Interpretation Differences of Tafsīrs of the Splitting of the Moon Issue

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 2, 859 - 884, 15.12.2018

Mehmet Salmazzem

https://doi.org/10.18505/cuid.448167

Öz

The great majority of commentators have evaluated the splitting of the moon. The vast majority of them think that it occurred in the Prophet’s period basing their view on the clear statement of al-Qamar 54/1 verse and on related rumors. However, some commentators claim that the moon will split on the doomsday, by referring to the context of the same verse. The same names criticize the rumors claiming that they cannot constituteevidence  for the splitting of the moon.  To those who think so,  from the fact that the splitting of the moon was related by few companions and that it was not recorded in various geographies it is evident that the incident did not happen. It cannot be said that the commentators, who took that the view that the split of the moon were in the period of the Prophet, have similar views in this regard. They have different interpretations in matters such as the realization and the shape of the event. On the other hand, those who claim that the split of the moon is only an idiomatic statement and that the event is only a lunar eclipse, declare that the split of the moon never actually happened. In this study which deals with various interpretations of tafsirs of the splitting of the moon, it is aimed to criticize different opinions on this issue. Document analysis and comparison methods  were applied  in the article.

Summary: The issue of the splitting of the moon has attracted many names from various disciplines, notably the commentators. In the verse of al-Qamar 54/1 mentioning the splitting of the moon has been an important factor for the commentators to evaluate this issue. The ḥadīth narratives regarding the cleavage of the moon are found in many ḥadīth sources, in particular, Ṣahīh al-Bukhārīand Ṣahīh al-Muslim. The rumors about the splitting of the moon, albeit with different forms, are attributed to Anas b. Mālik (d. 93/712), Jubayr b. Muṭ‘īm (d. 59/678-679), ʿAbdallāh b. ʿAbbās (d. 68/687-688), ʿAbdallāh b. ‘Omar (d. 73/692), and ʿAbdallāh b. Masʿūd (d. 32/652-653) One of the rumors about the splitting of the moon, although it is based on ʿAlī b. Abī Ṭālib (d. 40/661)is not found in the authentic ḥadīth sources. In some narrations, it is said that the miracle of the moon's splitting took place upon the request of the polytheists while the others are only mentioned how this miracle happened. 

On the other hand, it cannot be said that the commentators agree on the split of the moon. The main purpose of this study is to identify these opinions with its basis. Apart from those who do not accept the occurrence of the incident, there are differences of opinion among the commentators who see this event as a miracle of the Prophet Muḥammad. It is possible to classify the disagreements of the commentators in this subject in two headings as the time and manner of occurrence of this incident.

Most of the classical commentators, on the basis of narrations, think that the splitting of the moon occurred during the period of Mecca. Among these commentators, al-Wāḥidī (d. 468/1076) and al-Qurṭubī (d. 671/1273), as well as the rumors of this evidence, offer as a proof the verse, "if they see a miracle, they turn away and say that this is a great magic." (al-Qamar 54/2). Some commentators, such as al-Qushayrī (d. 465/1072), accept that this phenomenon has taken place in the past by referring to the opinion of the commentators about the split of the moon. The views of many of the modern-day commentators such as Siddiq Ḥasan Khan (d. 1307/1890), Mawdūdī (d. 1399/1979) and Sābūnī, on this issue, apart from the narrations related to the subject have shaped the general opinion of the commentators.  

There are differences of opinions among some of the commentators, who accept that the splitting of the moon takes place during the time of the Prophet Muḥammad, as to the reasons and arbitrariness of the incident. According to classical period commentators such as al-Ṭabarī (d. 310/923), al-Samarqandī (d. 373/983), Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210), al-Qurṭubī (d. 671/1273), and Shīʿī commentators al-Qummī  (d. 329/941), this incident took place upon the Prophet Muḥammad asked for a miracle as evidence for his prophethood by Meccan polytheists. Therefore, these commentators establish a relationship between the splitting of the moon and the prophethood of the prophet Muḥammad. On the other hand, commentators like Sayyid Quṭb (d. 1385/1966) argue that the splitting of the moon cannot be regarded as evidence of the prophethood, citing the fact that the miracles of the Prophet Muḥammad except the Qurʾān were not reported. 

There is a disagreement about the validity of the narrations related to the events among the commentators, who see the splitting of the moon as a miracle of the Prophet Muḥammad. Ibn Kathīr (d. 774/1373) and Shawkanī (d. 1250/1834) commentators, such as the rumors about this issue as a precise; ibn ʿĀshūr (d. 1879/1973) does not accept the news on this issue as a precise.  

There are also some commentators who suggest that the splitting the moon will take place in the future. The commentators, who shared this view, especially Rashīd Riḍā (d. 1353/1935) argued that the splitting of the moon did not take place in the past, pointing out that the validity criteria of narrations related to the splitting of the moon, and contradictory issues in the content of the rumors, also most of the people narrated by him/her cannot witness the incident and that it is not possible for people in a certain geography to witness this incident.

There are few classical period commentators who suggest that the moon will be split in the future during the apocalypse. The prominent names are al-Ḥasan al-Baṣrī, (d. 110/728), ʿAṭāʾ b. Abī Rabāḥ (d. 114/732) and Abū Bakr al- Aṣamm (d. 200/816). On the other hand, many names such as Rashīd al-Riḍā (d. 1353/1935), al-Marāghī (d. 1364/1945) and al-Shinqīṭī (d. 1394/1974) from the modern period declare that the moon will split during the apocalypse.According to these, in the verses of the al-Qamar 54/1 that apocalyptic scene is mentioned.In the verse, they try to justify the use of the verb meaning of a split in the past tense by introducing some evidence from other verses.According to them, in many verses that speak of apocalyptic scenes, events are expressed in the past tense.  

There are also commentators who have different evaluations on the way of the occurring event instead of the time concept. Al-Ghazālī (d. 505/1111), Muḥyiddīn Ibn al-ʿArabī (d. 638/1240) and Shāh Walī Allāh al-Dihlawī (d. 1052/1642) do not see the splitting of the moon as a real split mentioned in the verse of the al-Kamer 54/1. According to them, the event is an optical illusion. Muḥammad Asad (d. 1412/1992) connected this illusion to the lunar eclipse. Trying to explain the splitting of the moon by some commentators is one of the commentary differences in this issue. According to Mawdūdī, who did not see this event scientifically impossible, it is possible to reunite a fragmented star with gravity. Without a doubt, Ṭanṭawī al-Jawharī (d. 1940) is one of the names who make the most striking evaluations in this issue. According to him, the miracle of the moon's splitting has many aspects to shed light on scientific studies. Ṭanṭawī al-Jawharī sees the verse as the sign of the moon instead of any other celestial body, as a sign that the moon had long ago broken off from the world. Therefore, Ṭanṭawī al-Jawharī establishes a relationship between the splitting of the month mentioned in the verse and the theories about the separation of the moon in the modern period.

One of the arguments about the splitting of the moon is related to the fineness of the language. Some commentators, who draw attention to the expression of the splitting of the moon, which is the expression in the Qurʾān, argue that the purpose of the separation of the moon is the occurrence of truth. According to the advocates of this view, the Arabs use such a statement to express that a work has come to light. According to this, the term "splitting the moon" as means that the Qurʾān expands the darkness in its period. In summary, the commentators make various comments on different grounds such as the narrative expression of the verse al-Qamar 54/1 regarding the splitting of the moon, the narrations about the event, and the language subtleties.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Splitting of the Moon, Sūrah of al-Qamar, Miracle, Scientific Miracle

Ayın Yarılması Meselesine Dair Tefsirlerdeki Yorum Farklılıkları

Öz

Müfessirlerin tamamına yakını ayın yarılması meselesi hakkında değerlendirmede bulunmuşlardır. Bunların büyük çoğunluğu el-Kamer 54/1. âyetin zahiri ifadesi ve konuyla alakalı rivayetlere dayanarak ayın yarılmasının Hz. Peygamber döneminde gerçekleştiği görüşündedirler. Buna karşın bazı müfessirler de aynı âyetin bağlamına istinat ederek ayın yarılmasının kıyamet sırasında gerçekleşeceğini ileri sürmektedirler. Aynı şahıslar, mevzuyla alakalı rivayetleri kritize ederek bunların ayın yarılmasının vukuuna delil teşkil edemeyeceğini iddia etmektedirler. Bu görüşte olanlar için ayın yarılmasının çok az sayıda sahabe tarafından rivayet edilmesi ve muhtelif coğrafyalarda kayıt altına alınmamış olması da olayın gerçekleşmediğine delil teşkil etmektedir. Ayın yarılmasının Hz. Peygamber döneminde gerçekleştiği görüşünde olan müfessirlerin bu konuda tamamen benzer fikirde oldukları söylenemez. Bunlar, olayın gerçekleşme gayesi ve şekli gibi hususlarda farklı tevillerde bulunmaktadırlar. Diğer taraftan ayın yarılmasını deyimsel bir ifadeden ibaret olduğunu iddia edenler ile olayın sadece bir ay tutulmasından ibaret olduğunu ileri sürenler, ay yarılmasının gerçekte hiçbir zaman vuku bulmadığını beyan etmektedirler. Ayın yarılması ile ilgili tefsirlerdeki yorum farklılığı konusunun ele alındığı bu çalışmada mevzuyla alakalı tespit edilen görüşlerin kritize edilmesi amaçlanmaktadır. Makalede doküman analizi ve mukayese metotlarına başvurulacaktır.

Özet: Ayın yarılması meselesi, müfessirler başta olmak üzere muhtelif disiplinlerden pek çok ismin ilgisini çekmiştir. Kamer 54/1. âyetin ayın yarılmasından bahsetmesi müfessirlerin bu meseleye dair değerlendirmede bulunmasında önemli bir amil olmuştur.

Ayın yarılmasına ilişkin hadis rivayetleri Sahih-i Buhârî ve Sahih-i Müslim başta olmak üzere pek çok hadis kaynaklarında yer almaktadır. Farklı tariklerle de olsa ayın yarılmasına dair rivayetler, Enes b. Malik (ö. 93/712), Cübeyr b. Mut’im (ö. 59/678-679), Abdullah b. Abbas (ö. 68/687-688), Abdullah b. Ömer (ö. 73/692),  ve Abdullah b. Mes’üd’a (ö. 32/652-653)  isnad edilmektedir. Ayın yarılmasından bahseden rivayetlerden biri Alî b. Ebî Tâlib’e (ö. 40/661) nisbet edilse de bu rivayet sahih hadis kaynaklarında bulunmamaktadır. Bazı rivayetlerde ayın yarılma mucizesinin müşriklerin Hz. Peygamberden mucize talep etmeleri üzerine gerçekleştiği bilgisi bulunurken bazıların da ise sadece bu mucizenin nasıl gerçekleştiğinden bahsedilmektedir. 

Diğer taraftan ayın yarılması hakkında müfessirlerin aynı görüşte oldukları söylenemez. Bu görüşleri dayanaklarıyla birlikte tespit etmek çalışmanın esas amacını teşkil etmektedir. 

Hadisenin vukuunu kabul etmeyenlerin dışında bu olayı Hz. Peygamberin bir mucizesi olarak gören müfessirler arasında da görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Bu mevzudaki müfessirlerin görüş ayrılıklarını olayın gerçekleşme zamanı ve şekli olmak üzere iki başlıkta sınıflandırmak mümkündür. 

Klasik dönem müfessirlerin çoğu rivayetleri esas alarak ayın yarılmasının Mekke döneminde gerçekleştiği görüşündedir. Bu müfessirlerden Vâhidî (ö. 468/1076) ve Kurtubî (ö. 671/1273) ise buna delil olarak rivayetlerin yanı sıra “onlar bir âyet/mucize gördüklerinde yüz çevirirler ve bu ancak büyük bir sihirdir derler” mealindeki el-Kamer, 54/2. âyeti kanıt olarak sunmaktadırlar. Kuşeyrî (ö.  465/1072) gibi bazı müfessirler ise ayın yarılması hakkındaki müfessirlerin görüşüne istinad ederek bu olayın geçmişte vuku bulduğunu kabul etmektedirler. Sıddîk Hasan Han (ö. 1307/1890), Mevdûdî (ö. 1399/1979)  ve Sâbûnî gibi modern dönem müfessirlerden pek çoğunun bu konudaki görüşlerini, konuyla ilgili rivayetlerin dışında müfessirlerin genel kanaatleri şekillendirmiştir.    

Ayın yarılmasının Hz. Peygamber döneminde gerçekleştiğini kabul eden müfessirlerin bazıları arasında olayın gerçekleşme nedeni ve keyfiyeti gibi hususlarda görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Klasik dönem müfessirlerden Taberî (ö. 310/923), Ebü’l-Leys es-Semarkandî (ö. 373/983), Fahreddîn er-Râzî (ö. 606/1210), Kurtubî (671/1273)  ve Şii müfessirlerden Kummî (ö. 329/941) gibi isimler, olayın Mekkeli müşriklerin Hz. Peygamber’den nübüvvetine delil olarak bir mucize talebinde bulunmaları üzerine gerçekleşmiştir. Dolayısıyla bu müfessirler, ayın yarılması ile Hz. Peygamber’in nübüvveti arasında bir ilişki kurmaktadırlar.  Buna karşın Seyyid Kutub (ö. 1385/1966) gibi müfessirler ise Hz. Peygamber’in Kur’ân dışındaki mucizelerinin tehaddî bildirmediğini gerekçe göstererek ayın yarılmasının risâletin delili olarak görülemeyeceğini ileri sürmektedirler.

Ayın yarılması olayını Hz. Peygamberin bir mucizesi olarak gören müfessirler arasında olayla alakalı rivayetlerin mütevâtirliği hususunda görüş ayrılığı bulunmaktadır. İbn Kesîr (ö. 774/1373) ve Şevkanî (ö. 1250/1834) gibi müfessirler bu meseleye dair rivayetleri mütevâtir olarak görürken İbn Âşûr (ö.  1879/1973) ise bu husustaki haberleri mütevâtir kabul etmemektedir.

Ayın yarılmasının gelecekte gerçekleşeceğini ileri süren bazı müfessirler de bulunmaktadır. Reşîd Rızâ (ö. 1353/ 1935) başta olmak üzere bu görüşü paylaşan müfessirler, ayın yarılmasıyla alakalı rivayetlerin sıhhat ölçütlerine, rivayetin içeriğindeki çelişkili hususlara, kendisinden rivayet edilen şahısların çoğunun olaya şahit olamadıklarına ve olaya sadece belli bir coğrafyadaki insanların şahit olmalarının mümkün olamayacağına işaret ederek ayın yarılmasının geçmişte gerçekleşmediğini ileri sürmektedirler.  

Ayın yarılmasının gelecekte; kıyamet sırasında gerçekleşeceğini ileri süren az sayıda klasik dönem müfessiri bulunmaktadır. Bunlardan Hasan-ı Basri (ö. 110/728), Atâ b. Ebü Rebâh (ö. 114/732) ve Ebû Bekr el-Esam’ın (ö. 200/816) ismi öne çıkmaktadır. Buna karşın modern dönemden Reşîd Rızâ (ö.  1353/1935), Merâgî (ö.  1364/1945) ve Şinkītî (ö.  1394/1974) gibi pek çok isim ayın yarılmasının kıyamet sırasında vuku bulacağını beyan etmektedirler. Bunlara göre el-Kamer 54/1. âyetinde geçen ifadelerde kıyamet sahnesinden bahsedilmektedir.  Söz konusu âyette yarılma manasına gelen fiilin mazi sigasıyla kullanımını ise başka âyetlerden bazı deliller getirerek te’vil etmeye çalışmaktadırlar. Onlara göre kıyamet sahnelerinden bahseden pek çok âyette olaylar, mazi sigalarıyla ifade edilmektedir. 

Ayın yarılması meselesinde zaman mefhumu yerine olayın gerçekleşme şekli üzerinde farklı değerlendirmelerde bulunan müfessirler de bulunmaktadır. Gazzâlî (ö.505/1111), Muhyiddin İbnü’l-Arabî (ö. 638/1240) ve Şah Veliyyullah ed-Dihlevî (ö. 1052 / 1642), el-Kamer 54/1. âyetinde zikredilen inşikāku’l-kameri gerçek bir yarılma olarak görmemektedirler. Bunlara göre olay optik bir yanılsamadan ibarettir. Muhammed Esed (ö. 1412/1992) ise bu yanılsamayı ay tutulmasına bağlamaktadır.

Bazı müfessirler tarafından ayın yarılmasının bilimsel olarak izah edilmeye çalışılması bu meseledeki yorum farklılıklarından biridir. Bu olayı bilimsel açıdan imkânsız görmeyen Mevdûdî’ye göre parçalanan bir yıldızın çekim kuvvetiyle yeniden birleşmesi mümkündür. Bu hususta en çarpıcı değerlendirmeleri yapan isimlerden biri kuşkusuz Tantavî Cevherî’dir (ö.  1940). Ona göre ayın yarılması mucizesinin ilmî çalışmalara ışık tutacak pek çok yönü bulunmaktadır. Tantavî Cevherî, âyette başka bir gök cismi yerine ayın zikredilmiş olmasının ayın çok önceleri dünyadan koptuğuna bir işaret olarak görmektedir. Dolayısıyla Tantavî Cevherî, âyette bahsi geçen ayın yarılması ile modern dönemde ayın bölünmesine ilişkin ileri sürülen kuramlar arasında bir ilişki kurmaktadır.

Ayın yarılmasıyla ilgili ileri sürülen görüşlerden biri de dilin inceliğiyle alakalıdır. Kur’ân’daki ifade şekli olan “inşakkā’l-kamer” terkibine dikkat çeken bazı müfessirler, ayın yarılmasından maksadın, hakikatin zuhuru olduğunu ileri sürmektedirler. Bu görüşü savunanlara göre Araplar, bir işin gün yüzüne çıktığını ifade etmek üzere böyle bir deyim kullanmaktadırlar. Buna göre “inşakkā’l-kamer” ifadesiyle Kur’ân’ın, indiği dönemdeki karanlığı aralaması kastedilmektedir. Özetle müfessirler, ayın yarılmasına ilişkin el-Kamer 54/1.  âyetin zahirî ifadesi, olaya ilişkin rivayetler, dil incelikleri gibi farklı gerekçeler üzerinden muhtelif yorumlarda bulunmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Kamer Sûresi, Tefsir, İnşikāku’l-Kamer, Mu‘cize, Bilimsel İ‘câz

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. Thk. Şuayb Arnavud-Adil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1997.
• Arslan, İhsan. “Kur’ân-ı Kerim’e Göre Hz. Peygamber ve Mucize”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/50 (Haziran 2017): 882-903.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedruddîn. ‘Umdetu’l-Kari. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İh-yai’t-Turasi’l-‘Arabî, ts.
• Azimli, Mehmet. “Şakku’l-Kamer Olayı Çerçevesinde Bazı Tahliller”. Din Bilimleri Akademik Araş-tırmalar Dergisi 8/4 (2008): 25-40.
• Bardakçı, Safa. “Kādî Abdülcebbar’ın İnşikâk-ı Kamer Görüşü”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/11 (2010): 155-179.
• BBC. “bbc news”. Erişim: 8 Mayıs 2018. https://www.bbc.com/turkce/vert-fut-37237392
• Bebek, Adil. “Kelâm Literatürü Işığında Mûcize ve Hz. Muhammed’e Nisbet Edilen Hissî Mûcize-lerin Değerlendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2000): 121-148.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrazî. Envâru’t-Tenzîl ve Esraru’t-Te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Buhârî, Ebû Abullah, Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre. el-Camiu’l-Müsnedi’s-Sahih, thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. By. Dâru Tavku’n-Necât, 1422/2001.
• Canan, İbrahim, “Enes b. Mâlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 234-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Cevherî, Tantavî. el-Cevahir fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Matbaatu Mustafa el-Babî, 1933.
• Çelebi, İlyas. “İnşikâku’l-Kamer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 343-345. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Çelik, Hüseyin. “Kur’ân’da “Ay’ın Yarılması” Mucizesi”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/4 (2017): 67-87.
• Ebû Nüaym el-İsfahanî. Delâlilu’l-Nübuvve. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1986.
• Ebu’l-Leys es-Semerkandî, Nasır b. Ahmed b. İbrahim. Bahru’l-Ulûm. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlimyye, 1993.
• Erkol, Ahmet. “Hz. Peygamber’in Mu’cizesi Meselesi ve Nübüvvetin İspatında İnşikak-ı Kamer (Ayın Yarılması) Hadisesi İle İlgili Bir Değerlendirme”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999): 261-298.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı. Trc. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2002.
• Fahreddîn er-Râzî, İbn Diyauddîn Ömer. Mefâtihu’l-Gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Güler, Zekeriya. “Müstefîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 135-136. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 15 Cilt. Tunus: Daru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Atiyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdulhak b. Galib. el-Muharrerü’l-Vecîz. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Ebû Zemenîn, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîz. 5 Cilt. Kahire: el-Fâruku’l-Hadîse, 2002.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Fethu’l-Bârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• İbn Kesîr, İmaduddîn Ebu’l-Fida’ İsmail. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdu’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: el-Matbaatü’l-İslâmî, 1984.
• Kādî Abdülcebbar, İmaduddîn Ebu’l-Hasan b. Ahmed. Tenzîhu’l-Kur’ân ‘ani’l-Metâin. Beyrut: Dâru’n-Nehdeti’l-Hadîs, ts.
• Kummî, Ebu’l-Hasan Ali b. İbrahim. Tefsîru’l-Kummî. 2 Cilt. Kum: Dâru’l-Kitab, 1968.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebûbekr. el-Cami’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006.
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzîn. Letâifu’l-İşârât. 3 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyye, 2000.
• Kutub, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’ân, 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1972.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtu Ehl-i Sünne. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nuket ve’l-‘Uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Merâgî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. 30 Cilt. Kahire: Şirketu Mustafa el-Babî, 1946.
• Mevdûdî, Ebu’l-Al‘â. Tefhimu’l-Kur’ân. trc. Muhammed Han Kayanî v.dğr. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Mukātil b. Süleyman. Tefsîru Mukātil b. Süleyman. 5 Cilt. Beyrut: Müessestü’t-Tarîhi’l-‘Arabî, 2002.
• Müslim, İbn Haccac Ebu’l-Hüseyn el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. Sahihu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Nesefî, Ebu’l-Berakat Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medariku’t-Tenzîl ve Hakaiku’t-Te’vîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Öztürk, Mustafa. “Sehl et-Tüsterî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 321-323. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî Garibi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Mekke: Mektebetu Nizar Mustafa el-Baz, ts.
• Rasathane. “Ankara Üniversitesi Rasathanesi”. Erişim: 14 Şubat 2018. http://rasathane.ankara.edu.tr/files/2013/02/Uydumuz_Ay.pdf
• Reşîd Rızâ. Fetava’l-İmam Muhammed Reşîd Rıza. Nşr. Salaheddin el-Müneccid-Yusuf Khuri. 6 Cilt. Beyrut: y.y, 2005.
• Sa’lebî, Ebû İshak Ahmed. el-Keşf ve’l-Beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 2002.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetu’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kur’ani’l-Kerîm, 1981.
• Sem’ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcabbar et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîru’l-Kur’ân. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Sıddîk Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed Siddîk Bahâdır Hân b. Hasan b. Alî el Kannevcî. Fethu’l-Bârî. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1992.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2007.
• Şinkītî, Muhammed el-Emin b. Muhammed el-Muhtar. Edvau’l-Beyân. 9 Cilt. Mekke: Dâru ‘Alemi’l-Fevaid, ts.
• Taberânî, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemu’l-Kebîr. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu b. Teymiyye, ts.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Kahire: Hecer, 2001.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. el-Camiu’s-Sahih. thk.: İbrahim Atve. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu Mustafa el-Babî, 1975.
• Topaloğlu, Bekir. “Matürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28:151-157. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Türker, Ömer, “Mukātil b. Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 134-136. İstan-bul: TDV Yayınları, 2006.
• Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah b. Yûnus b. İsa b. Abdullah b. Rafi’. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. Kahire: Dâru’l-Harem li’t-Turas, 2004.
• Vâhidî, Nisâbûrî Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. el-Vesîd fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994.
• Vâhidî, Nisâbûrî Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. et-Tefsîru’l-Besît. 25 Cilt. Riyad: Müsahim, 2009.
• Wikizero. “wikipedi özgür ansiklopedi”. Erişim: 14 Şubat 2018. http://www.wikizero.info/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvQXk
• Yaşar, Yahya. “Mekkeli Müşriklerin Hz. Peygamber’den Kur’ân Dışında Mucize Taleplerine Cevabi Ayetlerin Tahlili”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (2016). 135-182.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 9 Cilt İstanbul: Eser Kitabevi, ts.
• Yürdagür, Metin. “Kādî Abdülcebbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24:103-105. İs-tanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Siyeru A’lami’n-Nubela. 23 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf ‘an Hakaiki Gavamizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Akavîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. 6 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Ubeykan, 1998.