The Archaeology of a Concept: The Theological and Political History of Antisemitism

Yıl 2017, Cilt: 21 Sayı: 2, 1181 - 1216, 15.12.2017

Mustafa Yılmaz

https://doi.org/10.18505/cuid.343001

Cited By: 1

Öz

Abstract: Antisemitism is a versatile and
complex concept that has theological, psychological, sociological and political
dimensions. This concept is not only related to consider Judaism in all its
bearings. But, conversely, it should be apprehended from the antiquity till
nowadays within a global context. It is most significant phenomena that must be
evaluated to study simultaneously historical process of mutual relations of
Judaism, Christianity and Islam which are influential factors for shaping the
modern world. It is also say that concepts are living organisms. Therefore, the
etymological structure of antisemitism that provide clues to its essence should
be considered when interpreting its story. It seems a sensible and methodical
way of perceiving that meaning shifts have occurred in some perceptions related
to this concept. First and foremost, the aim of this article is trying to make
accurate results in the nature of some crucial problems that occupy the global
agenda. 

Summary: Antisemitism is one of the important phenomenon to
occupy the global agenda from the past until now. Although this conceptualization
coined by Wilhelm Marr in 1879, the formation of anti-Semitic content dates
back to ancient times. This concept with its vast background has a variety of
dimensions such as theological and political. Maybe the most significant and
determining dimension of them is the theological one. When dealing with the
developmental process of this concept, it mostly seemed that the basic ideas
created on the theological ground of the relationships between God and human
beings, have a great effect on that process. The other created dimensions with
regard to individual and social experiences play a vital role in the formation
of these ideas respectively.

It is not possible to disclose certain detailed
explanation about antisemitism that has a vast background and history in a
short paper. However, it is tried to outline a general and consistent overview
of the issue. As to the methodology, it may be expected from the title of the
paper that has subheadings reflecting theological and political dimensions of
the issue. However, preferring that kind of way is not enough to provide a
proper understanding of the aforementioned dimensions. Therefore, the best and
correct way is to analyse antisemitism etymologically and evaluate its history
chronologically within a constructive reading to elucidate its dimensions
properly.  It may be perhaps assumed that
the nature of the issue has obliged us to prefer an interdisciplinary approach
based on theology in order to reach clearer understanding.

Antisemitism is commonly defined as the hostility
against Jews. It is thought that its conceptual dimension has a network of
complex relationships among Jews, Christians and Muslims which sometimes have
reconciled, sometimes have conflicted from the past to the present.
Accordingly, we need to read between lines about the historical process of
these relationships together. Reference to witnessing of history is a necessity
to provide a deep insight into the roots of antisemitism, in a sense. First and
foremost, the production of concepts is the most significant thing in terms of
being involved with world public opinion. Considering closely to the concept of
antisemitism, it seems that it is produced by western thought. Actually, this
concept is a consequence of a long-term endeavour to define the “other”, which is being mixed up with him/her from the past
to the present. For this viewpoint, it is generally accepted that the other has
a negative image. The formation process of this negative image can be seen in
evaluating the historical context.

Antisemitism is derived from shemite (sâmî) by the addition of the prefix of anti to this term.
Perhaps the most striking aspect of the term is that point. With reference to
this example of the approach of derivation, it may be perhaps assumed that
western thought takes the origins of people into consideration when identifying
religious and cultural differences. Shemite is used as an umbrella term that
encompasses Middle Eastern peoples who speak languages in close proximity such
as Akkadian, Babylonian, Aramaic, Hebrew and Arabic. There is an emphasis on
shemitic origin due to Jewish people descended from Shem. Nevertheless, in the
modern times, the others are excluded from the content of the term and it is
only used to define the hostility against Jews. However, the historical
experience as well as the root meaning of the term shows the opposite. The
important milestone in this regard is the completion of Islam by Muhammad, the
Messenger of God. The western imagination was struck all of a heap by the very
rapid spread of Islam over the ancient lands of Christendom. Based upon some
common points between Judaism and Islam, both of Jews and Muslims are perceived
by this imagination as common enemies. It is also regarded that Jews as
internal and Muslims as external enemies are jointly collaborating. The
Crusades between 1095 and 1291 were the most significant proof of this
imagination. Therefore, after the Prophet Muhammad, anti-Islamism as well as the hostility against Jews has
laid inseparably behind the origins of antisemitism.

When dealing with history, initially, it may be
perhaps assumed that the Greek invasion of Asia started with Alexander the
Great was one of the most important milestones in the formation of anti-Semitic
content, even though this content dates back to the Mosaic Period. Thus, the
struggle between Greek and Jewish cultures had begun, later, and antisemitism
deeply rooted by Rome, the heir of Greek culture and hereupon there was at the
dawn of another milestone for the history of that concept. In the beginning,
Christianity was seen as a reform movement within Judaism, but later it was
begun to be transformed into a religion harmonized with pagan elements by the
interpretation of the Apostle Paul. On the other hand, Judaic Christianity
disappeared by reason of the fall of the Second Temple, and after Constantine
the Great, Greek Christianity was the prominent instead of the Judaic one. The
anti-Semitic inherited stereotype and prejudice from the past was sustained and
deepened by this sort of religious understanding. And finally, Jews were
perceived as guilty for the crucifixion of Jesus and stigmatized as deicide.
Moreover, Jews were accepted by Augustinian doctrine of tolerance that they are
strayers from the grace of God, and hence were unsuccessful to be chosen
people, and were a community allowed to live as a cautionary lesson. This
viewpoint has become the source of core characteristic and structure of
antisemitism until modern times.

After the Prophet Muhammad, Jews were provided with
more comfortable living space than Christendom due to Muslims had really
invented high civilization. As known, Muslims as well as Jews, also suffered
from antisemitism. Certainly, one of the most cautionary example of this
experience was the Crusades. Large masses of Jews had to relive in Christendom
along with the Crusades and the Christian Reconquista in Spain. At this period,
the anti-Semitic perception reached to more complex and chronic point in
western thought. Consequently, Jews had been stigmatized as society’s scapegoats responsible for every disaster
and condemned to discrimination and usury and forced to live in ghettos.

The failure of the Crusades resulted in questioning of
the Roman Catholic Church and it led up to the Reformation and the Age of
Enlightenment. It was totally impossible for this questioning to isolate itself
from that accepting ecclesiastical intolerance rooted in Judaism, although it
sympathized with Jews as victims of the Christian Persecution. In the time
following the transition process of the traditional nationalism to the
contemporary nationalism in consequence of the French and American revolutions,
in general, Jews were tolerated and accepted as long as they adopted the values
within the societies which they lived together, and they were exploited by the
governments. The Jewish Enlightenment, or in other words the Haskalah, had a
great effect upon this occasion. The Haskalah was also adversely affected by the
aforementioned process, although was criticized by the Hasidic Judaism. Along
with the causes that led up to World Wars, it evolved into Zionism which
favoured the create Jewish homeland in Palestine. Anti-Semitic pogroms such as
in Odessa and Dreyfus Affair in 1894 (the unjust accusation of treason against
the Jewish Colonel Alfred Dreyfus) played a substantial role in that
conjuncture. Consequently, hopes for the peaceful coexistence were dispelled.

In the twentieth century, Jews were again scapegoated
as being the cause of the great depression throughout Europe and antisemitism
reached its peak during Adolf Hitler’s Nazi regime. The result of the persecution by Nazi regime, namely
the horror of the Holocaust was condemned by western public opinion and this
condemnation was a sort of the extraction of confession for the past. Very
unfortunately, it was not totally able to achieve consequences by this
condemnation, moreover, contrary to popular opinion, this chronic problem was
pushed by the establishment of the state of Israel into the arms of Muslims who
were another victim suffered from antisemitism. Conceptually, antisemitism is
defined as the hostility against Jews and excluded from the hatred against
Islam. The terms such as Islamophobia are created to express that hatred and
finally, Arabs and Muslims are declared as new representatives of antisemitism,
thereby being exploited via their great depression and victimization throughout
the last three centuries. Zionism which resulted in a historical victimization
has created another victimization depending on the support of the global powers
and has totally benefited from antisemitism.

Anahtar Kelimeler

Judaism, Christianity, Islam, Antisemitism, Anti-Islamizm, Zionism, Isla-mophobia, Zionism

Bir Terimin Arkeolojisi: Antisemitizmin Teolojik ve Politik Tarihi

Öz

Öz: Antisemitizm
teolojik, psikolojik, sosyolojik ve politik boyutları olan çok yönlü ve
karmaşık bir terimdir. Bu kavram bütün yönleriyle sadece Yahudiliği
ilgilendiren bir fenomen değildir. Aksine ortaya çıktığı antik zamanlardan
bugüne küresel bağlamda doğru anlaşılması gereken bir kavramdır. Özellikle
modern dünyanın şekillenmesinde etkin olan Yahudilik, Hristiyanlık ve
Müslümanlığın karşılıklı ilişkilerinin tarihsel sürecinin birlikte okunarak
değerlendirilmesi, önem arz eden bir husustur. Aynı zamanda ifade etmek gerekir
ki kavramlar yaşayan organizmalar gibidir. Dolayısıyla antisemitizmin yaşam
öyküsü değerlendirilirken özüne ilişkin ipuçları verecek etimolojik yapısı da
dikkate alınmalıdır. Zira bu kavrama dair oluşturulan birtakım algılarda
meydana gelen anlam kaymaları ancak böyle bir metodik yaklaşımla fark
edilebilir. Her şeyden öte antisemitizmin bu yazıya konu edilmesindeki temel
amaç, dünya gündemini meşgul eden bazı temel sorunların özüne dair mümkün
olduğunca doğru saptamalar yapmaya gayret etmektir.  

Özet: Antisemitizm, geçmişten günümüze dünya
gündemini meşgul eden önemli vakıalardan bir tanesidir. Her ne kadar bu ad
altındaki kavramlaştırma, 1879 yılında
Wilhelm Marr tarafından ilk defa kullanılsa da içerik olarak teşekkülü, kadim
zamanlara kadar gitmektedir. Böylesine ciddi bir ardalana sahip bu kavramın, teolojik, politik vb.
birçok boyutu bulunmaktadır. Belki de bunlar
arasında en önemli ve belirleyici boyutu, teolojik
olandır. Zira bu kavramın gelişim sürecine
bakıldığında, Tanrı-insan ilişkisinin şekillendirildiği teolojik zeminden hareketle oluşturulan temel
tasavvurların etkinliği göze çarpacaktır. Bu
tasavvurların oluşumunda da bireylerin ve toplumların
yaşadıkları tecrübelere göre mevcudiyetlerini ortaya koydukları politik ve
diğer boyutlar gelmektedir.

Geniş bir içeriğe ve kadim bir geçmişe sahip antisemitizm kavramını tüm yönleriyle ayrıntılı bir şekilde kısa bir yazıya sığdırmak,
mümkün değildir. Bununla birlikte konu,
ana hatlarıyla
verilerek genel ve tutarlı bir perspektifin zihinde oluşmasına çalışılmıştır. Yöntem
açısından makalenin de başlığında zikredildiği haliyle konunun teolojik ve
politik boyutlarını yansıtan alt başlıklar beklenebilir. Ne var ki çizilen
perspektifin ortaya konulması ve zikredilen boyutların daha iyi anlaşılması böyle bir tercihle tam anlamıyla olası
değildir. Dolayısıyla söz konusu bağlamların daha net ortaya konulabilmesi
maksadıyla antisemitizm kavramının etimolojik tahlilinin
yapılması ve ardından da yapısal bir okumayla kronolojik olarak konunun
değerlendirilmesi daha doğru bir yaklaşım olarak benimsenmiştir. Ayrıca ifade etmek gerekir ki konunun yapısı, teoloji temelinde
interdisipliner bir bakış açısının tercih
edilmesini zorunlu kılmaktadır.

Hâkim olduğu şekliyle Yahudi aleyhtarı olmak şeklinde kısaca tanımlanan antisemitizmin, terimsel boyutunun kimi zaman çatışan kimi zamanda uzlaşan karmaşık ilişkiler ağına sahip olduğu
düşünülmektedir. Bu kavramın ulaştığı anlam çerçevesinin son halinin
kökenleriyle daha iyi anlaşılması, mezkûr bağlam
çerçevesinde Yahudi-Hıristiyan-Müslüman
ilişkilerini birlikte okumayı gerektirmektedir. Söz konusu kavramın etimolojik kökenlerine vukûfiyet
için bir anlamda tarihin şahitliğine müracaat
edilmelidir. Her şeyden önce kavram üretimi, dünyanın gündeminde söz sahibi
olmak açısından
önemlidir. Antisemitizm kavramına bakıldığında bunun, Batı
düşüncesi tarafından üretildiği görülecektir. Bu kavram aslında, bu düşüncenin
uzun bir geçmişten bugüne ilişkide olduğu ötekini tanımlama çabasının bir ürünüdür.
Genellikle söz konusu öteki, bu düşünce
için negatif bir imaja sahip olanı ifade etmektedir. Bu negatif imajın teşekkül
süreci, tarihsel bağlamın değerlendirilmesinde görülecektir.

Antisemitizm
terimi, anti ön ekinin eklenmesiyle sâmi kökünden türetilen bir kavramdır. Asıl önemli olan da bu noktadır. Bir
anlamda bu kökün tercihi, batı düşüncesinin dini, kültürel ve beşerî farklılıkları ifade ederken insanların geldikleri asılları dikkate aldığını
göstermektedir. Sâmi
kelimesi; Akadca, Babilce, Aramca, İbranca, Arapça vb. dilleri konuşan Ortadoğu halklarını ifade etmek maksadıyla şemsiye bir kavram olarak kullanılmaktadır.
Yahudiler de sâmi kökenli oldukları için antisemitizm terimiyle sâmi
kökene vurgu olmakla birlikte modern dönemlerde diğerleri, bu içerikten soyutlanmış ve bununla yalnızca Yahudi düşmanlığı
kastedilir olmuştur. Halbuki bu terimin kök anlamının yanında tarihsel tecrübe
de bu tezin aksini göstermektedir. Bu noktada dönüm noktası, Hz. Muhammed’in
davetiyle İslam’ın hitama erdirilmesi sürecidir. Yüzyıl gibi kısa bir zamanda Müslümanların
Hıristiyan aleminin kadim topraklarına kök salması, kalıcı bir şok dalgası
oluşturmuştur. Yahudilik ile İslam’ın köklerindeki bazı ortak noktalar hem Yahudilerin hem de Müslümanların ortak düşman olarak Batı muhayyilesinde tasavvur edilmesini getirmiştir.
Batı dünyasında Yahudiler dâhilî, Müslümanlar
da hâricî ve ortak hareket eden düşmanlar olarak telakki edilmiştir. 1095-1291
yılları arasında gerçekleşen Haçlı Seferleri tecrübesi, bu algının en önemli
tarihsel kanıtıdır. Dolayısıyla Hz. Muhammed
sonrası dönemde antisemitizmin kökeninde Yahudi düşmanlığı olduğu kadar İslam
aleyhtarlığı da ayrılmaz bir parça olarak bulunmaktadır.  

Tarihsel
sürece bakıldığında ilk olarak şunu söylemek
gerekir: Her ne kadar antisemitizmin içeriği Hz.
Musa ile başlayan kadim zamanlara değin gitse de bu
kavramın içeriğinin şekillenmesinde Yunanlıların, Büyük İskender’le doğuyu
işgal etmesi dönüm noktası olmuştur. Böylece iki köklü kültür olan Grek-Yahudi kültürleri arasında çetin bir mücadele başlamış, Grek mirasını
devralan Roma düşüncesiyle antisemitizm kökleşmiş ve yeni bir dönüm noktasına
gelinmiştir. Bidayetinde Yahudilikte bir reformasyon hareketi olarak başlayan
Hristiyanlık, Pavlus eliyle
pagan bir içerikle yorumlanarak dönüştürülmeye başlamış, Yahudi kökenli
Hıristiyanlık ise ikinci Tapınağın yıkılması süreciyle inkıraza uğramış ve İmparator
Konstantin’le ivme kazanan süreçte Yunan Hıristiyanlığı zaferini ilan
etmiştir. Bu anlayışta, geçmişin antisemitik mirası daha ileri seviyeye taşınmış
ve Yahudiler, Hz. İsa’nın
çarmıha gerilmesinin baş müsebbibi olarak algılanıp tanrı katili imajıyla damgalanmıştır. Ayrıca Aziz Augustine tarafından serimlenen tolerans doktrini ile Yahudiler, Tanrı’nın lütfuna yüz
çeviren, bu nedenle seçilmiş millet olma hüviyetini
kaybeden ve ibret vesikası olmak üzere yaşamalarına imkân verilen bir
topluluk olarak algılanmıştır. Bu bakış açısı antisemitizmin, modern dönemlere kadar karakteristik
yapısının kaynağı olmuştur.  

Hz.
Muhammed’le birlikte başlayan süreçte, Müslümanların
güçlü bir medeniyet kurmaları nedeniyle daha rahat yaşam alanı bulan Yahudilerle birlikte Müslümanlar da antisemitizmin mağduru olmuşlardır. Bu vakıanın en ibretamiz örneği Haçlı Seferleri
sürecidir. Bu seferler ile İspanya’daki
Reconquista hareketi sonucunda Yahudilerin geniş kitleler halinde Hıristiyan aleminde de yaşamaya başlamalarıyla devam
eden sonraki süreçte, antisemitik
içerik, Batı düşüncesinde kronik bir boyuta
ulaşmış, Yahudiler, her felâketin arkasındaki günah keçisi olarak damgalanarak ayrımcılığa,
tefeciliğe ve gettolara mahkûm edilmiştir.

Haçlı Seferleri’nin başarısızlığı sonucu Kilise’nin sorgulanması, Reformasyon ve Aydınlanma hareketlerine neden olmuştur. Her ne kadar bu sorgulamanın
Yahudiler açısından
pozitif bir gelişme olduğu düşünülse de Kilise’nin zulmünün kökenlerinde Yahudiliği görmekten
kendisini soyutlayamamıştır. Genel itibariyle Yahudiler, yaşadıkları
coğrafyanın değerlerini
benimsedikleri ve Fransız ve Amerikan devrimlerinden sonra geleneksel
milliyetçilikten çağdaş milliyetçiliğe
geçiş sürecinde iktidarların işine yaradıkları sürece kabul görmüşlerdir. Bu
bağlamda Yahudi Aydınlanması şeklinde
tanımlanabilecek Haskala’nın
etkisi de büyüktür. Her ne kadar dindar Yahudilik nezdinde eleştirilse de söz
konusu geçiş sürecinde antisemitik algıdan Haskala
da payını almış ve dünya savaşlarına neden olan
gelişmelerde Yahudi vatanının kurulması ülküsüyle hareket eden Siyonizm’e evrilmiştir. Özellikle bu durumda Odessa vb. pogromlar ile Fransa’da casuslukla haksız yere suçlanan Albay
Dreyfus olayının önemli bir yeri vardır. Zira bu olaylarla birlikte çok
kültürlü yaşam umutları artık
kaybedilmiştir.

XX.
yüzyılda, Avrupa’nın yaşadığı ağır travmaların
günah keçisi olarak Yahudiler tekrar kabul edilmiş ve Hitler’le birlikte antisemitizm zirve yapmıştır.
Bunun sonucu olarak ortaya çıkan Holokost dehşeti II. Dünya Savaşı’nın
bitimiyle birlikte Batı kamuoyunda mahkûm edilmiş ve bir nevi‘ günah
çıkarılmıştır. Ancak antisemitizmin mahkûm edilişi, tam anlamıyla
gerçekleştirilememiş ve sorun, İsrail Devleti’nin kurulmasıyla birlikte söz konusu algının bir diğer
mağduru olan Müslümanların kucağına itilmiştir. Kavramsal olarak antisemitizm,
Yahudi aleyhtarlığı şeklinde tanımlanarak İslam
düşmanlığından ayrıştırılmıştır. Bu düşmanlık için ise İslamofobi gibi terimler üretilmiş
ve son üç yüzyıldır yaşadıkları buhran ve mağduriyetler de kullanılarak özelde
Araplar, genelde Müslümanlar antisemitizmin yeni temsilcileri olarak ilan edilmişlerdir. Tarihsel bir mağduriyetin sonucu oluşan Siyonizm de küresel güçlerin desteğini alarak başka mağduriyetler meydana getirerek antisemitizmden sonuna
kadar yararlanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Yahudilik, Hıristiyanlık, Müslümanlık, Antisemitizm, Anti-İslamizm, İslamofobi, Siyonizm, Siyonizm

Kaynakça

• Anti-Defamation League. Islamic Anti-Semitism in Historical Perspective. byy.: y.y., 2002.
• Arendt, Hannah. Totalitarizmin Kaynakları-I/Antisemitizm. trc. Bahadır Sina Şener. İstanbul: İletişim Yayınları, 1966.
• Aykıt, Dursun Ali. “Hıristiyanlık’ta ‘Kuzu Hırsızlığı’ veya Proselitizm”. İslami Araş-tırmalar Dergisi 20, sy. 2 (2007): 206-220.
• Bali, Rıfat N. Toplu Makaleler-II Türkiye’de Antisemitizm ve Komplo Kültürü. İstanbul: Libra Kitap, 2013.
• Batuk, Cengiz. “Tanrı’nın Asi Çocukları: ‘Zalimlik ve Mazlumluk Arasında Şiddet Sarmalındaki Yahudiler’”. Milel ve Nihal 5, sy. 1 (2008): 157-187.
• Ben-Moshe, Danny. “The New Anti-Semitism in Europe: The Islamic Dimension of, and Jewish Belonging in, the EU”. Islam and Christian-Muslim Relations 26, no. 2 (2015): 219-236.
• Bigalke, Ron J. “Anti-Semitism”. in The Encyclopedia of Christian Civilization. byy.: Blackwell Publishing Ltd., 2011. Erişim 3 Ekim 2017. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/9780470670606.wbecc0054/abstract
• Campbell, Joseph. Batı Mitolojisi Tanrı’nın Maskeleri. trc. Kudret Emiroğlu. Ankara: İmge Yayınları, 2003.
• Davis, Alan and Chazan, Robert. “Anti-Semitism”. in Encyclopedia of Religion. Edi-ted by Lindsay Jones. 1: 397-403. USA: Thomson Gale, 2005.
• Erbaş, Ali. “İncil’de Yahudi İmajı”. EKEV Akademi Dergisi 7, sy. 17 (Güz 2003): 95-112.
• “EUMC Working Definition of Antisemitism”. Erişim 1 Ekim 2017. http://www.antisem.eu/projects/eumc-working-definition-of-antisemitism/
• Groepler, Eva. Anti-Semitizm Antik Çağdan Günümüze Yahudi Düşmanlığı Tarihi. trc. S. Kaya. İstanbul: Belge Yayınları, 1999.
• Hallsell, Grace. Tanrı'yı Kıyamete Zorlamak. trc. Mustafa Acar ve Hüsnü Özmen. Ankara: Kim Yayınları, 2003.
• Haqqi, S. A. H. “Zionism and the Arab-Israel Confrontation”. The Muslim World League Journal (Rabi al-Thani 1404): 38-42. Hebû, Ahmed. “el-lâ-Sâmiye”. el-Mevsûaʿtu’l-Arabiyye. 16: 785-787. Şam: y.y., 2006.
• Hick, John. “Yahudilik ve Hıristiyanlık’ta Tanrı Kavramı”. trc. Aydın Topaloğlu. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28, sy. 1 (2005): 207-216.
• Hitler, Adolf. Kavgam. trc. Refik Özdek. İstanbul: İstanbul Dağıtım, 2005.
• Johnson, Paul. Yahudi Tarihi. trc. Filiz Orman. İstanbul: Pozitif Yayınları, ts.
• Karaman, M. Lütfullah. “Siyonizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37: 329-335. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Karesh, Sara E. and Hurvitz, Mitchell M. “antisemitism”. in Encyclopedia of Judaism. Edited by Gordon Melton. 23-24. USA: Facts On File, 2006.
• Kaufmann, Francine ve Eisenberg, Josy. “Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilik”. trc. Mehmet Aydın. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29, sy. 1 (1987): 267-283.
• Kılıç, Yavuz. “Hannah Arendt’te ‘Yurtsuzluk’ Fenomeni”. Kaygı 12 (2009): 147-158.
• Kılıç, Yavuz. “Geçmişle Gelecek Arasında İnsan”. Kaygı 19 (2012): 77-90. Erişim 3 Ekim 2017. http://dergipark.gov.tr/kaygi/issue/27462/288776
• Komisyon. Büyük Türkçe Sözlük. Erişim 1 Ekim 2017. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.59d127e2691223.36179649
• Kurt, Ali Osman. “Yahudilik’te Sürgün Metaforu: ‘Boş Ülke’ Miti ve ‘İncir’ Benzet-mesi Çerçevesinde Bir Değerlendirme”. Milel ve Nihal 5, sy. 3 (2008): 257-267.
• Kurt, Ali Osman. “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”. Milel ve Nihal 7, sy. 1 (2010): 33-59.
• Leaman, Oliver and Nyman, Clive. “Anti-Semitism”. in Routledge Encyclopedia of Philosophy. Edited by Edward Craig. 1: 311-314. London: Routledge, 1998.
• Lean, Nathan. İslamofobi Endüstrisi. trc. İbrahim Yılmaz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Olgun, Hakan. “Tarihsel Bir Kurgu Ürünü Olarak İslamofobya”. Diyanet İlmi Dergi 44, sy. 3 (2008): 31-49.
• Önal, Recep. Ebû Mansûr el-Mâtürîdîye Göre İslam Dışı Dinler. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
• Önal, Recep. Avrupa’da İslam ve Müslüman Azınlıklar. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• Özdemir, Mehmet. “Hıristiyan İspanya’da Yahudi Aleyhtarlığı (VI-XIV. Yüzyıllar)”. Bütün Yönleriyle Yahudilik (Uluslararası Sempozyum) içinde, ed. Asife Ünal v. dğr., 239-256. Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği, 2012.
• Parkes, James. Antisemitism. Chicago: Quadrangle Books, 1964.
• Poliakov, Leon and et al. “Anti-Semitism”. in Encyclopedia Judaica. 3: 88-160. Jeru-salem: Keterpress Enterprises, 1978. Said, Edward. Oryantalizm. trc. Nezih Uzel. İstanbul: İrfan Yayınları, 1998.
• Stilmann, Norman A. and et al. “Anti-Judaism/Antisemitism/Anti-Zionism”. in Encyclopedia of Jews in the Islamic World. Edited by Phillip I. Ackerman-Lieberman and et al. 1: 221-240. Leiden-Boston: Brill, 2010.
• Şenay, Bülent. “Yahudi-Hıristiyan İlişkileri Tarihi ve Anti-Semitizm-Oryantalizm İlişkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11, sy. 2 (2002): 117-146.
• The World Holocaust Remembrance Center. “Antisemitism”. Erişim 1 Ekim 2017. https://www.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft Word - 5742.pdf Vermes, Geza. The Changing Faces of Jesus. London: The Penguin Press, 2000.
• Wyne, Hugh. “Kilise Tarihinde Antisemitizm”. trc. Süleyman Turan. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi IV, sy. 1 (2004): 275-290. Erişim 3 Ekim 2017. http://www.dinbilimleri.com/DergiTamDetay.aspx?ID=470&Detay=Ozet
• Yılmaz, Mustafa Selim. Kumran Yazmalarının Ahit Geleneği Çerçevesinde Değerlendi-rilmesi. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2013. Yiğitoğlu, Mustafa. “Babil Esaretinden Miladi İlk Yıllara Yahudiler”. Tarih Bilinci Dergisi 13-14 (2011): 229-234.
• Yiğitoğlu, Mustafa. “Sarcastic View of Islam in Western Christianity”. The Journal of Academic Social Science Studies 5, 8 (December 2012): 1359-1369. Erişim 3 Ekim 2017. https://www.jasstudies.com/DergiTamDetay.aspx?ID=290
• Yiğitoğlu, Mustafa. “Negative Attitudes of Jews Regarding to Islam and Muslims Throughout the History”. Journal of History Culture and Art Research 6, 2 (2017): 187-198. erişim 3 Ekim 2017. http://kutaksam.karabuk.edu.tr/index.php/ilk/article/view/806