Muhammed İkbal’e Göre Şahsiyet Eğitiminde Fiziksel Çevrenin Yeri

Yıl 2017, Cilt: 21 Sayı: 3 - Kur'an Araştırmaları Özel Sayısı, 1941 - 1972, 15.12.2017

Ramazan Gürel

https://doi.org/10.18505/cuid.349706

Öz

Öz: Eğitim tarihinde yapılan
araştırmalara bakıldığında şahsiyet-eğitim ilişkisine dair farklı fikirler,
yaklaşım ve teorilere rastlamak mümkündür. İnsanın duyguları, düşünceleri, davranışları,
maddi yapısı ve gelişime açık olan şahsiyet özellikleri onu çok boyutlu olarak
ele almayı zaruri hale getirmiştir. Bu durumun bir neticesi olarak gerek İslam
coğrafyasında gerekse Batı dünyasında birçok düşünür şahsiyet gelişimi ve
eğitimini etkileyen faktörler üzerinde durmuş, fiziksel çevre ve ona bağlı
olarak değişen şartları da şahsiyet eğitimine etki eden aktif bir unsur olarak
değerlendirme yoluna gitmiştir. Bu çalışmamızda biz, insana dair kendine özgü
fikirleri ile İslam düşünce geleneğinde ayrı bir yeri olan Muhammed İkbal’in,
şahsiyet eğitiminde fiziksel çevrenin yerine işaret eden fikirlerini ortaya
koymaya çalışacağız. Bu bağlamda şahsiyet kelimesinin kavramsal çerçevesini
belirlemek, İkbal’in şahsiyet eğitiminde gündeme getirdiği fiziksel çevre ve bu
çevrenin özelliklerini tanımak, fiziki çevreyle bağlantılı olarak okul ve
öğretmenin şahsiyet eğitimi sürecindeki yerine İkbal’in görüşlerinden hareketle
işaret etmek, insan şahsiyetinin gelişimine etkisi açısından İkbal’in fiziki çevreye
biçtiği rolü tespit etmek araştırmamızın hareket noktaları olacaktır.

Özet: Eğitim, zihinsel özellikleri, duyguları, kişiliği ve
manevi yapısı ile insanı bir bütün olarak geliştirmeyi amaçlamaktadır. İnsan,
fiziksel, sosyal ve kültürel açıdan kendisini kuşatan bir çevreyle sürekli
olarak diyalektik ilişkiler ağı içindedir. Kişilik insan yapısının merkezini
oluşturur. Bu nedenle tarih boyunca, eğitim hakkında fikir yürüten
düşünürlerin, yazarların, sistemlerin ve teorisyenlerin yolu, insanı anlama
çabalarında bir noktada şahsiyet kavramı ile kesişmiştir.

Arapçada "yükselmek,
uzaktan görünmek, irileşmek, büyümek" gibi anlamlara gelen “şhs” kökünden
türetilen bir mastar olan şahsiyet kelimesi, “ferdiyet, birey” anlamlarına
gelmektedir. Şahsiyet kavramı, “bir insanın bütün ilgilerinin,
tutumlarının, yeteneklerinin, dış görünüşünün ve çevresine uyum biçiminin
özelliklerini içeren yapısı”; “bireyin kendisinden kaynaklanan tutarlı davranış
kalıpları ve kişilik içi süreçler”; “bir insanın diğer insanlara görünüşünün ve
onlar karşısındaki davranışlarının bir bütün olarak değerlendirilişi” gibi
çeşitli tariflerle açıklanmıştır. Buna göre, modern psikoloji ve pedagojinin
konusu olan şahsiyet kavramının ortak bir tanımının olmadığını söylemek
mümkündür.

Şahsiyetin şekillenmesinde ve eğitilmesinde
öncelikli etkiye sahip olan unsurun ne olduğu tartışılmış; bu manada “çevre,
veraset (soyaçekim) ve kültürel değerler” gibi farklı etkenler üzerinde
durulmuştur. Batıda şahsiyet eğitimine yönelik araştırmaların tarihi çok
eskilere gitmez. İslam düşünce geleneğinde şahsiyet ile ilgili kanunların
incelenmesi batıya göre çok daha eski ve köklü olup bu incelemelerin başlangıç
noktası, nefs ile ilgili tahlillerin yapılmaya başlanması olarak kabul
edilmiştir. Neticede insanoğlunun maddi çevresini dönüştürebilen bir varlık
olduğu gerçeği kabul görmüştür.

 Şahsiyet
gelişimi ve eğitimi konusunda kendine has fikirleriyle öne çıkan İslam
düşünürlerinden biri de Pakistanlı fikir adamı Muhammed İkbal’dir.  İkbal, eğitim konusunda “insanı” önceler. İnsan,
bir boşlukta yaşamayıp genel anlamda içinde şahsiyetinin gelişip şekillendiği
fiziksel çevrenin, kültürün, anlayışın ve sistemin özelliklerini taşıdığı için
İkbal, insanın eğitiminde bütün bu belirleyici unsurları da ele alır. İnsanı
bilinçlendirmek, eyleme hazırlamak, donanımlı bir hale getirmek; onun değişim,
gelişim ve dönüşümüne imkânlar hazırlamak genel anlamda eğitim felsefelerinin
ve anlayışlarının ortak noktasıdır. Buna bağlı olarak düşünürler tarih boyunca
eğitime dair yaklaşımlarında ilk önce insanı ele almış, onun gerçekliğinden
hareket etmiştir.

Muhammed İkbal’in insana ve hayata bakışı da bu
noktadan beslenmektedir. İnsana dair fikirlerini ortaya koyarken İkbal,
“şahsiyet, ferdiyet, benlik, insanın ne olduğu yani madde-ruh ilişkisi, fert-toplum
ilişkisi” gibi kavramları düşüncesinin temeline oturtmuş ve eğitim anlayışını
bu esas üzerine bina etmiştir. İkbal’e göre eğitim, bireye şahsiyetini
kazandırmalı, aklı kullanmanın, kişiliği yapılandırmanın yollarını
göstermelidir. İkbal, şahsiyeti insan hayatının organizasyonunun merkezi olarak
telakki eder ve eğitimin en önemli hedefini şahsiyeti geliştirmek olarak görür.

Eğitim, ferdi esas almakla birlikte onu fiziki
çevresinden soyutlayıp koparmamalıdır. İkbal, kişiyi maddi çevreden
uzaklaştıran eğitim anlayışına şiddetle karşı çıkmaktadır. Zira insan şahsiyeti
çevreyi istila eden, ona hükmedebilen bir yöne sahiptir. Bu yön İkbal’e göre
insanın şahsiyet eğitiminde muhakkak surette kullanılmalıdır. Şahsiyet gelişimi
için “fiziki çevre bilgisi” yadsınamaz bir realitedir. Bu çevrenin bilgisini
elde etmenin yolu ise onun güçleriyle hür bir şekilde baş başa kalarak
yüzleşmekten, mücadele etmekten geçer. İkbal’e göre bu süreçte insan için
vazgeçilmez olan en önemli husus özgür bir şekilde fiziksel çevreyle iletişime
geçebilmektir. Ancak bu özgürlük sınırsız bir özgürlük olmayıp belli bir
disiplini de içerir. Bu esasları hayata geçirebileceği bir fiziki çevre
ilişkisi insan için şahsiyetini inşa edebilmek adına bir dizi gözlem ve deneye
imkân veren bir faaliyet sahası olarak görülmelidir.

İkbal’e göre insan için asıl olan çevreye intibak etmek
değil ona hâkim olmaktır. Maddi âlemdeki sürekli değişim insanı, şahsiyetini
tekrar tekrar inşa etmeye, yenilemeye zorlar. Tabiat insan mizacına uygun
yaratıldığı için maddi âlemi araştırma, insana yüklenecek en önemli görevdir.
Akıl, duyular, hayal gücü, istek ve arzular, estetik değerler maddi âlemi
gözlemleyip şahsiyetini olgunlaştırmada insanın en önde gelen motivasyon
kaynaklarıdır. Doğayı gözlemlemek suretiyle insan, hem şahsiyetinin
gerçekliğini hem de onun kurucu unsurları olan ilahi nitelikleri kavrar. Ayrıca
fiziksel çevrenin keşfi ile ulaşılacak akli ve estetik değerler şahsiyet
eğitimi için çok değerli ve önemli görülmelidir. Her bir yaratılışla tekrar
tekrar kendini yenileyen fiziki çevre, insana kendisini sürekli yenilemesini ve
aktif, dinamik bir şahsiyete sahip olmasını ilham eder.          

Şahsiyet eğitimine bakışında okulun etkilerini de
tartışan İkbal, çevreden bağımsız, bireyi çevreden koparan bir okul yapılanmasına
karşı tavır alır. İkbal’in hayalindeki okulun en önemli özelliği, maddi ve
manevi eğitimi mezcedebilmesidir. “Proje metodu, yaparak öğrenme metodu, faal
metot” gibi metotların okullarda hayata geçirilmesini tavsiye eden İkbal
öğretmeni, hassasiyetle çocukları narin bir çiçek gibi yetiştiren maharetli bir
bahçıvana benzetir. Ona göre öğretmen, öğrencilerine yol gösteren, kılavuzluk
eden, onların şahsiyet gelişimlerinin önündeki engelleri kaldıran,
özgürlüklerine kilit vurmayan bir ruh mimarıdır. Böyle öğretmenler sayesinde
tabiatın gizli sırlarını keşfedecek, şahsiyet bütünlüğünü elde edecek ve yeni
bir dünya yaratacak olan dinamik bireyler ve kâmil insanlar her dönemde
muhakkak var olacaktır.

Neticede İkbal’in şahsiyet eğitimiyle fiziksel çevre
arasındaki ilişki hakkında ortaya koyduğu fikirlerin kendine has özellikler
taşıdığını ve özgün olduğunu söylemek mümkündür. Eğitimin hedefini, insanı
fiziksel çevrenin unsurlarını keşfetmeye hazırlamak, bu doğrultuda gerekli olan
“aksiyon”, “yaratıcılık” ve “özgünlük” ile onun şahsiyetini geliştirmek olarak
belirlemekle İkbal, şahsiyet eğitimi konusunda oldukça farklı bir yerde
durmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İkbal, Şahsiyet, Merd-i Mü’min, Eğitim, Okul, Fiziksel Çevre, Öğretmen

Place of Physcial Environment in Personality Education According to Muhammad Iqbal

Öz

Abstract: When we look at the
research done on the history of education, it is possible to come across
different ideas about personality-education relation, approaches and theories.
Human feelings, thoughts, behaviours, material structure and personality
characteristics that are evolving making it necessary to handle him in
multi-dimensions. As a result of this situation both in Islamic geography and
in the West, many thinkers elaborate the affecting
factors on personality development and
education, they evaluate the physcial environment and the conditions that
change depending on it as an active element influencing personality education.
In this our study, we  try to put out the
ideas that point to the place of physcial environment in personality education
of Muhammad Iqbal who has a distinct place in the tradition of Islamic thought
with unique ideas about man. In this context, the starting points of our
research will be determination the conceptual framework of the personality word
and  to recognize the physcial environment
that Iqbal brings to the agenda in personality education and pointing to the
move of the school and the teacher in the personality education process instead
of Ikbal's views in connection with the physical environment and to determine
the role give place by Iqbal in the physcial environment in terms of its impact
on the development of human personality will be the starting points of our
research.

Summary: The education
aims to develop the human being as a whole by the mental characteristics, emotions,
personality and spiritual structure. Man is in a network of dialectical
relationships with an environment that surrounds him from physical, social and
cultural aspects constantly. Personality forms the center of human structure.
Therefore throughout history, the way of thinkers, writers, systems and
theorists who have developed ideas about education has intersected the concept
of personality at some point in the efforts to understand people.

The word "personality", which is a infinitive derived from the
root of "şhs" which means "ascending, seeing, growing,
growing" in Arabic, comes to mean "individuality". The concept of personality, "the
structure of a person's whole attributes, attitudes, abilities, appearance and
appearance of adaptation to the environment"; "Consistent patterns of
behaviors stemming from the individual and intrapersonal processes",
"a person's view of other people and their behavior as a whole" etc.
differently defined. According to this, it’s possible to say that there is no
common definition of the concept of personality, which is the subject of modern
psychology and pedagogy.

What is the element that has the primary influence in shaping and
training the personality is discussed; in this sense, various factors such as
"environment, inheritance (cultural heritage) and cultural values"
are emphasized. The history of research on personality education in the West
does not go very far. Whereas in the Islamic thought tradition, the examination
of laws related to personality is much older and rooted than in the West, and
the starting point of these examinations is accepted as the beginning of the
analysis of the nafs. Eventually, the reality is that it is a being that can
transform the material periphery of a person be accepted.

Muhammad Iqbal, a Pakistani thinker, is one of
the Islamic thinkers who stand out with their own ideas about personality
development and education. Iqbal prefers "human" in education and
deals with all these determinative elements in human education because human
beings do not live in a space and in general have the characteristics of the
material circumstance, culture, understanding and system in which the
personality is developed and shaped. To make the people conscious, to prepare
actions, to make them equipped; to make arrangements for its change,
development and transformation is
the common point of education philosophies and understandings in general terms.
Accordingly, thinkers have historically dealt with humanity in their approach
to education throughout history and 
moved from its reality.

Muhammad Iqbal's view of humanity and imagination is nourished from this
point. While putting forth his ideas about humanity, Iqbal has put concepts
such as "personality, individuality, self, what is human being ie
matter-spirit relation, person-society relation" and his understanding of
education has built on this basis. According to Iqbal, education should give
individual personality and should show ways of using mind and constructing
personality. Iqbal sees personality as the center of the organization of human
life and sees the most important goal of education as developing personality.

Although individual basis takes, education should not isolate it from the
concrete environment. Iqbal strongly opposes the educational attitude which
removes the person from the concrete environment. Because human personality has
a tendency to invade and dominate the environment. According to Iqbal, this direction must be
used in person's personal education. "Concrete environmental
knowledge" for personality development is an undeniable reality. The only
way to obtain the knowledge of the concrete environment is through the struggle
from confrontation to confront with his powers freely. According to İqbal, the
most important thing that is indispensable for human beings is to be able to
communicate with the concrete environment freely in this process. However, this freedom is not limitless freedom but also
includes a certain discipline. It is a concrete environmental relationship that
can pass on these principles for human should be seen as an area of activity
that allows for a series of observations and experiments in order to build
personality

According to İqbal, the main thing
for the human being is not to adapt to the environment but to dominate it. The
constant change in the material world forces the person to rebuild and renew
his personality continuously. The most important task to be undertaken human to
research material world because nature is created in accordance with human
nature. The mind, the senses, the imagination, the desires, the aesthetic
values are the most important motivation sources of man in observing and
realizing the material world. By observing nature, human beings embrace both
the reality of their personality and the divine qualities of its founding
elements.  In addition, the mental and
aesthetic values to be achieved through the discovery of the material circle
should be seen as very valuable and important for personality education.
The concrete environment, which renews
itself again and again with each creation, inspires man to constantly renew
himself and to have an active, dynamic personality.

Discussing the effects of the school on the personality education perspective,
Iqbal takes a stand against an independent, individualized school building. The
most important characteristic of Iqbal's dream school is that it can be trained
in material and spiritual education. Iqbal recommends implementation in schoools methods such as "project
method, learning method by doing, active method" and liken the teacher a
skillful gardener who raises children delicately as a delicate flower.
According to him, the teacher is a soul architecture that guiding students, removing
obstacles in front of their personality development, and not locking their
freedoms. Through such teachers, dynamic individuals and perfect people who
will discover the secrets of nature, obtain personality integrity and create a
new world will surely exist at all times. 

Anahtar Kelimeler

Muhammad Iqbal, Iqbal, Personality, God-man, Education, Physcial Environment, School, Teacher

Kaynakça

• Adasal, Rasim. Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları, 1977.
• Akyüz, Yahya. “Eğitimde Çocuk Doğa ve Çevre Korunması İlişkileri”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 12, sy. 1 (1992): 85-96.
• Albayrak, Ahmet. “İkbâl’de Dinamik İnsan Anlayışı”. Dîvân İlmî Araştırmalar 3, sy. 5 (1998/2): 241-54.
• Albayrak, Ahmet. Muhammed İkbâl. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2007.
• Allport, Gordon Willard. Pattern and Growth in Personality. New York 1961.
• Armaner, Neda. “Şahsiyet Terbiyesinde Dini Kültürün Rolü”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (1976): 143-149.
• Atalay, Orhan. “İkbâl ve Kur’ânî Düşünüş Biçimi”. EKEV Akademi Dergisi 2, sy. 2 (2000): 1-18.
• Aybey, Salih. “Karakterin Değişmesinde Din Eğitiminin Rolü”. Turkish Studies 10, sy. 11 (2015): 201-214.
• Aydın, Mehmet. “İkbâl’in Felsefesinde İnsan”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29, sy. 1 (1987): 83-85.
• Aydın, Mehmet. “Muhammed İkbâl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 17-23. Ankara: TDV Yayınları, 2000. Aytaç, Kemal. Avrupa Eğitim Tarihi. Ankara: y.y., 1972.
• Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1994.
• Bayraklı, Bayraktar. Mukayeseli Eğitim Felsefesi Sistemleri. İstanbul: 2002.
• Cevizci, Ahmet. Eğitim Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2010.
• Çamdibi, H. Mahmut. “Gazzâlî’nin Şahsiyet Terbiyesi, Eğitim ve Din Eğitimi”. İslâmi Araştırmalar Dergisi Gazzâlî Özel Sayısı 13, sy. 3-4 (2000): 445-47.
• Çamdibi, H. Mahmut. Şahsiyet Terbiyesi ve Gazzâlî. İstanbul: İFAV Yayınları, 1994.
• Çelik, İsa. Muhammed İkbâl’in Tasavvufî Düşüncesi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
• Dewey, John. Tecrübe ve Eğitim. çev. F. Barış, F. Başaran. Ankara: 1966.
• Ebu’l- Hasan, Nedevî. Büyük İslâm Şâiri Dr. Muhammed İkbâl. çev. Ali Ulvi Kurucu. İstanbul: Marifet Yayınları, 2002.
• Eysenck, Hans Jurgen. Fact and Fiction in Psychology. New York: Penguin Books, 1972.
• Fârûki, Abdullah. “İkbâl’in Eğitim Fikirleri”. çev. Ahmet Koç. İkbâl’in Düşünce Dünyası. ed. Ahmet Albayrak. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
• Fârûki, Abdullah. “İkbâl’in Eğitimle İlgili Düşünceleri”. çev. Ahmet Koç. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3, sy. 2 (2003): 193-208.
• Fârûkî, Muhammet Tâhir. “İkbâl’e Göre Mümin Kişi (Merd-i Mümin) Tasavvuru”. çev. Şevket Bulu. İkbâl’in Düşünce Dünyası. der: Ahmet Albayrak. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
• Hökelekli, Hayati. “Şahsiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 297-298. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dar-ı Sâdır, 2002.
• İkbâl, Muhammed. Şarktan Haber (Peyâm-ı Meşrik). çev. Ali Nihad Tarlan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1956.
• İkbâl, Muhammed. Benliğin Sırları (Esrâr-ı Hôdî). çev. Ali Nihad Tarlan. İstanbul: Sufi Kitap, 2005.
• İkbâl, Muhammed. Cavidnâme. çev. Annemarie Schimmel. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• İkbâl, Muhammed. Cibrîl’in Kanadı (Bâl-i Cibrîl). Doğudan Esintiler içinde. çev. N. Ahmed Asrar. İstanbul: Düşünce Yayınları, 1981.
• İkbâl, Muhammed. İslâm’da Dînî Düşüncenin Yeniden İnşâsı. çev. Rahim Acar. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• İkbâl, Muhammed. Zebûr-i Acem (İkbal’den Şiirler). çev. Ali Nihat Tarlan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1971. Jerry, M. Burger. Kişilik. çev. İnan Erguvan Sarıoğlu. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2006.
• Kabil, İhsan. “Görüntü ve Kader”. Ayşe Şasa ve Diğerleri, Düş, Gerçek ve Sinema. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997. Kanad, H. Fikret. Pedagoji Tarihi. İstanbul: MEB Yayınları, 1948.
• Kerschensteiner, Georg. Karakter Kavramı ve Terbiyesi. çev. H. Fikret Kanad. Ankara: Milli Eğitim Yayınları, 1977.
• Kindî, Ya’kûb b. İshâk. “Oluş ve Bozuluşun Yakın Etkin Sebebi Üzerine”. Felsefî Risâleler adlı eser içinde. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2006.
• Kılıç, Cevdet. “Muhammed İkbâl’in Düşüncesinde Benlik Felsefesi”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 2 (1999): 49-51.
• Korkmaz, Murat ve Gönül Öktem. “Rousseau’nun Eğitim Anlayışı”. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi (Journal of Research in Education and Teaching) 1, sy. 3 (2014):174-186.
• Mesûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin. Mürȗcu’z-zeheb ve me’âdinü’l-cevher. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: Daru’l-fikr, 1973.
• Montessori, Maria. Pedagogie Scientifique. Paris: La Maison des Enfants, 2004.
• Münevver, Muhammed. İkbâl ve Kur’ânî Hikmet. çev. M. Ali Özkan. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Nefîsî, Sâid. “İkbâl’in Şiirinde Mistisizm”. çev. İsa Çelik. İkbâl’in Düşünce Dünyası. ed. Ahmet Albayrak. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
• Pars, Vedide Baha ve Arkadaşları. Eğitim Psikolojisi. İstanbul: y.y., 1969.
• Riffat, Hasan. “İkbâl’in Düşüncesinde İrade Hürriyeti ve Kader”. çev. Ahmet İshak Demir. İkbâl’in Düşünce Dünyası. ed. Ahmet Albayrak. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
• Riffat, Hassan. “Freedom of Will and Human Destiny in Iqbal Thought”. Islamic Studies 17, no. 4 (1978): 208-220.
• Sâdık, K. Gulâm. “İkbâl’de Ahlâk Kavramı”. çev. Hüseyin Karaman. İkbâl’in Düşünce Dünyası. ed. Ahmet Albayrak. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
• Saiyidain, K. G. İkbâl’in Eğitim Felsefesi. çev. Necmettin Tozlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• Scihimmel, Annemarıe. Peygamberâne Bir Şâir ve Filozof Muhammed İkbâl. çev. Senail Özkan. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2007. Şeriâtî, Ali. Biz ve İkbâl. çev. Ergin Kılıçtutan. İstanbul: Anka Yayınları, 2006.
• Turgut, Ali Kürşat. “İbn Haldûn Felsefesinde Tabiat-İnsan İlişkisi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2, sy. 31 (2013/2): 173-189.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’-l kâmus. Kuveyt: y.y., 1965.