A Thinker of the Late Ottoman: Harputlu Ishak Efendi’s Approaching to Some Issues of Philosophy of Religion and Attitude to Philosophers

Yıl 2016, Cilt: 20 Sayı: 1, 203 - 224, 15.06.2016

Tuncay Akgün

https://doi.org/10.18505/cuid.238965

Öz

What was the point of view of the Ottoman thinkers or scholars in general to philosophy and in particular to subjects of the philosophy of religion and to philosophers? In Ottoman, what was the existence and level of philosophy according to the other sciences? These kinds of questions have been frequently asked by those who deal with philosophy. The answers given to these questions are as important as at least the questions. To discuss such an important subject, what we need is to accept scientific issues as basis. To answer these questions together with a different motivation which is far from scientific methods may lead us to a vicious circle. The first thing of this kind of scientific attitude is to examine the Ottoman thinkers’ studies and try to understand them. General aim of this article is to shed a light to these discussions and in particular, to understand the approach of Harputlu Ishak Efendi to some issues of the philosophy of religion and his attitude towards some philosophers.

Anahtar Kelimeler

Harputlu Ishak Efendi, Ottoman, Philosophy, Philosophy of Religion, Philosophers

Son Dönem Bir Osmanlı Düşünürü: Harputlu İshak Efendi’nin Din Felsefesinin Bazı Meselelerine Yaklaşımı ve Felsefecilere Karşı Tutumu

Öz

Osmanlı düşünürlerinin ya da âlimlerinin genelde felsefeye özelde din felsefesinin konularına ve felsefecilere bakışı ne idi? Osmanlı’da felsefenin diğer ilimlere nispetle varlığı ve seviyesi ne durumda idi? gibi sorular felsefe ile uğraşanların sıkça sordukları sorular olmuştur. En az bu sorular kadar bu sorulara verilen cevaplar da önemlidir. Böylesine önemli bir konunun sağlıklı bir şekilde tartışılabilmesi, ancak ilmi verilerin temel kabul edilmesiyle yapılabilir. Bu sorulara bilimsel çerçevenin ve metodun dışında başka motivasyon unsurlarıyla hareket edilerek verilmeye çalışılan cevaplar bizi bir kısır döngüye götürebilir. Bu bilimselliğin ilk adımı Osmanlı düşünürlerinin eserlerinin incelenerek fikirlerinin anlaşılması olsa gerektir. Makalemizin genel amacı bu tartışmalara bir nebze ışık tutmak iken özel amacı Harputlu İshak Efendi’nin din felsefesinin bazı meselelerine yaklaşımı ve filozoflara karşı tutumunun nasıl olduğunu genel hatlarıyla anlamaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Harputlu İshak Efendi, Osmanlı, Felsefe, Din Felsefesi, Felsefeciler

Kaynakça

• Ahmed Efendi, Taşköprülüzâde. Mevzuat’ül-Ulûm (İlimler Ansiklopedisi). İstanbul: Üçdal Neşriyat, 2011. 2 cilt.
• Akbaş, Muhsin. “Ölüm ve Ölümsüzlük”, Din Felsefesi içinde, ed.
• Recep Kılıç vd. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Akgün, Tuncay. Gazali ve İbn Rüşd’e Göre Yaratma. Ankara:
• Akçağ Yayınları, 2013.
• Akgün, Tuncay. “Taşköprülüzâde Ahmet Efendi’ye Göre Osmanlı’da Akli ve Nakli İlimler Ayrımı Bağlamında Felsefe”, Ululslarası Katılımlı Osmanlı Bilim ve Düşünce Tarihi Sempozyumu, ed. M. Fatih Gökçek. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, (2014): 389-399.
• Aydın, Hüseyin. “Osmanlılarda Felsefi Düşünce”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4, sy. 4 (1992): 1-8.
• Bayraktar, Mehmet. “Davüd-i Kayseri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9:32-35. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Bekiryazıcı, Eyüp. “Tanzimat’tan Cumhuriyete Osmanlı’da Felsefe Üzerine Bir Değerlendirme”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sy. 19 (2003): 249-278.
• Biçer, Ramazan. “Harput’lu İshak Efendi’nin Kelâmî Görüşleri”. Dünü ve Bugünüyle Harput: Tarih - Edebiyat - Şiir - Folklor, (24-27 Eylül 1998), Türkiye Diyanet Vakfı Elazığ Şubesi Yayınları. 1999, 2 cilt, 256-268.
• Bolay, Süleyman Hayri. Osmanlılarda Düşünce Hayatı ve Felsefe. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Cihan, Ahmet Kamil. “Fâtih Dönemi Düşünce Hayatına Genel Bir Bakış”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi sy. 14, (2003/1): 119-129.
• Dalkılıç, Bayram. “Sadreddin Konevî Vasiyetnâmesi’nin Din Felsefesi Problemleri Açısından Değerlendirilmesi”. Makâlât, sy. 2, (1999): 157-168.
• Demirpolat, Enver. “Huzur Derslerine Katılan Harputlu Âlimler”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVII, sy. 4, (2012): 213-237.
• Demirpolat, Enver. “Osmanlı – Türk Düşünürü Harputi Hoca İshak’ın Felsefi Görüşleri”. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2003.
• Demirpolat, Enver. “Osmanlılarda Felsefenin Serüveni”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14, sy. 1 (2009): 105-118.
• Demirpolat, Enver. “Harputlu İshak Hoca'nın Hayatı ve Eserleri”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi sy. 9, (2003): 397-412.
• İshak Efendi, Harputlu. Es’ile-i Hikemiyye. İstanbul: Ali Şevki Efendi Matbaası, 1278.
• İshak Efendi, Harputlu. Şemsü’l-Hakika. İstanbul, 1278.
• İshak Efendi, Harputlu. Es’ile-i Kelâmiyye ve Zübdet-ü İlm-i Kelâm. İstanbul: Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye Matbaası, 1866.
• İshak Efendi, Harputlu. Diyâu’l-Kulûb. İstanbul, ts.
• İshak Efendi, Harputlu. İcazetnâme, İstanbul, ts.
• İshak Efendi, Harputlu. Cevab Veremedi. (Ziyâu’l-Kulûb‟un sadeleştirilmiş şekli), İstanbul: Hakîkat yayınları, 1997.
• İshak Efendi, Harputlu. “Müslümanlar Tarafından Hıristiyanlara Yöneltilen Yetmiş İki Dakik ve Çetin Soru”. sadeleştiren Mehmet Alıcı, Milal ve Nihal, yıl 3 sayı 1-2 (Aralık 2005 - Haziran 2006) 221-252.
• İpşirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18: 441-444. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Kaplan, İbrahim. “Harput’lu İshak Efendi’ye Göre Teslis Doktrininin Çelişkileri”. Hikmet Yurdu, Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 9, sy. 17, (Ocak – Haziran, 2016/1): 176-192.
• Kara, Mustafa. “Harputlu İshak Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 531-532. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Karamustafa, Ahmet T. “Yeni Bir Din Felsefesi Arayışı ve Elmalılı Hamdi Yazır”. Osmanlı Devleti’nde Din ve Vicdan Hürriyeti, ed. Azmi Özcan, (İstanbul: Ensar Neşriyat. 2000)
• Kâtip Çelebi. Mîzânu’l-hak fî ihtiyâri’l-ehak - İslâmda Tenkid ve Tartışma Usulü. (Açıklamalarla sâdeleştiren: Süleyman Uludağ – Mustafa Kara), İstanbul: Marifet Yayınları, 1990.
• Kılıç, Recep. “Hamdi Yazır’da Din Felsefesi”. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Sempozyumu, 4-6 Eylül 1991, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, (1993): 290-298.
• Puse, Emine. “Harputlu İshak Efendi ve Ziyâu’l-Kulûb Adlı Eseri”. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2010.
• Sözen, Kemal. “Klasik Dönem Osmanlı Bilginlerinin Felsefeye Karşı Tutumu”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sy. 14, (2005/1): 1-23.
• Sunguroğlu, İshak. Harput Yollarında. İstanbul: Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, 2 cilt, 1959.
• Toksöz, Hatice. “Osmanlı’nın Klasik Döneminde Felsefe ve Değeri”. Değerler Eğitimi Dergisi 5, sy. 13 (2007): 123-154.
• Yasa, Metin. Bütüncül ve Eleştirel Din Felsefesi. Ankara: Elis Yayınları, 2013.
• Yıldırım, Ali. “Günümüz Türk Toplumunda Felsefeye Yönelik Olumsuz Bakışın Tarihsel Arka Planı Üzerine Bir İnceleme”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sy. 2 (2013/I): 201-224.
• Yılmaz, Elanur. “Harputlu İshak Hoca’nın Teolojik Görüşleri”. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, 2006.