404.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. eṭ-Ṭabaḳâtu’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdr, 1968.
• İbn Süleyman, Ebü’l-Hasen Mukâtil. Tefsîru Mukātil b. Süleymân. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-turâs, 1423.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn. en-Nucûmu’z-zâhire fî mulûk Mıṣır vel’-Ḳâhire. 16 Cilt. Kâhire: Dâru’l- kutub, ts.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn. Minhâcu’s-Sünneti’n-Nebeviyye. 9 Cilt. Kâhire: Müessesetu Kurtuba, 1406.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn. el-Mevḍûʻât. 3 Cilt. Medîne: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1966.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn. el-Kâmil fi’t-târîḫ. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ʻArabî, 1997.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn. el-Eġânî. 24 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, 2. Basım, ts.
• Kesik, Derya Yörük. Said Nursî’nin Risalelerinde Mehdîlik Telakkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Kılıç, Ünal. Mervân b. el-Hakem. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Kohlberg, Etan. “Al-Uṣūl al-arbaʿumi’a.” Jerusalem Studies in Arabic and Islam 10 (1987), 128–66.
• Kuleynî, Muhammed b. Yakûb. el-Kâfî. 8 Cilt. Tahrân: Dâru’l-kutubi’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1407.
• Kummî, Ali b. İbrâhîm. Tefsîru’l-Ḳummî. 2 Cilt. Kum: Dâru’l-kutub, 3. Basım, 1404.
• Kummî, Sa‘d b. Abdillâh. Kitâbu’l-maḳâlat ve’l-fıraḳ. Tahrân: Matbaʻa Haydariyye, 2. Basım, 1360.
• Kuzudişli, Bekir. “‘Ravza’ Bölümünün Küleynî’nin el-Kâfî ’sindeki Yeri”. İslâm Araştırmaları Dergisi 39 (30 Mart 2018), 149-158.
• Kuzudişli, Bekir. Şîa’da Hadis Rivâyeti ve İsnad. İstanbul: BSR Yayın Grubu, 2011.
• Kürd Ali, Muhammed b. Abdurrezzak. Ḫıṭaṭu’ş-Şâm. 6 Cilt. Dımaşḳ: Mektebetu’n-nûrî, 3. Basım, 1983.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2019.
• Meclisî, Muhammed Bâḳır b. Muhammed. Biḥâru’l-envâr. 110 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1403.
• Meclisî, Muhammed Bâḳır b. Muhammed. Mirâtu’l-ʻuḳûl fî şerḥi aḫbâri Âli’r-Resûl. 26 Cilt. Tahrân: Dâru’l-kutubi’l- İslâmiyye, 2. Basım, 1404.
• Mekkî, Ebû Muhammed Îbn Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye. 13 Cilt. Şarika: Câmiatu’ş-Şârika, 2008.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehẕîbu’l-Kemâl. 30 Cilt. Beyrût: Müessesetu’risâle, 1980.
• Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân. el-İrşâd. Kum: Mu’temeru’ş-Şeyhi’l-Müfîd, 1413.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-cebel, 1334.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Mûsâ. Fıraḳu’ş-Şîʻa. Ḳâhire: Menşûratu’r-Rıdâ, 1423.
• Nuʻaym, İbn Hammâd Ebû Abdillâh. el-Fiten. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetu’t-tevhîd, 1412.
• Nuʻmânî, Muhammed b. İbrâhîm. el-Ġaybe. Tahrân: es-Sadûk, 1397.
• Nursi, Said. Sözler. İstanbul: Söz Matbaacılık Yayıncılık, 2012.
• Nursi, Said. Şuâlar. İstanbul: Söz Matbaacılık Yayıncılık, 2012.
• Oktan, Yusuf – Abullais, Mohammed. “The Authenticity of the Book of Suleym Ibn Qays from the Perspective of the Imamate Shī‘a in Recording Hadith: A Critical Study”. Al-Itqan: Journal Of Islamıc Scıences And Comparatıve Studıes 2/3 (30 Aralık 2018), 125-151.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t- turâsi’l-ʻArabî, 2002.
• Sekafî, İbrâhîm b. Muhammed. el-Ġârât. 2 Cilt. Ḳum: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, 1410.
• Sem‘ânî, Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr. Tefsîru’l-Ḳur’ân. 6 Cilt Riyad: Dâru’l-vatan, 1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed. Baḥru’l-ʻulûm. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ʻilmiye, 1993.
• Sersâvî, Mâzin b. Muhammed. Keşfu’l-meknûn fî’r-red ʻalâ kitâb Hermeceddûn. Ḳâhire: el-Mektebetu’l- İslâmiyye, 2002.
• Si̇fi̇l, Ebubekir. "Sünnî Ricâl Kaynaklarındaki Boşlukların Doldurulmasında Şî‘î Ricâl Edebiyatının Önemi: Câbir el- Cu‘fî Örneği". Hadis Tetkikleri Dergisi 13/1 (Haziran 2015): 23-39.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekr. el-Leʾâli’l-maṣnûʿa fi’l-eḥâdîs̱i’l-mevżûʿa. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l- kutubi’l-ilmiyye, 1996.
• Şehristânî, Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. Beyrût: Dâru’l-maʻrife, 1404.
• Şeyh Sadûk, Muhammed b. Ali. Kemâlu’d-dîn ve tamamu’n-niʻme. 2 Cilt. Tahrân: el-İslâmiyye, 2. Basım, 1395.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Muʻcemu’l-Kebîr. 20 Cilt. Musul: Mektebetu’l-ʻulum ve’l-hikem, 2. Basım, 1983.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ʻilmiye, 1407.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. el-Âmülî Câmiʿu’l-beyân fî te’vîl’l-Ḳurʾân. 20 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r- risâle, 2000.
• Tartı, Nevzat. Hadisçiler ve Tarih. İstanbul: Fecr Yayınevi, 2020.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʻu’ṣ-Ṣaḥîḥ. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ġarbi’l-İslâmiyî, 2. Basım, 1998.
• Topgül, Muhammed Enes. "Sünnî-Şiî İkilemine Farklı Bir Bakış: Yeniden İnşa Edilen Hadis Bağlamları". İslam Araştırmaları Dergisi 41 (Ocak 2019): 45-83.
• Tûsî, Muhammed b. Hasan. el-Ġaybe. Kum: Dâru’l-meʻârifi’l-İslâmiyye, 1411.
• Ünal, İ.Hakkı. “ Hz.Peygamber'in Dilinde Konuşturulan Tarih 'Yere Batırılacak Ordu' Rivayeti”. İslâmiyât 1/2 (1998), 39-51.
• Yılmaz, Saim. "Muâviye b. Yezîd’in Halîfelikten Ayrılması ve Halîfeliğin Mervânîlere İntikâli". İSTEM 8 (Aralık 2006): 187-206.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Kâşif fî maʿrifeti men lehû rivâye fi’l-Kütübi’s-sitte. Cidde: Dâru’l-kıble, 1992.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânu’l-iʻtidâl fî naḳti’r-ricâl. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l- Maʻrife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ’. 25 Cilt. Beyrût: Müessestü’r- risâle, 3. Basım, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târîḫu’l-İslâm. 52 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1987.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1998.
• Zübeyri, Ebû Abdullah Musʻab b. Abdullah. Nesebu Ḳureyş. 13 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Meʻârif, 3. Basım, 1953.