A Word in the Qurʾān with a General Meaning: Blessing

Yıl 2016, Cilt: 20 Sayı: 2, 207 - 234, 15.12.2016

Davut Şahin

https://doi.org/10.18505/cuid.273988

Cited By: 1

Öz

In this study, the
term of ‘blessing’, which is a basic Qurʾānic concept, is analyzed. In this regard, the study
focuses on the definition of ‘blessing’, its different meanings in the various
contexts, synonyms and antonyms and its leading individuals to the dimensions
of faith, worship and morality. These subject matters are studied by taking
into consideration of the meanings of ‘blessing’ in the Qurʾān and commentators’ explanations about the word.
The expression of the ‘blessing’ in the Qurʾān indicates that the word has an extensive and
constructive meaning. The fact that having an extensive meaning demonstrates
that the points the word encompasses can be determined to some extent. It is
exemplified in the Qurʾān what can be regarded as ‘blessing’. Furthermore, the commentators
determine various meanings to the word by considering the contexts in which the
word is used. It is understood that the aim of using the word in the Qurʾān is to lead the individuals to the dimensions of
the faith, worship and morality. It is possible for people to be grateful to
God by making this aim more visible in their lives.

The word blessing mentioned in the Qurʾān has a general meaning. This type of words contains more than one
subject inside them. The fact that the blessing contains more than one subject
may be seen in the Qurʾānic attributions of it as
well as seen in its dictionary and term meaning. Also, the way of explaining a
part of subjects, which are in its content, points out this aspect. Thus, in
the Qurʾān, the new ones are being added in another
place to things referred as blessing in one place. Also, sometimes the
blessings with entirely different contents are included. For example, the
blessing of God upon Muslims is His support on a battle. In another place
rendering them as brothers is a blessing. This is also an example that blessing
was partially explained in the Qurʾān. The
explanation of the word is sometimes in the same context and sometimes in
different contexts. For example, in the verse 47 of the Surah al-Baqara, the blessing given to Jews in the time of Moses is
mentioned. Starting from the next verse, between the verses 49-61, these blessings
are aligned. Moreover, the blessing that was given to prophets, martyrs and
righteous (siddiq) can be an example
for the explanation of blessing in the different verses of the Qurʾān. These people who have been given blessing are mentioned side by side
in the verse 69 of al-Nisā’. However,
it is not explained that what the blessing given to them is. Each blessing
mentioned is explained in different places in the Qurʾān.

While some part of blessing is determined by
the Qurʾān itself, the other part is attempted to be
determined by commentators. Given that the explanations in the Qurʾān and commentaries, the subjects that affected by blessing can be
divided into two as tangible and intangible blessings. The resources offered
for humans to maintain their lives, emancipation a slave, the wind that helps
the ship to move forward and Muhammad himself as a prophet are the tangible
ones. Faith, miracle, mercy, reward, retrieving safety, the place where all
kind of resources and ease, peace and happiness exist (Heaven) can be
commentated as intangible blessings.

The subjects included in the concept of
blessing in the Qurʾān are changing according to
the context. The blessing from God upon believers is “the faith granted by God
on the earth” in one place, and “the Heaven bestowed in the afterlife” in
another place. When determining the close and opposite meanings of the word, it
should not be ignored this aspect of the blessing. In other words, it changes
according to the context. For example, if the content of blessing is “the
resource presented to human beings”, the close meaning of it in the Qurʾān is “compassion”, the opposite meaning of it is “harm”. However, if the
thing that fell within blessing is “reward”, the close meaning will be “good
deed”, opposite meaning will be “torment”.

The blessing changes according to the
addressed person as well. It is the all kind of resource that God presents to
humans if the human kind is in question. If it is for a believer, it means
moral support and every kind of reward as well as the resources offered.
However, if it is relevant to a prophet, the prior meaning is prophethood as
well as the meanings above. The expression of blessing in the Qurʾān helps us to have more opinion about it. For example, blessing has a
positive meaning according to the Qurʾān. The word’s
positive aspect is emphasized by comparing things that cannot be blessing to
negative person types. The perception of blessing of Pharaoh and a hypocrite
that is expressed in the Qurʾān can be evaluated in this
content. According to the Qurʾān, the blessing they
qualify is not in the context of blessing.

Another aspect that draws attention in the
expression of blessing in the Qurʾān is the relationship
between the blessing giver and receiver. This relationship between God and
servants takes place both in the earth and the afterlife. First, God has
presented blessing to humans by considering that he/she is worth creating.
Human beings show ingratitude or gratitude for being created and all other
blessings. Here, the blessing is a test tool for humans. God responds according
to the behaviors of human beings in test. He gives this response either only in
the afterlife or both in the afterlife and the earth. If the humans respond the
blessing with gratitude, God puts him/her to the heaven full of blessings in
the afterlife. The blessing here is the result of the test on the earth. So the
purpose of expression of blessing in the Qurʾān is to direct
the humans to exhibit the behavior with that God is pleased, gain His contentment,
deserve His heaven full of blessings. This is the reason that prophets remind
the blessings of God to humans while they invite them to religion. Prophets
invite people to believe, worship and be moral toward God as a response to
these blessings.

Even though the content of blessing changes
according to addressed person and time, the principle of the relationship
between God and His servants does not change. Blessing and gratitude or
blasphemy shall continue to exist as long as mankind exists. Here, the
principle of “Every blessing’s gratitude is its own type” can be remembered.
This principle recommends that giving thanks to God by tongue only for
blessings will not be enough. Because of that, how should be grateful for
different blessings should be exemplified. These definitions containing
examples help us to understand better the purpose of expression of blessing in
the Qurʾān. For example, the gratitude for humans’ own
equipment can be through remembering always Him who gave that equipment, obey
and worship Him constantly. Gratitude for children and good fortune happens by
directing them towards God’s sake. As for the gratitude for the blessing of the
universe, that contains signs of the existence of God, can be through
recognizing his/her Creator and maintaining its existing order. If human beings
break this order, he/she would be ungrateful because this would be an attitude
against the one who created this order. Just as a servant might be ungrateful
to God when he/she does not appreciate the blessing of prophet that reminds us
God, exhibiting negative attitude against the universe that points out the
existence of God is a kind of ungratefulness against God as well. So that, the
blessing carries humans to faith and worship dimensions and also to moral dimension
in terms of relationship between himself/herself and other things. The modern-day
people need this Qurʾānic perspective. A human
being should review his/her relationship between himself/herself, God, other
people and the nature, then he/she should try to reach the Qurʾānic dimension by being grateful properly for blessings that he/she has.

Anahtar Kelimeler

Qurʾān, Blessing, Context, Gratitude, Ingratitude

Kur’an’da Genel Anlamlı Bir Kelime: Nimet

Öz

Çalışmada temel Kur’anî
kavramlardan biri olan nimet kelimesi incelenmektedir.  Bu bağlamda Kur’an’da nimet kelimesinin anlam
özelliği, geçtiği bağlama göre yüklendiği anlamlar, yakın ve zıt anlamlıları,
insanı iman, ibadet ve ahlâk boyutuna taşıması üzerinde durulmaktadır. Bu
hususlar Kur’an’da nimetin anlatımı ile müfessirlerin kelimeye ilişkin
açıklamaları esas alınarak işlenmektedir. Nimetin Kur’an’daki anlatımı onun
müspet ve geniş anlamlı olduğuna işaret eder. Kelimenin geniş anlam özelliği
onun kapsamına giren hususların kısmen belirlenebileceğini gösterir. Ancak
nelerin nimet sayılıp sayılamayacağı Kur’an’da örneklerle sunulmuştur. Bunun
yanı sıra müfessirler bu kelimenin geçtiği bağlamı dikkate alarak ona anlamlar
belirlemişlerdir. Nimetin Kur’an’da anlatılma gayesinin, insanı iman, ibadet ve
ahlâk boyutuna yöneltmek olduğu anlaşılmaktadır. İnsanın nimete karşı şükrü bu
amacı hayatında görünür kılmakla mümkün olabilir.

Kur’an’da geçen nimet kelimesi genel anlamlıdır. Bu tür
kelimeler birden çok konuyu içlerinde barındırır. Nimetin birden çok konuyu
içermesi, onun sözlük ve terim anlamında görüleceği gibi Kur’an’ın onu nitelemesinde
de görülür. Ayrıca kapsamına giren konuların bir kısmının Kuran’da açıklanma
biçimi de onun bu yönüne işaret eder. Nitekim Kur’an’da bir yerde nimet olarak
nitelendirilen şeylere başka yerde yenileri eklenmektedir. Bazen de tamamen
farklı içerikteki nimetlere yer verilmektedir. Örneğin, Allah’ın Müslümanlara
nimeti bir yerde savaşta verdiği destektir. Başka bir yerde ise onları İslam
sayesinde kardeş kılmasıdır. Bu aynı zamanda nimetin Kur’an’da kısmen
açıklandığına örnektir. Söz konusu kelimenin Kur’an’da açıklanışı bazen aynı
bağlamda bazen de farklı bağlamlarda olmaktadır. Mesela Bakara suresinin 47.
ayetinde Hz Musa zamanındaki Yahudilere verilen nimet konu edilir. Hemen bir
ayet sonrasından başlayarak, 49 ile 61. ayetler arasında bu nimetin neler
olduğu sıralanır. Nimetin Kur’an’da farklı yerlerde açıklanışına ise
peygamberlere, şehitlere ve sıddıklara verilen nimet örnek olabilir. Nimet
verilen bu kimseler Nisa suresi 69. ayette yan yana zikredilir. Ancak onlara
verilen nimetin ne olduğu burada açıklanmaz. Söz konusu nimetlerin her biri
Kur’an’da farklı yerlerde açıklanır.

Nimetin bir kısmı Kur’an’ın kendisi tarafından belirlenirken
diğer kısmı müfessirlerce belirlenmeye çalışılmıştır. Kur’an’daki ve
tefsirlerdeki açıklamalar dikkate alındığında, nimetin kapsamına giren konular
somut ve soyut nimetler şeklinde ikiye ayrılabilir. İnsanın yaşamını sürdürmesi
için sunulan imkânlar, köleyi özgürlüğüne kavuşturma, geminin yol almasına
yardımcı olan rüzgâr ve bir peygamber olarak Hz. Muhammed somut olanlarıdır.
İman, mucize, merhamet, mükâfat, selamete kavuşma, her türlü imkân ve
rahatlığın, huzur ve mutluluğun olduğu yer (cennet) ise soyut nimetler
bağlamında değerlendirilebilir.

Kur’an’da nimetin kapsamına giren konular bağlama göre
değişmektedir. Allah’ın mü’min kuluna nimeti bir yerde “dünyada nasip ettiği
iman” iken başka bir yerde “ahirette bahşettiği cennet”tir. Kelimenin yakın ve
zıt anlamlıları belirlenirken nimetin bu yönü, yani bağlama göre değiştiği göz
ardı edilmemelidir. Örneğin nimetin içeriği “insana sunulan imkân” ise onun
Kur’an’daki yakın anlamlısı “rahmet”, zıt anlamlısı “be’s”dir. Ama nimetin
kapsamına giren şey “mükâfat” ise yakın anlamlısı “sevab” zıt anlamlısı “azab”
olacaktır.

Nimet muhataba göre de değişmektedir. O, insan cinsi için
söz konusu olursa Allah’ın insana sunduğu her türlü imkândır. İnanan için
olursa, insan cinsine sunulan imkânların yanı sıra manevi destek ve her türlü
mükâfat anlamındadır. Ancak bir peygamber için söz konusu olursa yukarıdaki
anlamların yanı sıra öncelikli anlamı nübüvvettir. Nimetin Kur’an’daki anlatımı
onun hakkında daha fazla fikir edinmemize yardımcı olur. Örneğin, Kur’an’daki
anlatıma göre nimet müspet anlamlıdır. Nimet olamayacak şeyler olumsuz insan
tiplerine nispet edilerek kelimenin müspet yönü vurgulanmış olur. Kur’an’da
anlatılan Firavun’un ve bir münafığın nimet algısı bu bağlamda
değerlendirilebilir. Kur’an’a göre onların niteledikleri nimet, nimet
kapsamında değildir.

Nimetin Kur’an’daki anlatımında dikkat çeken diğer bir yön
ise nimet veren ile verilen arasındaki ilişkidir. Allah ile kul arasında geçen
bu ilişki dünya ve ahirette gerçekleşmektedir. Önce Allah insanı yaratmaya
değerli görmekle ona nimette bulunmuş olur. İnsan bu ve diğer nimetlere karşı
ya nankörlük eder ya da şükreder. Burada nimet insan için bir imtihan aracıdır.
Allah insanın imtihanda sergilediği tavra göre karşılık verir. Bu karşılığı ya
sadece ahirette, ya da hem dünya hem de ahirette verir. İnsan nimete şükürle
karşılık verirse, Allah onu ahirette nimetlerle dolu cennete koyar. Burada
nimet dünyadaki imtihanın sonucu olmaktadır. İşte nimetin Kur’an’da anlatılma
gayesi insanı Allah’ın istediği tavrı sergilemeye, O’nun hoşnutluğunu
kazanmaya, nimetlerle dolu cennetini hak etmeye yöneltmektir. Peygamberlerin
insanları dine davet ederken Allah’ın nimetlerini onlara hatırlatmaları bu
yüzdendir. Peygamberler bu nimetlere karşılık insanları Allah’a imana, ibadete
ve ona karşı ahlaklı olmaya davet ederler.

Nimetin içeriği muhataba ve zamana göre değişse de Allah ile
kul arasındaki ilişkinin prensibi değişmemektedir. Nimet ve ona karşı şükür
veya küfür insanoğlu yaşadığı sürece hep var olacaktır. Burada “Her nimetin
şükrü kendi cinsindendir” ilkesi hatırlanabilir. Bu ilke nimetlere sadece dille
şükretmenin yeterli olamayacağını salık verir. Bu yüzden farklı nimetlere karşı
şükrün nasıl eda edileceğini örneklendirmek gerekir. Bu açıklama içerikli
örnekler nimetin Kur’an’da anlatılma gayesini daha iyi anlamamızı sağlar.
Örneğin insanın kendi donanımı için şükrü, o donanımı vereni her daim hatırda
tutmakla, ona itaat ve ibadeti sürekli kılmakla olur. Evlat ve servet nimetine
karşı şükür, onları Allah’ın rızası doğrultusunda yönlendirmekle gerçekleşir.
Allah’ın varlığının işaretleri olan evren nimetine karşı şükür ise yaratanını tanımak
onda var olan düzeni sürdürmekle olur. İnsan eğer bu düzeni bozarsa bu tutumu
yaratana karşı tavır olacağı için ona nankörlük etmiş olur. İnsan, Allah’ı
hatırlatan peygamber nimetinin kadrini bilmeyince nasıl Allah’a nankörlük etmiş
oluyorsa, onun varlığına işaret eden evrene karşı olumsuz tavır sergilemesi
Allah’a karşı nankörlüktür. İşte nimet böylece insanı iman ve ibadet boyutuna,
bir de kendisi ve dışındakilerle ilişkisi anlamında ahlak boyutuna taşır.
Günümüz insanının bu Kur’anî bakış açısına ihtiyacı vardır. İnsan önce
kendisiyle, Allah’la, diğer insanlarla ve tabiatla olan ilişkisini gözden
geçirmeli, daha sonra sahip olduğu nimetlere layıkıyla şükrederek Kur’anî
boyutu yakalamaya çalışmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Nimet, Bağlam, İmtihan, Şükür, Küfür

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd. el-Muʻcemü’l-müfehres li elfâẓi’l-Ḳur’ani’l-Kerim. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1990.
• Akça, Osman. “Kur’an’da Nimet Kavramı”. Yüksek Lisan Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006.
• Alper, Ömer Mahir. “Küllî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26:539-540. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Albayrak, Halis. Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri. İstanbul: Şûle Yayınları, 1993.
• Albayrak, Halis. “Mubhemâtu’l-Kur’an İlmi ve Kur’an Tefsirindeki Yeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32, (1992):155-182.
• Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd. Rûḥu’l-meʻânî fî tefsîri’l-Ķur’âni’l-ʻazîm ve’s-sebʻi’l-meŝânî. 30 cilt. Beyrut: Ahyau’t-turasi’l-ʻArabî, t.y.
• Altuntaş, Halil ve diğerleri. Kur’an-ı Kerim Meâli. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
• Cürcânî, Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-Ta‘rîfât. nşr. Âdil Enver Hızır. Beyrut: Dârül-maʻrife, 2006.
• Çantay, Hasan Basri. Kur’an-ı Hakîm ve Meâli Kerim. İstanbul: Risale 1993.
• Ebu Zehra, Muhammed. İslam Hukuku Metodolojisi Fıkıh Usulü. trc. Abdulkadir Şener. Ankara: Fecr Yayınevi, 1990.
• Endelûsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf. el-Bahrü’l-muhît. nşr. Adil Ahmed Mevcud vd. 8 cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ʻilmiyye, t.y.
• Erten, Mevlüt. “Mubhemâtu’l-Kur’an”. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 1992.
• Ezdî, Ebü’l-Hasen Mukātil b. Süleymân. Tefsîru Mukātil b. Süleyman. Nşr. Ahmed Ferîd. 3 cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ʻilmiyye, 2003/1424.
• Günaydın, Fatma Candan. “Nimet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33:129-130. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Güven, Şahin. Kur’an’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: Denge Yayınları, 2005.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. trc. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, t.y.
• İbnü’l- Cevzî, Ebü’l-Ferec. Nüzhetü’l-eʻyûni’nevâẓir fî ʻilmi’l-vucûh ve’n-neẓâir. nşr. Muhammed Abdulkerîm Kâzım er-Razi. 1 cilt. Beyrut: Müessesetü resâil, 1984/1404.
• İbnü’l- Cevzî, Ebü’l-Ferec. Zâdü’l-mesîr fi ilmi’t-tefsîr. 9 cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslamî, 1984/1404.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed. Lisânü’l-‘Arab. nşr. Abdullah Ali el-Kebir ve diğerleri. 4 cilt. Kahire: Darü’l-mearif, t.y.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım. Müfredatü elfaẓi’l-Ḳur’an. nşr. Safvan Adnan Davûdî, Beyrut: Darü’ş-Şamiyye, 1997.
• Kahraman, Abdullah. Kur’ân’a Göre Su Nimeti. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmî Mecmuâsı, 2007.
• Kanık, İsa. “Kur’an-ı Kerim’de Nimet Kavramı ve İnsana Yüklenen Sorumluluk”. Yüksek Lisan Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.
• Kazancı, A. Lütfi. “Câhiliye Döneminde Müsbet Davranışlar”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, sy.1 (1986):103-110.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vilâtü’l-Ḳur’an. nşr. Mecdî Baslum. 10 cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ʻilmiyye, 2005/1426.
• Pak, Zekeriya. “Câhiliye Araplarındaki Allah İnancının Kur’ânî Boyutu”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5, sy.1 (Haziran 2001):311-330.
• Özmen, Feriha. “Dönemin Şiirlerinden Örneklerle Câhiliye Araplarında Ahlâk ”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1, sy.3 (2012):300-328.
• Özsoy, Ömer. Dinsel Bir Metin Olarak Kur’an’ın Bazı İfade Özellikleri. I. Kur’an Sempozyumu Tebliğler Müzakereler Bilgi Vakfı, 1-3 Nisan 1994:181-187.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. el-İtḳân fi ʻulumi’l-Ḳur’an. nşr. Mustafa Dîb el-Buğa. 2 cilt. Beyrut: Darü İbn Kesir, 1996/1416:
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 cilt. Kahire: Merkezu Hicr, 2003/1424.
• Şener, Abdulkadir ve arkadaşları. Yüce Kur’an, Açıklamalı-Yorumlu Meâli. İzmir: Tibyan Yayınları, 2011.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʻu’l-beyân ʻan te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 cilt. Kahire: Darü Hicr, 2001/1422.
• Yalçın, Ahmet “Kur’an-ı Kerim’de Nimet Kavramı”. Yüksek Lisan Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2008.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.