Outlines of The Hittite Religion

Yıl 2016, Cilt: 20 Sayı: 1, 35 - 60, 15.06.2016

Kürşad Demirci Burcu Falay

https://doi.org/10.18505/cuid.238961

Cited By: 2

Öz

The Hittites who were origin of Indo-European and came to Anatolia occupied the region of Halys in central Anatolian around 1650 BC building Hattusa as a capital city. Expanding their territories into an empire they founded one of the most powerful states in their times and world. Including different ethnic groups Hittites called themselves by the expression of “1000 Gods of Hatti”. Incorporating several local gods existed in the lands they conquered they have had a lot of gods or divines. Among these gods are gods of Hatti, Luwi, Pala, Sumer, Hurri, Assyro- Babilonian and ancient Indian. Many temples discovered in the Hattusa excavations are an important clue for their paying great respect to the gods. In this article benefiting from the evidences of archaeological and philological sources Hittite beliefs as a state religion and general aspects of this religion, gods in the pantheon, temples built for these gods, festivals devoted to these gods, the place of gods and humans, magic rituals, oracles, omens, prayers and mythological stories will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

History of Religions; Temple, God, Festival, Hittite, Hattusa

Ana Hatlarıyla Hitit Dini

Öz

M.Ö. 2000 yıllarında Anadolu’ya gelen Hint-Avrupa kökenli Hititler M.Ö. 1650’de Kızılırmak Havzası’nda yer alan Hattuşa (Boğazköy) merkezli bir devlet kurmuşlardır. Orta Anadolu’da kurulan bu devlet ilerleyen süreçte büyük bir imparatorluk haline gelmiştir. Farklı etnik kökenlere sahip toplulukları bünyesinde barındıran Hititler kendilerini “Bin Tanrılı Halk” olarak adlandırmışlardır. Fethettikleri bölgelerin tanrılarını kendi tanrılarının arasına dâhil eden Hititler geniş bir tanrılar topluluğuna sahip olmuştur. Bu tanrıların arasında Hatti, Luvi, Pala, Sümer, Hurri, Asur, Babil ve Eski Hint kökenli tanrılar yer almaktadır. Boğazköy’de gerçekleştirilen kazılarda pek çok tapınak yapısının ortaya çıkarılması Hititlerin tanrılarına verdikleri önemi göstermektedir. Bu makalede kendisine kaynaklık eden arkeolojik ve filolojik verilerden yola çıkılarak bir devlet dini olan Hitit dini, Hitit dininin genel özellikleri, Hitit panteonunda yer alan tanrılar, bu tanrılar için yapılmış olan tapınaklar, tanrılar adına yapılan bayram törenleri, tanrıların ve insanların konumu, büyü ritüelleri, fal ve kehanet uygulamaları, dualar ve mitolojik hikâyeler çerçevesinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Tapınak, Tanrı, Bayram, Hitit, Hattuşa

Kaynakça

• Akdoğan, Rukiye. “Hitit Devlet Antlaşmaları, Devletin Dili”. Aktüel Arkeoloji Dergisi, sy. 13 (Ocak 2010): 94-103.
• Akyurt, İ. Metin. M.Ö. 2. Binde Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Alp, Sedat. Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans, Hitit Çağında Anadolu’da Üzüm ve Şarap. Ankara: Kavaklıdere Kültür Yayınları, 1999.
• Alparslan Doğan, Meltem. “Bin Tanrılı Halk”. National Geographic Türkiye Dergisi, sy. 57 (Ocak 2006): 78-79.
• Alparslan Doğan, Meltem. “Hitit Dini ve Tanrıları”, Hititolojiye Giriş içinde, haz. Metin Alparslan. 119-127. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü, 2009.
• Alparslan Doğan, Meltem. “Hitit Mitolojisinin Anahatları”, Hititolojiye Giriş içinde, haz. Metin Alparslan. 128-132. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü, 2009.
• Alparslan Doğan, Meltem. “Hitit İnanç Sistemi”. Arkeo Atlas, Tarihöncesinden Demir Çağı’na Anadolu’nun Arkeoloji Atlası, sy. 1 (2011): 270-271.
• Arıkan, Yasemin. “Hitit Dualarında Geçen Bazı Tanrı Adları”. III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum, 16-22 Eylül 1996. Ankara: Uyum Ajans, 1998.
• Arıkan, Yasemin. “Hitit Dini Üzerine Bir İnceleme”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 38, sy. 1-2 (1998): 271-285.
• Arıkan, Yasemin. “Hitit Kültünde Bir Görevli: LÚtazzelli-”. V. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum, 02-08 Eylül 2002, Ankara: Nokta Ofset, 2005.
• Bryce, Trevor. Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum. trc. Müfit Günay. Ankara: Dost Kitabevi, 2003.
• Bilgi, Önder. Anadolu’da İnsan Görüntüleri, Klasik Çağ Öncesi. İstanbul: Aygaz, 2012.
• Bittel, Kurt. Hattusha, Capital of the Hittites. New York: Oxford University Press, 1970.
• Buluç, Sevim. “Anadolu’da Kremasyon-Ölü Yakma-Geleneği”. 1992 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları. Ankara: 1993.
• Darga, Muhibbe. “Hitit Çivi Yazısı Belgelerinde Geçen LÚ.MEŠ ḫilammatti- Kelimesinin Anlamı”. Tarih Enstitüsü Dergisi, sy. 1 (1970), 121-130.
• Darga, Muhibbe. Karahna Şehri Kült Envanteri XXXVIII 12. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973.
• Darga, Muhibbe. Hitit Sanatı. İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları, 1992.
• De Martino, Stefano. Hititler. trc. Erendiz Özbayoğlu. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
• De Martino, Stefano. “Hitit İmparatorluğu’nda Kült ve Bayram Kutlamaları, Din-Devlet Bağımlılığının Aleni İfadesi”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk/Die Hethiter und Ihr Reich Das Volk der 1000 Götter içinde, haz. Wenzel Jacob. 445-447. Bonn: Kunst und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, 2002.
• Dinçol, Ali M. Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I. İstanbul: Görsel Yayınlar, 1982.
• Dinçol, Belkıs. “Hititler’de Fal ve Kehanet”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, sy. 1-2 (1979): 6-10.
• Dinçol, Belkıs. “Eski Doğu’da İnsanın Yaradılışı, Yaşam ve Ölüm”. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, sy. 24 (Mayıs 2007): 1-3.
• Elmalı, Ali Osman. “Hititler’de Mitoloji”. Yüksek Lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, 1991.
• Ertem, Hayri. “Hattiler ve Hititler Dönemi’nden Eski Türklere, Osmanlılara ve Günümüz Anadolusuna Kadar Uzanan Bazı Benzer Unsurlar-I”. Archivum Anatolicum (Anadolu Arşivleri), c. 6, sy. 2 (2003): 39-72.
• Gavaz Sir, Özlem. “Hititlerin Bin Tanrılı Yolculuğu Hac”. Aktüel Arkeoloji Dergisi, sy. 41 (Eylül-Ekim 2014): 50-63.
• Gurney, Oliver Robert. Hititler. trc. Pınar Arpaçay. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2001.
• Güterbock, H. G. “Eti Tanrı Tasvirleri İle Tanrı Adları”. Belleten, c. 7, sy. 26 (1943): 273-293.
• Güterbock, Hans Gustav. “Some Aspects Of Hittite Festivals”, Perspectives on Hittite Civilization: Selected Writings of Hans Gustav Güterbock içinde, eds. Harry A. Hoffner-I. L. Diamond. 87-90. Chicago: Oriental Institute of the University of Chicago, 1997.
• Haas, Volkert. Magie und Mythen im Reich der Hethiter. Hamburg: Merlin Verlag, 1977.
• Haas, Volkert. Hethitische Berggötter Und Hurritische
• Steindämonen, Riten, Kulte und Mythen, Eine Einführung in die altkleinasiatischen religiösen Vorstellungen. Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zabern, 1982.
• Haas, Volkert. “Hitit Dini”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk/Die Hethiter und Ihr Reich Das Volk Der 1000 Götter içinde, haz. Wenzel Jacob. 438-442. Bonn: Kunst und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, 2002.
• Imparati, Fiorella. Hitit Yasaları. trc. Erendiz Özbayoğlu. Ankara: İtalyan Kültür Heyeti, 1992.
• Klinger, Jörg. “Arınma Ritüelleri ve Kötülükleri Defetme Büyüleri, Büyü Ritüellerinin Hititler’deki İşlevi ve Önemi”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk/Die Hethiter und Ihr Reich Das Volk der 1000 Götter içinde, haz. Wenzel Jacob. 456-458. Bonn: Kunst und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, 2002.
• Macqueen, J.G. Hititler ve Hitit Çağında Anadolu. trc. Esra Davutoğlu. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2013.
• Naumann, Rudolf. Eski Anadolu Mimarlığı. trc. Beral Madra. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Ökse, A. Tuba. “Eski Önasya’dan Günümüze Bahar Bayramları ve Bereket Törenleri”. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, sy. 6 (2006): 67-72.
• Reyhan, Esma. “Hitit Büyü Ritüellerinin Uygulama Şekilleri Üzerine Bir İnceleme”. Archivum Anatolicum (Anadolu Arşivleri), c. 6, sy. 2 (2003): 111-142.
• Reyhan, Esma. “Eski Anadolu Kültüründe Büyü ve Büyücülük”. Gazi Akademik Bakış Dergisi, c. 2, sy. 3 (Kış 2008): 227-242.
• Seeher, Jürgen. “Kutsal Alanlar-Kült Yerleri ve Çok İşlevli Kuruluşlar, Hitit Başkenti Hattuşa’da Büyük Tapınak ve Tapınak Mahallesi”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk/Die Hethiter und Ihr Reich Das Volk Der 1000 Götter içinde, haz. Wenzel Jacob. 450-452. Bonn: Kunst und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, 2002.
• Sevinç, Fatma. “Hititlerde Yeraltı Dünyası”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 9, sy. 1 (Haziran 2008): 231-247.
• Siegelova, Jana. Appu-Märchen und Ḫedammu-Mythus. Wiesbaden: O. Harrassowitz, 1971.
• Singer, Itamar. Hittite Prayers. Atlanta, Ga.: Society of Biblical Literature, 2002.
• Singer, Itamar. “Tanrılara Yakarmak”, Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu/Hittites An Anatolian Empire içinde, haz. Meltem
• Doğan Alparslan, Metin Alparslan. 494-500. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Süel, Aygül. Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri İle İlgili Bir Direktif Metni, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi, 1985.
• Süel, Aygül. “Belgelere Göre Hitit Tapınakları Nasıl Korunuyordu?”, X. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler, c. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990.
• Taracha, Piotr. Religions of Second Millennium Anatolia, Wiesbaden: Harrassowitz, 2009.
• Ünal, Ahmet. Hitit Sarayındaki Entrikalar Hakkında Bir Fal Metni (KUB XXII 70=Bo 2011). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1983.
• Ünal, Ahmet. Hititler Devrinde Anadolu 2. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2003.
• Ünal, Ahmet. Hititler Devrinde Anadolu 3. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2005.