Classical and Contemporary Views on Kin Marriage in Terms of Fiqh

Yıl 2021, , 409 - 436, 15.06.2021

Ramazan Korkut

https://doi.org/10.18505/cuid.887597

Öz

Kin marriages have been a subject of literary, historical, sociological, religious, and medical studies from past to present. Such a marriage has been discussed within the science of fiqh in terms of religion. Ḥanafī and Mālikī mujtahids stated that this marriage is permissible. While Shāfiʿī and Ḥanbalī mujtahids did not recommend kin marriage by seeing it permissible. Based on the fundamental doctrines of Islamic law, they argued that marrying a foreign candidate is mustahabb and answered the related criticisms against their fatwa. In scientific studies, genetic risks in kin marriages were found to be twice as high. Therefore, the kin marriage was not recommended and it is suggested that those who will marry with relatives should undergo carrier tests. In some contemporary religious studies, it has been argued that the families established by kin marriages are stronger, the genetic research does not have absolute precision, and it may be ideological in the form of weakening the family-society structure. Besides, the ijtihads distant to close kin marriage is weak in terms of evidence and opposing evidence has been put forward to defend kin marriage. On the other hand, in some sociological studies, it has been argued that kin marriage is predominantly caused by religion and that it wekaned the social solidairty. This study analyzes the classical and contemporary approaches to kin marriage in detail within the framework of thesis-antithesis in terms of fiqh, uṣūl al-fiqh, and evidence, and evaluates such studies from a fiqh point of view by including medical research results and some sociological studies on kin marriage. A generally accepted deterministic link cannot be established between kin marriage and genetic disorders. Because, the same risks are found in marriages with foreigners and also arise from harmful substance addiction. However, the genetic risk rate in marriage with close relatives is twice that of marriage with a foreign candidate. The least of the two possible losses is preferred. So it is very sensible that a marriage that is twice as likely to take such a risk should not be recommended by religion. Because, the main purpose of religion in marriage is to protect the generation and ensure its continuation. The fact that such a marriage is not religiously prohibited does not mean that it was recommended. Because it is left to individuals and public authority to limit the ibaha on the grounds of maṣlaḥa. On the grounds that the hereditary risk rate is high, kin marriage is not recommended in the fiqh and an effort has been made to prevent such a marriage from becoming widespread. Sociologically, marriages with a foreign candidate who is equivalent to a close relative are more appropriate in terms of strengthening the social organization. It is seen that Shafi'i and Hanbali ijtihad, which do not recommend close relatives marriage, are supported by current medical and genetic research. It is understood that the ijtihads that does not recommend marriage with close relatives is inaccurate in terms of evidence, and the views that argue that such marriages are stronger in terms of benefits are not in place. In general, it is seen that religion is distant from kin marriage, and such marriages are mostly caused by psychological, sociological, and cultural reasons. The fact that such marriages are common in areas belonging to the Shāfiʿī and Ḥanbalī schools that do not recommend marriage with close relatives, on the other hand, the fact that marriages between close relatives are less in Hanafi regions, which state that the same marriage is only permissible, supports this. In this respect, some claims arguing that such a marriage stems from religion based on the understandings that refer to that kin marriage is recommended by religion, are not accurate. For this reason, it is difficult to establish a connection between the disintegration of social unity, the spread of hereditary diseases, and the claims that religion recommends consanguineous marriage. Today, enlightening the religious aspect of kin marriage will be beneficial in protecting society against hereditary risks.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Uṣūl, Evidence, Maslaha, Marriage, Kinship, Classical and Current Views.

Fıkıh Açısından Yakın Akraba Evliliğine Dair Klasik ve Çağdaş Görüşler

Öz

Yakın akraba evliliği geçmişten günümüze dini, edebi, tarihi, sosyolojik ve tıbbi açılardan incelenmiştir. Böyle bir evlilik dini açıdan fıkıh ilmi kapsamında delil ve maslahat açısından tartışılmıştır. Hanefi ve Malikî fakihler bu evliliğin mübah olduğunu vurgulamakla yetinmişlerdir. Şafiî ve Hanbelî fakihler ise yakın akraba evliliğini mübah kabul etmekle birlikte böyle bir evliliği tavsiye etmemişlerdir. Naklî delillerden ve maslahattan hareketle yabancı bir adayla evlenmenin müstehap olduğunu savunmuş ve bu içtihada yöneltilen eleştirilere cevap vermişlerdir. Çağdaş tıp ve genetik araştırmalarında yakın akraba evliliğinde kalıtsal risk oranının iki kat daha fazla olduğu görüldüğünden böyle bir evlilik tavsiye edilmemiş ve buna rağmen akrabayla evlenecek kimselerin genetik testlerinden geçmesi önerilmiştir. Buna karşın bazı araştırmalarda ise akraba evliliğiyle kurulan ailelerin daha güçlü olduğu, tıbbî/genetik araştırmaların kesinlik taşımadığı, bu konudaki batılı araştırmaların aile-toplum yapısını zayıflatma türünden ideolojik olabileceği, yakın akraba evliliğine mesafeli içtihatların delil açısından zayıf-isabetsiz olduğu savunulmuş ve akraba evliliğini savunmak üzere karşıt deliller ileri sürülmüştür. Sosyolojik bazı araştırmalarda ise yakın akraba evliliğinin dinin etkisiyle yaygınlaştığı, geçmişte toplumsal birliği zayıflattığı savunulmuştur. Bu çalışma yakın akraba evliliğine dair klasik ve çağdaş yaklaşımları fıkıh, usûl ve delil açısından tez-antitez birlikteliği çerçevesinde ayrıntılı şekilde analiz etmekte, akraba evliliğine dair tıbbî araştırma sonuçlarına ve sosyolojik bazı araştırmalara yer verilerek bu tür araştırmalar fıkhî açıdan değerlendirmektedir. Yakın akraba evliliği ile genetik rahatsızlıklar arasında genel geçer türden determinist bir bağ kurulamaz. Çünkü aynı riskler yabancıyla yapılan evliliklerde de bulunmakta ve ayrıca zararlı madde bağımlılığından da kaynaklanmaktadır. Ancak yakın akraba evliliğinde genetik risk oranı yabancı bir adayla yapılan evliliklerdeki risk oranından iki kat fazladır. İki zarar ihtimalinden en az olanı tercih edilir. Bu nedenle böyle bir riske iki defa fazla bir şekilde muhtemel olan bir evliliğin din tarafından tavsiye edilmemesi anlamlıdır. Zira dinin evlilikteki temel gayesi nesli korumak ve devam etmesini sağlamaktır. Böyle bir evliliğin dini açıdan yasaklanmamış olması, onun tavsiye edilmiş olduğu anlamına gelmemektedir. Çünkü ibaha alanını maslahat gerekçesiyle sınırlandırmak bireylere ve kamu otoritesine bırakılmıştır. Hz. Ömer’den bu yana kalıtsal risk oranı yüksek olduğundan akraba evliliği tavsiye edilmemiş, böyle bir evliliğin yaygınlaşmaması için fıkhî bir çaba gösterilmiştir. Sosyolojik açıdan yakın akraba yerine denk olan yabancı bir adayla yapılacak evlilikler toplumsal örgütlenmenin güçlendirilmesi bakımından daha isabetli görülmüştür. Yakın akraba evliliğini tavsiye etmeyen Şafiî ve Hanbelî içtihadın günümüzdeki tıp ve genetik araştırmalarıyla da desteklendiği görülmektedir. Ancak akraba evliliğini tavsiye etmeyen bu içtihatlar dini delillere, tıbbi ve genetik sebeplere ilaveten maslahat kapsamında psikolojik ve sosyolojik gerekçeleri de esas almaktadır. Yakın akraba evliliğini tavsiye etmeyen içtihatların delil açısından isabetsiz olduğu, bu tür evliliklerin maslahat açısından daha güçlü olduğunu savunan görüşlerin yerinde olmadığı anlaşılmaktadır. Genel itibarıyla dinin yakın akraba evliliğine mesafeli olduğu, bu tür evliliklerin daha çok psikolojik, sosyolojik ve kültürel sebeplerden kaynaklandığı görülmektedir. Yakın akraba evliliğini tavsiye etmeyen Şafiî ve Hanbelî mezhebine mensup bölgelerde böyle bir evliliğin yaygın olması, buna karşılık aynı evliliğin sadece mübah olduğunu belirten Hanefî bölgelerde yakın akraba evliliklerin daha az olması bunu desteklemektedir. Bu yönüyle akraba evliliğinin din tarafından tavsiye edildiğini zanneden anlayışları esas alarak böyle bir evliliğin dinden kaynaklandığını savunan bazı iddialar isabetli değildir. Bu nedenle toplumsal birliğin dağılması, kalıtsal hastalıkların yaygınlaşması ile dinin akraba evliliğini tavsiye ettiği türünden iddialar arasında bir bağ kurmak zordur. Günümüzde akraba evliliğinin dini yönünün aydınlatılması toplumu kalıtsal risklere karşı koruma hususunda faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Usûl, Delil, Maslahat, Evlilik, Yakın Akraba, Klasik ve Çağdaş Görüşler.

Kaynakça

• Abbâdî, Ahmed b. Kasım-Şirvânî, Abdulhamîd el-Mekkî. Havaşî’ş-Şirvânî ve’l’Abbâdî ‘ala tuhfeti’l-muhtâc. Beyrût, Dâru’l-Fikr, ts.
• Acar, Halil İbrahim. İslam Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınları, 2017.
• Akın, Galip. “Denizli Kırsal Kesiminde Akraba Evliliği ve Bunu Etkileyen Faktörler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi (2000), 67-80.
• Altunek, Serpil. ” Türkiye Üzerine Yapılmış Evlilik ve Akrabalık Araştırmalarının Bir Değerlendirmesi”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 18/2 (2001), 17-28.
• Atar, Fahrettin. “Muharremât”. Diyanet İslam Ansiklopedisi 31: 6-8. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Ba‘lî, Abdurrahman b. Abdullah el-Hanbelî. Keşfu’l-muhdirât ve’r-riyâdu’l-müzehherât li-şerhi Ahsrei’l- mutasarât. Beyrût: Dâru’n-Neşâiri’l-İslamiyye, 2002.
• Bal, Fatih vd. “Yaşam Doyumunu Etkileyen Faktörlerin Evlilik ve Cinsellik Kavramı Üzerinden Değerlendirilmesi” Sosyal Bilimler Dergisi 5/30 (2018), 185-196.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed. et-Tehzîb fî fıkhi’l-İmami’ş-Şafiî. Beyrût, Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus b. İdris. Keşşafu’l-kına‘ ‘an metni’l-ikna‘. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1402.
• Bûtî, Ramazan. Davâbitu’l-maslaha. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Büceyremî, Süleyman b. Muhammed Ömer. Haşiyetu’l-Büceyremî ‘alâ şerhi’l-menheci’t-tullâb. Diyarbakır: el- Mektebetü’l-İslamiyye, ts.
• Canatan, Kadir. “A Socıologıcal Approach on Kın Marrıages in Turkey”, Akademik İncelemeler Dergisi 13/1 (2018), 1-22.
• Cebeci, Lütfullah. Yakın Akraba Evliliği ve Genetik. Kayseri: İstişare Yayınları, 1990.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1985.
• Cessâs, Ebubekir Ahmed b. Ali. el-Fusûl fi’l-Usûl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2010.
• Cuisenier, Jean. "Endogamie et Exogamie dans le Mariage Arabe", L'Homme. 11/2 (1962), 80-105.
• Cuisenier, Jean. "Matriaux et Hypotheses Pour une Etude des Structures de la Parent en Turquie", L'Homme 4/1 (1964), 73-89.
• Cumhurbaşkanlığı. “Mevzuat Bilgi Sistemi”. Erişim 26.02.2021. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat? MevzuatNo=911779&MevzuatTur=21&MevzuatTertip=5.
• Çağ, Pınar- Yıldırım, İbrahim. “Evlilik Doyumunu Yordayan İlişkisel ve Kişisel Değişkenler”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 4/39 (2013), 13-23.
• Çakır, Demet- Erbaş, Nuriye. “Genetik Geçişli Hastalıklar, Akraba Evliliği ve Prekonsepsıyonel Bakım, Danışmanlık” (173-197). Prekonsepsıyonel Bakım ve Danışmanlık. ed. Gülbahtiyar Demierel-Fatma Deniz Sayıner. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2020.
• Çiçekli, Aylin-Suvat Parin. “Aşiret Yapılarında Boşanma Deneyimi: Van Örneği”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 43/1 (2020), 345-368.
• Çollak, Abdullah. İslam Aile Hukuku. Ankara: Öncü Basımevi Yayınları, 2017.
• Dayıoğlu, Hayri vd. “Kütahya İlinde Akraba Evliliği Sıklığı ve Sonuçları”. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 43/1 (2019), 53-73.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetu’d-Desûkî ‘ala şerhi’l-kebîr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Dimyâtî, Ebubekir b. Muhammed Şetâ. Haşiyetu İ‘anetu’t-tâlibîn. Beyrût: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• Duru, Tuğba. İslam Hukukunda Cenine Müdahale. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed b. Zekariyya. Esne’l-metâlib fî şerhi ravdi’t-talib. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed b. Zekariyya. Fethu’l-vehhâb bi şerhi menheci’t-tullâb. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418.
• Gazzalî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. İhyâu ‘ulûmuddîn. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Görgülü, Ülfet. “Anomalili Gebeliklerin Sonlandırılmasıyla İlgili Cevaz Fetvalarına Eleștirel Bir Bakıș”. Diyanet İlmi Dergi, 4/1, (2017), 106-122.
• Hattab, Emin Mahmûd. Fethu’l-Meliki’l-Ma’bûd tekmiletu’l-menheli’l-‘azbi’l-mevrûd şerhu sünene-i Ebî Davûd. Beyrût: Müessesetu’t-Târîhi’l-‘Arabî, 1974.
• Heysemî, Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecma‘u’z-zevâid ve menba‘u’l-fevâid. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1414.
• Heytemî, Şihabuddin Ahmed b. Muhammed İbn Hacer. el-Fetâva’l-kübrâ. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Hüdâ Abdullah el-Hüseyn, “Zevâcü’l-Ekarib ve’l-Emrâzi’l-Virâsiyye”, Education in Medicine Journal 8/1 (2019), 1- 32.
• İbn Abdilberr, Ebû ‘Amr Yusuf b. Abdillah b. Muhammed. el-Kâfî fî fıkhi ehli’l-Medîne. Riyâd: Mektebetü’r-Riyâd, 1980.
• İbn Abdisselâm, İzzüddîn Abdülazîz. Kavâ‘idu’l-ahkâm fî ıslâhi’l-enâm. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2010.
• İbn Abdisselâm, İzzüddîn Abdülazîz. Tefsîru İzzuddîn b. Abdisselâm. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1996.
• İbn Abdirabbih, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. el-Ikdu’l-ferîd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1404.
• İbn Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, ts.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Fethu’l-bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Telhîsü’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’r-Râfiʿiyyi’l-kebîr. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-’İlmiyye, 1989.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. el-İfsâh ‘an ehâdîsi’n- nikâh. Amman: Dâru Ammân, 1406.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. el-Mukaddime. Dımaşk: Dâru Ya‘rûb, 2004.
• İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdulmelik. Sîretu’n-Nebî. Beyrût: Dâru’l-Kitabi’l’Arabî, 1990.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdulvahid. Şerhu fethi’l-kadîr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• İbn Kudâme, Muvaffukuddin Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2011.
• İbn Kudâme, Muvaffukuddin Abdullah b. Ahmed. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmam Ahmed. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. Ğarîbu’l-hadîs. Bağdâd, Matba’atu’l-‘Anî, 1397.
• İbnü’l-Muflih, İbrahim b. Muhammed b. Abdullah. el-Mubdi‘ şerhu’l-Mukni‘. Riyâd: Dâru ‘Alemi’l-Kütüb, 2003.
• İnan, Abdülkadir. “Türk Düğünlerinde Exogami İzleri”. Makaleler ve İncelemeler: I. Ankara: TTK Basımevi, 1952.
• Irâkî, Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. Tahrîcu ehâdîsi’l-İhyâ. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2005.
• Karabaş, Seyfi. Bütüncül Türk Budunbilimine Doğru. Ankara: ODTÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1981.
• Kayabaşı, Onur Alp. “Türk Destanlarında Baba Oğul Çatışması”. Journal of Turkish Studies, 14/1 (2016), 505-516.
• Kaylûbî, Şihabuddin Ahmed b. Ahmed b. Seleme. Haşiyetâ Kaylûbî ‘ala şerhi Celaliddin Mahallî ‘ala Minhâci’t- tâlibîn. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1998.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. Riyâd: Dâru ‘Alemi’l-Kütüb, 2003.
• Kurul. Din İşleri Yüksek Kurulu Kararları. Ankara: DİB Yayınları, 2018.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvî şerhu muhtasari’l-Müzenî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2018.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Edebü’d-dîn ve’d-dünya. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2015.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî. Feyzu’l-kadîr. Kahire: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l- Kubrâ, 1356.
• Nar, Mehmet Şükrü. “Tıbbi Antropoloji: Akraba Evliliklerinin Patolojik Etkileri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Dergisi 52/1 (2012), 223-241.
• Necm, Salim. “Zevâcu’l-Akarib: Îcâbiyyatuh ve Selbiyyatuh” Mecelletu’l-mecma‘i’l-fıkhi’l-İslâmî,11/1 (1998), 152- 169.
• Nefrâvî, Ahmed b. Ğanîm b. Salim. el-Fevâkihu’d-devânî ‘ala risaleti İbn Ebî Zeyd el-Kazvînî. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Nevevî, Ebu Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref. el-Mecmû‘. Beyrût: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Nevevî, Ebu Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref. Ravzatu’t-tâlibîn. Dımaşk: Dâru’l-Feyhâ, 2012.
• Neyzi Olcay, Ergül Tunçbilek. Genetik Bozukluklar. İstanbul: Nobel Yayınları, 1989.
• Ali İhsan Pala. “Özürlü Olduğu Tespit Edilen Ceninin Alınması” (51-92) . İlahiyat Fakülteleri IV. İslam Hukuku Koordinasyon Toplantısı ve Özürlü Olduğu Tespit Edilen Ceninin Alınması Sempozyumu. İzmir: Tibyan Yayınları, 2008.
• Pirinçci Edibe vd. “Elazığ İl Merkezindeki Hastanelerde Doğum Yapan Ve İl Merkezinde İkamet Eden Kadınlarda Akraba Evliliklerinin İncelenmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Dergisi 19/3 (2002), 182-190.
• Remlî, Şemsuddin Muhammed b. Ebi’l-Abbâs Ahmed b. Hamza b. Şihâbuddin. Nihâyetu’l-muhtâc ilâ şerhi’l- Minhâc. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Reşid, Muhammed b. Alirıza b. Muhammed. Tefsîru’l-menâr. Kahire: Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-‘Amme, 1990.
• Salûs, Ali Ahmed. Mevsu‘atu’l-kadaya’l-fıkhiyye’l-mu‘asıra. Beyrût: Müessesetu’r-Reyyân, 2008.
• Sâlûs, Ali Ahmed. “Zevâcu’l-Akriba Beyne’l-‘İlmi ve’d-Dîn”. Journal of Faculty of Sharia 5/1 (1987), 669-698.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘. el-Musannef. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
• Savaş, Rıza. “Cüveyriye bint Haris”. İslam Ansiklopedisi 8/146. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-muğîs bi-şerḥi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-ʿIrâkî. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Sevgili, Macit. “Bir Usûlcü Olarak Cüveynî’nin Hadisçiliği Ve Hadisçiliğine Dâir Tartışmalar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2018), 217-246.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebîbekr. Tedrîbu’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-Nevevî. Riyâd: Dâru’t-Taybe, ts.
• Şafiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. Mısır: el-Mektebetü’l-Halebî, 1940.
• Şa‘râvî, Muhammed Mutevellî. Havâtır havle’l-Kur’âni’l-Kerîm. Cîze: Metabi‘u Ahbâri’l-Yevm, 1991.
• Şamlı, Hale vd. “Afyonkarahisar İlinde Akraba Evlilikleri ve Bunun Doğumsal Anomaliler ile İlişkisi”. Kocatepe Tıp Dergisi 7 (2006), 69-74.
• Şatıbî, İbrahim b. Musa b. Muhammed. el-Muvâfakat. Beyrût: Dâru İbn ‘Affân, 1997.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2010.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemu’l-kebîr. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, 1994.
• Togan, Zeki Velidî. Oğuz Destanı - Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Kitabevi, 2013.
• Tunçbilek, Ergül vd. Genetik Hastalıklar. Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayınları, ts.
• Tüfekçi, İbrahim. “İslam Hukukuna Göre Gebeliğin Sonlandırılması”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45 (2013), 111-154.
• TÜİK, Turkish Statistical Institute. “İstatistiklerle Aile”. Erişim Tarihi 14.02.2021. https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33730.
• Uceylî, Süleyman b. Ömer b. Mansur. Haşiyetu’l-cemel ‘ala menheci’t-tullâb. Beyrût: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Useymîn, Muhammed b. Salih b. Muhammed. eş-Şerhu’l-mumti‘ ‘ala Zâdi’l-müstenkı‘. Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzî, 2001.
• Wells, Calvin. İnsan ve Dünyası. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1984.
• World Health Organization (WHO) Eastern Mediterranean. “Genetic Diseases”. Erişim Tarihi 08.05.2021. http://www.emro.who.int/health-topics/genetic-diseases/introduction.html.
• Yüksel-Kaptanoğlu, İlknur-Ergöçmen, Banu. “Çocuk Gelin Olmaya Giden Yol”. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi 15/2 (2012), 128-161.
• Zerka, Muhammed. Şerhu’l-kavâidi’l-fıkhiyye. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2012.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Osmân b. Alî. Nasbu’r-râye fî tahrîci ehâdîsi’l-Hidâye. Beyrût: Müessesetu’r-Reyyân, 1997.
• Zeydan, Abdulkerim. el-Vecîz fî şerhi’l-kavâ‘idi’l-fıkhiyye. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2017.