Nüzûl Sıralaması ve Metinsel İçerik Açısından Yâsîn Sûresinin Tarihlendirilmesi

Yıl 2020, , 1285 - 1306, 15.12.2020

Ahmet Sait Sıcak

https://doi.org/10.18505/cuid.787278

Cited By: 3

Öz

Kur’ân’ı sîret-nüzûl ilişkisi bağlamında anlamaya çalışmanın, nassın ana hedefinin ve mana inceliklerinin tespitinde yadsınamaz katkısı bulunmaktadır. Sîret-nüzûl ilişkisinin tespiti ise ancak sûre ve âyetlerin tarihlendirilmesiyle mümkündür. Yâsîn sûresinin 12, 45, 47 ve 77. âyetlerinin Medine’de nâzil olduğuna dair rivayetler ve sûrenin tamamının Medenî olduğuna dair zayıf bir görüş bulunsa da sûre ittifakla Mekkî kabul edilir. Birçok Mekkî sûre gibi; nüzûl tertibine ve sebeb-i nüzûle dair rivâyetler gibi metin içeriği de direkt olarak Yâsîn sûresinin tek seferde inip-inmediğine veya hangi tarihte nâzil olduğuna dair kesin bir bilgi vermez. Bu sebeple Yâsîn’in ne zaman indiğine dair yapılan araştırmalarda; nüzûl tertiplerinde kendinden önce ve sonra gelen, nüzûl tarihlendirmesi biraz daha belirgin sûrelere göre tahminler yapılır. Özellikle son dönemde nüzûl sıralamasını esas alan çalışmalarda Yâsîn sûresi; Meryem ve Tâhâ sûreleri esas alınarak Habeşistan’a hicret (615-616) öncesiyle veya Cin sûresine bağlı olarak Hz. Peygamber’in Tâif dönüşü sonrası ve İsrâ mucizesi (620) öncesiyle tarihlendirilir. Yâsîn sûresine dair yapılan bu tarihlendirmeler; 4-5 senelik zaman aralığını ve göz ardı edilemeyecek farklı iki nüzûl ortamını nitelemektedir. Bu durum Yâsîn sûresi özelinde tarihlendirme alanında yapılacak araştırma ihtiyacını daha da artırmaktadır. İslam geleneğinde sûrelerin nüzûl sırasına dair yapılan tertiplerde Yâsîn sûresi 31, 36, 37, 39, 40 ve 41. sûre olmak üzere farklı sıralamalarda gösterilmektedir. Araştırmanın ilk bölümünde bu farklılıklar ve sebepleri ortaya konularak doğru sıra ve kronolojiye ulaşılmaya çalışılmıştır. Aktarılan tertiplerdeki farklılıkların analizi sonucunda söz konusu ihtilafların; beş farklı sebepten ortaya çıktığı görülmüştür. Mezkûr eksiklikler ve çakışmaların giderilmesi durumunda; hemen tüm rivâyetlerde ağırlıklı olarak Yâsîn sûresinin 41. sırada yer aldığı/yer alması gerektiği/yer alma imkânının olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır. Araştırmanın ikinci bölümünde, metin içeriğinden yola çıkılarak sûre tarihlendirmesine katkı sağlayacak argümanlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Gerçekleştirilen araştırma sonucunda;
a- Müşriklere uyarıların artık bir fayda sağlamayacağı ifadesi (36/11),
b- Hz. Peygamber’in söylenenlere üzülmemesi söylemi (36/76),
c- Rahmân lafza-ı celâlinin kullanımı (36/11, 15, 23, 52),
d- Tebliğ karşılığında “ücret istememe” konusu (36/21),
e- Kur’ân’a şiir, Hz. Peygamber’e ise şair denilmesi (36/69),
f- Yeniden yaratılış imkânı ve çürümüş-ufalanmış kemiklerin ihyası (36/78) gibi a-f maddelerinde ortaya konulan argümanlar genel olarak Mekke ve özelde ise Mekke döneminin ikinci yarısını ve sonlarını gösterse de net bir tarih vermez.
g- “el-Fülki’l-meşhûn” (36/41) ibâresinden hareketle Yâsîn sûresinin Habeşistan’a hicret sonrasıyla tarihlendirilmesi gerektiği önerisi, sûrenin Meryem sûresinden sonra nâzil olduğuna dair önemli bir ayrıntı taşısa da net bir tarih ifade etmede yeterli değildir.
h- Yâsîn sûresinde yer alan Ashâbü’l-Karye kıssasındaki “şehrin en uzağından gelen adam” (36/20) olgusu için ise sîrette iki isim (Hz. Ebûbekir ve el-Hâris b. Ebî Hâle) için ve iki ayrı tarih (Zü’l-Kaʿde ayı/ 5 Nisan-4 Mayıs 615; 15 Şevvâl /27 Şubat 617’den üç gün sonra) öncesinde veya sonrasında teselli ve motive amaçlı bir değininin olduğu söylenebilir.
Araştırmanın üçüncü bölümünde; nüzûl tertibinde Yâsîn sûresinin öncesinde ve sonrasında yer alan sûrelerin tarihlendirmelerine dair bilgiler ayrıca Yâsîn sûresiyle söylem ve lafız birliği olan sûreler değerlendirilmiştir. Nüzûl tertiplerinde Yâsîn sûresi gibi Meryem ve Tâhâ sûresi öncesinde yer alan Kamer, Sâd ve Cin sûrelerine dair tarihlendirmeye imkân tanıyan rivâyetlere bakıldığında biʿsetin 7. veya 10. yılını işaret eden olaylarla karşılaşılır. Ayrıca Yâsîn sûresindeki lafız ve söylemlerin Havâmîm sûrelerinin içerikleriyle uyuştuğu görülür. Bu durum sûrelerin tek seferde inip-inmediğine dair muğlaklıktan kaynaklanan ve nüzûl tertiplerine dair rivâyetlere yansıyan, küme halindeki birkaç sûrenin sıralamada yanlış konumlandırılmış olabileceğini akla getirmektedir. İlk üç bölümde elde edilen bulgu ve çıkarımlardan hareketle, yapılan araştırma sonucunda; İslam geleneğinde sûrelerin nüzûl sırasına dair aktarılan tertiplerde Yâsîn sûresinin 41. sûre olduğu belirlenmiştir. Bu sûrenin tarihlendirilmesinde rivâyet temelli munfasıl nüzûl bütünlüğü olarak tanımladığımız; bir sûrenin (Yâsîn) kendisiyle arasına giren bir veya birden fazla sûrenin varlığına rağmen kendisinden 3-4/4-5 sıra sonraki sûrelere (Meryem ve Tâhâ) göre tarihlendirilmesinin bazı zorluklar ve problemler taşıdığı ortaya konulmuştur. Oysaki muttasıl nüzûl bütünlüğü şeklinde adlandırılabilecek; bütün sûre tertiplerinde iki sûrenin peş peşe gelmesinin öncelenmesi ve bu bağlamda tüm tertiplerde Yâsîn sûresinin bir öncesinde yer alan Cin sûresi esas alınarak hâmîm sûreleriyle birlikte tarihlendirilmesinin daha uygun olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Nüzûl Tertibi, Sûre Tarihlendirmesi, Sîret, Yâsîn

The Dating of Sūrat Yāsīn with Respect to the Order of Revelation and Contextual Analysis

Öz

Comprehending the messages of Qurʾān in terms of the relationship between occasions (sīra) and revelation has a profound influence on determining the contextual purpose and shades of meanings. Establishing such relationship necessitates dating sūras and verses. Although there are some oral transmissions (riwāya) that verses 12, 45, 47 and 77 were revealed in Madīnah, and some weak transmissions date this sūra as Medinan, this sūra is unanimously regarded as Meccan. Like many Meccan verses, not only the order of revelation and causality of verses but also the content of the script do not provide concrete evidence about whether the whole sūra was sent down at once or revealed piece by piece or the date of the revelation. In this regard, in studies carried out on the dating of Sūrat Yāsīn, the dating of this sūra is established on the basis of the dates of the sūras coming before or after Yāsīn since they apparently have more definite datings. In recent studies done on the nuzūl order, Sūrat Yāsīn is dated on the basis of a time frame before the emigration to Abyssinia (615-616) in terms of Sūrat Maryam and Ṭāhā, or Muhammed’s return from Ṭāif and his Ascension (Isrāʾ) (620) in terms of Sūrat al-Jinn. The dating of the sūra covers a time span of 4 to 5 years and points out two discrete occasions of revelation. With this reason, there is a need for further studies to be carried out on dating Qurʾānic sūras, especially within the specific context of Sūrat Yāsīn. Traditional Islamic studies dispute the chronological order of the sūra, offering various chronological orderings for the sūra: 31, 36, 37, 39, 40 and 41. In the first part of this study, such variations and their causes are tentatively established and determining the precise chronology and listing of the sūra was attempted. Based on the analysis of the variations in the disputed ordering of the sūra, it has been found to be caused by five different reasons. When such discrepancies are accounted for and conflicts are resolved, the conclusion was reached that in almost all riwāyas, sūrat Yāsīn can be dated as the 41st chapter (sūra). In the second part of the study, on the basis of the discourse analysis of the sūra, new arguments to date the chronology of the sūra were put forward. These are;
a- Because of their obstinacy, unbelievers will not heed the warnings directed at them (36/11),
b- The speeches of unbelievers should not grieve Prophet Muhammad (36/76),
c- The use of the word Rahmān the Most Gracious (36/11, 15, 23, 52),
d- In return for conveying the message of Allah, prophets do not ask people for any wage (36/21),
e- Regarding Qurʾān as book of poetry and calling Muhammad a poet (36/69),
f- The possibility of recreation and reviving bones (36/78). Such arguments presented in a – f usually refer to events happening in Mecca and in particular the second part or the end of Meccan period, yet there is no exact date.
g- Based on the phrase “al-Fulq al-Mashhūn”, the fact that sūrat Yāsīn should be dated after the emigration to Abyssinia (615-616) presents strong evidence that it was revealed after sūrat Maryam, though this is still not enough to give an exact date.
h- In sūrat Yāsīn, in phenomenon of (a man coming from the farthest part of the City) (36/20), two names (Hazrat Abū Bakr and el-Hāris b. Abī Hāla) and two dates (month of Dhu al-Qiʿdah/April 5 – May 4, 615 and three days after Shawwal 15/February 27, 617) are mentioned in Sīra for the purpose of consolation and encouragement.
In the third part of the study, in the chronological ordering of sūrat Yāsīn, information regarding the dating of sūras coming before and after Yāsīn are evaluated based on their similarity with Yāsīn in terms of discourse and diction. In nuzūl orderings, when riwāyas regarding dating sūrat al-Qamar, Ṣād and al-Jinn coming before Maryam and Ṭāhā are analysed, events happening during 7th or 10th year after emigration were observed. In addition, there were close connections between the discourse and diction of Yāsīn with those of Ḥavāmīm sūras. This brings to the mind the possibility that some sūras might be listed in the wrong place because of the vagueness of the piecemeal character of the Qurʾānic revelation and its effects on riwāyas. Based upon the findings and inferences in the first three sections of this study, sūrat Yāsīn was determined to be the 41st chapter (sūra) of Qurʾān. The dating of sūrat Yāsīn presented some difficulties especially while trying to date it according to the interrupted revelation order approach, and considering it together with Sūrat Maryam and Ṭāhā. However, listing sūrat Yāsīn on the basis of uninterrupted revelation order along with Sūrat al-Jinn, the previous sūra and Ḥāmīm sūras is found to be a more coherent strategy since it gives priority to the succession of two sūras.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Revelation order, Dating Qurʾānic revelation, Sīra, Yāsīn

Kaynakça

• Açıkgenç, Alparslan. “Tefsir Usulünde Bütünlük Sorunu (Uygulamalı Bir Çalışma Denemesi)”. İslami Araş-tırmalar 3/3 (1989), 95-101.
• Albayrak, Halis. “Kur’an’da Gayb Kelimesi Üzerine Kronolojik Bir Okuma”. Din Dilinde Gayb. 119-156. İstanbul: KURAMER, 2016.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmud. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’s-Sebʿi’l-Mesânî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994.
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: KURAMER, 2018.
• Askerî, Ebû Hilâl. Evâil. Tantâ: Dâru’l-beşîr, 1408/1987.
• Ateş, Süleyman. Kur’an Ansiklopedisi. İstanbul: Kuba Yayınları, 1997.
• Ayhan, Bayram. “Tebbet Sûresinin Kronolojik Tertipteki Yerine Dair Farklı Bir Görüşün Tahlili”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2016), 99-125.
• Aynî, Bedruddîn. ʿUmdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî, ts.
• Bâzergan, Mehdi. Kur’an’ın Nüzûl Süreci. çev. Yâsîn Demirkıran & Muhammed Feyzullah. Ankara: Fecr Yayınları, 1998.
• Bell, Richard. Introduction to the Qur’an. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1953.
• Bell, Richard. The Qur’an: Translated with a Critical Re-arrangement of the Surahs. Edinburgh: Thomas Clark, 1937-1939.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. Delâilü’n-nübüvve ve maʿrifetü ahvâli Sâhibi’ş-Şerîʿa. thk. Abdülmuti Kalʿacî. Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1408/1988.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. Şuʿabü’l-îmân. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1410/1990.
• Blachère, Régis. Le Coran (al-Qor’ân). Paris: G.-P. Maisonneuve & Larose, 1966.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru tavki’n-necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l-Kur’âni’l-hakîm (et-Tefsîru’l-vâdıh hasebe tertîbi’n-nüzûl). Beyrut: Dâru’n- neşri’l-Mağribiyye, 2008.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Medhal ile’l-Kur’ân: el-Cüzü’l-evvel fi’t-taʿrîfi bi’l-Kur’ân. Beyrut: Merkezu dirâsâti’l- vahdeti’l-ʿArabiyye, 2006.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Çalışkan, Necmettin. “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Ashâbü’l-Karye ve Habîb En-Neccâr”. Mustafa Kemal Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/30 (2017), 108-122.
• Çetiner, Bedreddin. Fâtiha’dan Nâs’a Esbâb-ı Nüzûl -Kur’ân Âyetlerinin İniş Sebepleri-. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2002.
• Dârimî, Abdurrahman b. Fazl. Sünenü’d-Dârimî. thk. Esed Dâranî. el-Memleketü’l-ʿArabiyyeti’s-Suûdiyye: Dâru’l- muğnî li’n-neşr ve’t-tevzîʿ, 1412/2000.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs: Tertîbü’s-suver hasebe’n-nüzûl. Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-ʿArabiyye, 1383/1963.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîru’l-Hadis: Nüzul Sırasına Göre Kur’ân Tefsiri. çev. Ahmet Çelen & Mehmet Çelen. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
• Dindi, Korkut. Siyer-Kur’an İlişkisi (Mekke Dönemi). Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Duran, Muhammet Ali. Sûre İsimleri Açısından Kur’ân’ın Anlaşılması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Ebyârî, İbrâhim. el-Mevsuʿatü’l-Kur’âniyye. Mısır: Müessesetü sicili’l-Arab, 1405/1985.
• Ebyârî, İsmâil. Târîhu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-kütübi’l-Mısrî, 3. Basım, 1411/1991.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. çev. Cahit Koytak & Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Fâkihî, Ebû Abdillah el-Mekkî. Ahbâru Mekke fi kadîmi’d-dehr ve hadîsihi. thk. Abdullah Düheyş. Beyrut: Dâru hadar, 1413/1993.
• Fâris, Tâhâ Muhammed. Tefâsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm hasebe tertîbi’n-nüzûl dirâse ve takvim. Amman: Dâru’l-feth, 1432/2011.
• Fayda, Mustafa. “Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/408-423. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yaʿkûb. Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. Ali en-Neccâr. Kahire: el-Meclisü’l-aʿlâ li’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1416/1996.
• Gözeler, Esra. Kur’an Ayetlerinin Tarihlendirilmesi. İstanbul: KURAMER, 2016.
• Grimme, Hubert. Mohammed, Zweiter Teil: Einleitung in den Koran, System der koranischen Theologie. Münster: Aschendorff, 1895.
• Halebî, Ebü’l-Ferec. es-Sîretü’l-Halebiyye insânü’l-ʿuyûn fî sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1427/2006.
• Hamidullah, Muhammed. Aziz Kur’an. çev. Abdulaziz Hatip. İstanbul: Beyan Yayınları, 2008.
• Havva, Said. el-Esâs fi’s-Sünne b.y.: Dâru’s-selâm, 1416/1995.
• Hâzin, el-Bağdâdî. Lübâbü’t-te’vîl fî meʿâni’t-tenzîl. thk. Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1995.
• Hirschfeld, Hartwig. New Researches into the Composition and Exegesis of the Qoran. London: Royal Asiatic Society, 1902.
• Ibn Nadim. Kitâb al-Fihrist. thk. Gustav Flügel. Leipzig: Verlag von F. C. W. Vogel, 1872.
• İbn Âşûr, Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1404/1984.
• İbn Atıyye, el-Endelüsî. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. Abdüsselam Abdüsşâfî. Beyrut: Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, 1422/2001.
• İbn Cüzey, el-Kelbî. et-Teshîl li-ʿulûmi’t-tenzîl. thk. Abdullah el-Hâldî. Beyrut: Şirketü dâru’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, 1416/1996.
• İbn Hişâm, el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. Kahire: Mustafa el-bâbî el-Halebî, 1374/1955.
• İbn Saʿd, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1410/1990.
• İbnü’d-Durays, Muhammed b. Eyyûb. Fedâilu’l-Kur’ân vemâ ünzile mine’l-Kur’ân bi Mekke vemâ ünzile bi’l- Medîne. thk. Urve Bedîr. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1408/1987.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. en-Nâsih ve’l-mensuh fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Abdülkebîr el-Alevî. Kâhire: Mekte-betü’s- sekâfeti’d-dîniyye, 1412/1992.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec. Kitâbü’l-fihrist li’n-Nedîm. thk. Rıza Teceddüd. Tahran: y.y., 1971.
• İslamoğlu, Mustafa. Kur’an Sûrelerinin Kimliği. İstanbul: Akabe Vakfı, 2011.
• İslamoğlu, Mustafa. Nüzûl Sırasına Göre Hayat Kitabı Kur’an. İstanbul: Düşün Yayınları, 2009.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî & İbrâhîm Atfîş. Kâhire: Dâru’l-kütübi’l-Mısrıyye, 2. Basım, 1383/1964.
• Makdisî, Mutahhar b. Tâhir. el-Bed’ ve’t-târîh. Bûr (Port) Saîd: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, ts.
• Makrîzî, Takıyyüddîn. İmtâʿu’l-esmâ’ bimâ li’n-Nebiyyi mine’l-ahvâli ve’l-emvâli ve’l-hafedeti ve’l-metâʿ. thk. Abdulhamîd en-Nümeysî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1420/1999.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan. Tefsîru’l-Mâverdî en-nüket ve’l-ʿuyûn. thk. es-Seyyid İbn Abdülmaksûd. Beyrut: Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Merâgî, Mustafa. Tefsîru’l-Merâgî. Kahire: Mustafa el-bâbî’l-Halebî, 1365/1946.
• Mevdûdî, Ebu’l Alâ. Tefhimu’l Kur’an. çev. Muhammed Han Kayanî vd.. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Meydânî, Habenneke. Kavâʿıdü’t-tedebbüri’l-emseli li Kitâbillâhi ʿAzze ve Celle. Şam: Dâru’l-kalem, 2009.
• Meydânî, Habenneke. Meʿâricü’t-tefekkür ve dekâiki’t-tedebbür, Tefsîrun tedebbüriyyun li’l-Kur’âni’l-Kerîm bi hasebi tertîbi’n-nüzûl. Dimeşk: Dâru’l-kalem, 1420/2000.
• Molla Huveyş, Âl-i Gâzî. Beyânü’l-meʿânî. Dımeşk: Matbaʿatü’t-terakkî, 1382/1965.
• Muhammad Ali, Maulana. Introduction to the Study of The Holy Qur’ān. Lahor: Ahmadiyya Anjuman Ishaat Islam, 1936.
• Muhammad Ali, Maulana. The Holy Qur’an with English Translation and Commentary. Lahor: Ahmediyya, 1973.
• Muir, Sir William. The Corân, Its Composition and Teaching and the Testimony it Bears to the Holy Scrip-tures. London: Society for Promoting Christian Knowledge, 1896.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil. thk. Abdullah Mahmud. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâs, 1423/2003.
• Müsâid b. Süleyman. el-Muharrer fî ʿulûmi’l-Kur’ân. b.y: Merkezü’d-dirâsâti ve’l-maʿlûmâti’l-Kur’âniyye bi maʿhed İmâm eş-Şâtıbî,1429/2008.
• Müslim, b. Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî, 1375/1956.
• Nöldeke, Theodor. Geschichte des Qorans. Leipzig: Dieterich’sche Verlagsbuchhandlung, 1909.
• Öztürk, Mustafa & Ünsal, Hadiye. “Kur’an Tarihine Giriş -Evvelü ma Nezel İlk Nazil Olan Kur’an Vahyi) Meselesi-”. Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 26 (2013), 65-119.
• Öztürk, Mustafa & Ünsal, Hadiye. Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Pak, Süleyman. “Müslüman Kimliğini Geliştirme ve Kurtuluş Öğretileri” Tefsir (Surelerin Nüzul Sırasına Göre Analizi). 121-165. İstanbul: Lisans Yayınları, 2019.
• Rodwell, John Medows. The Koran. Londra: J. M. Dent & Sons Ltd, Everyman’s Library, 1963.
• Saîdî, Abdülmüteâl. en-Nazmü’l-fennî fi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü’l-âdâb, ts.
• Sanʿânî, Abdürrezzâk. Tefsîru Abdirrezzâk. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.
• Sıcak, Ahmet Sait. “Kur’ân Yorum Geleneğinde Habîb En-Neccâr: Bir Literatür İncelemesi”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/40 (2017), 445-460.
• Sıcak, Ahmet Sait. “Nüzûl Dönemini Bilmenin Anlama Etkisi: “Fülki’l-Meşhûn” Olgusu Üzerine Bir İncele-me”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (Haziran 2019), 147-176.
• Sıcak, Ahmet Sait. Kur’an Tefsirinde Öznellik. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
• Süyûtî, Celâleddîn. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. Mısır: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-âmmetü li’l-kitâb, 1394/1974.
• Süyûtî, Tefsîru’l-Celâleyn. Kâhire: Dâru’l-hadîs, ts.
• Şâtıbî, Ebû İshak. el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîʿa. b.y.: Dâru İbn Affân, 1997.
• Şehristânî, Abdülkerim. Mefâtîhu’l-esrâr ve mesâbîhu’l-ebrâr. thk. Muhammed Âzerşeb. Tahran: Merkezü’l- buhûs, 1429/2008.
• Şiblî, Bedreddîn. Âkâmü’l-mercân fî ahkâmi’l-cân. thk. İbrâhim Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân, ts.
• Şulul, Kasım. Hz. Peygamber (a.s.) Devri Kronolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Şâkir. b.y.: Müessesetü’r-risâle, 1420/2000.
• Taberî, İbn Cerîr. Târîhu’t-Taberî târîhu’l-ümemi ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru’t-türâs, 1387/1967.
• Tantâvî, Muhammed Seyyid. et-Tefsîru’l-vasît li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru nahdati Mısr, 1418/1997.
• Tirmizî, Ebû İsa es-Sülemî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Ahmed Şâkir. Kahire: Mustafa el-bâbî el-Halebî, 1395/1975.
• Tirmizî, Hakîm. Nevâdiru’l-usûl fî ehâdîsi’r-Rasûl. thk. ʿAbdurrahmân ʿUmeyra. Beyrut: Dâru’l-cîl, ts.
• Türcan, Selim. “Mekkî Ayet ve Surelerin Kronolojisini Tespit Problemi: Kur’an’da er-Rahmân İsminin Kullanımına İlişkin Bir Değerlendirme”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/29 (2016), 65-84.
• Ünsal, Hadiye. “On the Revelation Circumstances and General Emphases of Sûrat al-Ahzâb: An Analysis within the Scope Textual and Non-Textual Context”. İlahiyat Studies: A Journal on Islamic and Reli-gious Studies 7/1 (2016), 53-85.
• Ünver, Mustafa. Tefsir Usûlünde Mekki-Medeni İlmi. Samsun: Sidre Yayınları, 2001.
• Vâhidî, Alî b. Ahmed. Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân. Dammâm: Dâru’l-ıslâh, 1412/1992.
• Watt, W. Montgomery. Companion to the Qur’an. London: George Allan and Unwin Ltd., 1967.
• Watt, W. Montgomery. Islamic Revelation in the Modern World. Edinburgh: Edinburgh University, 1969.
• Watt, W. Montgomery. Kur’an’a Giriş. çev. Süleyman Kalkan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Weil, Gustav. “An Introduction to Quran. III”. çev. Frank K. Sanders & Harry W. Dunning. The Biblical World 5/5 (1895), 343-359.
• Weil, Gustav. Historisch-kritische Einleitung in den Koran. Bielefeld: Velhagen & Klasing, 1844.
• Yaʿkûbî, Cafer b. Vehb. Târîhu’l-Yaʿkûbî. Beyrut: Şeriketü’l-ʿalemî li’l-matbûʿât, 1431/2010.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1971.
• Zbinden, Ernst. İslam’da ve Eski Ortadoğuda Cin ve Ruh İnançları. çev. Ekrem Sarıkçıoğlu. b.y.: Yeni Ufuk-lar Neşriyat, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım. el-Keşşâf ʿan hakâiki ğavâmidı’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿArabiyye, 1407/1987.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kâhire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-ʿArabiyye, 1376/1957.
• Zührî, İbn Şihâb. en-Nâsih ve’l-mensûh fi’l-Kur’ân. thk. Mahmud el-Ezherî. Kahire: Dâru İbn ʿAffân, 1429/2008.