Psychology vs Religion: How Deep is the Cliff Really? Traces of Religion in Psychotherapy

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 3, 1607 - 1632, 15.12.2018

Zuhâl Ağılkaya Şahin

https://doi.org/10.18505/cuid.466215

Cited By: 6

Öz

Since the emergence of psychology, its relation with religion has been inconsistent. Their different sources and methodologies but common aims made them close or distanced. Today these disciplines acknowledged and learned to benefit from each other. The affect of religion/spirituality on human’s lives raised the attention of psychology and required the integration of these into psychotherapy. In order to approach the psychology-religion relation via the traces of religion within psychotherapy the paper deals with the necessity, the knowledge needed, the principles when integrating religious/spiritual principles and practices into psychotherapy; finally the religious traces in psychotherapy. The paper comprises few Turkish examples together with the huge body of theoretical and practical examples on the topic. These theories and practices should be important examples for Turkey. By addressing the religious traces in psychotherapy the aim of the paper is to show that the cliff between psychology and religion is in fact not that deep.

Summary

It can be argued that psychology and religion have common interests relating the well-being of individuals. There is a huge body of research that emphasizes the implementation and necessity of cultural, religious, spiritual principles in professional psychology. The proprium of these models is to integrate the client’s religious/spiritual sources into therapy. Especially religious clients benefit from therapies that define their treatment goals around their religious views. However, it must be considered that if the disorder has a biological dimension and/or is severe psychopathologic pure religious interventions will not be sufficient. This paper traces the religious/spiritual principles within psychotherapies and shows that the cliff between religion and psychology is not that deep.

At different places in the world therapy is done according to western standards. However, determining mental health or disorders according to western criteria might be problematic. In societies in which religious/spiritual life is an essential part of culture, religion plays a crucial role in people’s perception of disease and treatment. In mental health, spirituality is an important and primary source for coping. Empirical studies reveal the positive outcomes of religious practices such as personal prayer, repentance, meditation, and dhikir on mental and physical health. In light of this data it becomes clear that psychotherapies should be revised socio-culturally and culturally sensitive psychotherapies that cover belief and religious practices should be developed. Another need for the integration of religion, belief, and spirituality with psychotherapy is the significant effect of these experiences on individual’s lives. With regard to the broad impact of religion, psychological interventions solely might not be sufficient to fulfill human psychological needs. As studies show, religious clients expect religious practices in treatment as well as a therapist who is open and respectful to religious principles, ready to talk about own religious beliefs, willing to integrate religious matters into therapy. To fulfill these expectations therapists, need to be trained and educated in religious/spiritual matters. Additionally, the therapist must acknowledge and be conscious about her/his own worldview, religious commitment, and spiritual life. However, the therapist needs not to be religious him/herself or share the same religion as the client. It is sufficient that the therapist is open and receptive to the client’s beliefs so that these can be used as effective sources in therapy. Spiritual psychotherapy considers spirituality as one of the main sources of clients. Thus, it might be critical when the therapist has poor knowledge about religion when the client considers it as significant. This source might be helpful for the client in coping with his/her problems and limitations. Having knowledge about the client’s religion and culture might also be important to acknowledge his/her perceptions and beliefs. Because individuals’ understanding of disease, their beliefs about reasons for mental disorders, their expectations from the health system are important factors in seeking help and choosing therapy.

Therapists who decide to integrate spiritual/religious principles into psychotherapy have to adhere to some ethical principles. The source and the degree of the psychological disorder are important, too. Even though the efficacy of religious rituals and spiritual interventions are extensive in each case it has to be investigated whether religiosity/spirituality is part of the problem or the solution. Certain aspects will guide the therapist in deciding whether to integrate religiosity/spirituality into the therapy process or not. Additionally, he/she has to gather information about the client’s religious/spiritual life (spiritual anamneses) in order to choose the most appropriate religious method and intervention. Today psychotherapy deals with coping, questions about the meaning, purpose, and way of life. Actually, these are issues with which religious traditions has dealt and proposed solutions for thousands of years ago. For example, ethical principles for mental health professionals correspond to those of religious teachings. The attitudes and the type of relationship recommended by the client-centered approach are also commended by religious teachings for all human relations. Beginning with the 1960’s an increasing interest in Buddhist teachings is observable among psychotherapists. Mental exercises (especially meditation) cause transformations in the self-perception and lead to enduring changes in consciousness. Religions such as Islam, Judaism, and Buddhism recommend meditation technics like contemplation, dhikr, and yoga. 

Confession in the Catholic Church has similarities with psychotherapeutic catharsis. Many cultures own one kind of forgiveness rituals of confessions. As studies report people benefit from these rituals. Forgiveness is a multifaceted issue with psychological and spiritual dimensions and involves cognitive, emotional, relational, and spiritual processes. Research indicates the religious and psychological functions of forgiveness. Many subjects such as personal prayer, hope, empathy, love, and tolerance are common issues of both, psychotherapy and religion/spirituality. Different psychotherapeutic approaches and especially positive psychology integrate these values that are valued by religion/spirituality into their theories and practices.

In conclusion, the cliff between psychology and religion/spirituality is not that deep at it seems at first sight. They have many subjects in common. Individuals turn to religion and spirituality in times of crises. This makes it inevitable to include religion and spirituality into the therapeutic process. Because religions provide ways of coping, hope, and meaning in difficult times. This fact is recognized and accepted abroad and lead to the religious/spiritual psychotherapy movement, which will hopefully an inspiration for Turkish psychology as well.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Counseling, Psychology of Spirituality, Psychology, Psychotherapy

Din ve Psikoloji Arasındaki Uçurum Gerçekten Ne Kadar Derin? Psikoterapilerdeki Dini İzler

Öz

Psikolojinin dinle ilişkisi ortaya çıktığı dönemlerden bugüne kadar “bir dargın bir barışık kardeşler” şeklinde seyrederken, amaçlarındaki ortaklık kaynak ve metodolojilerindeki ayrılık onları üvey kardeşler gibi göstermektedir. Zaman içinde birbirinin varlığını tanıyan bu disiplinler birbirinin bilgi ve uygulamalarından yararlanma yoluna gitmişlerdir. Din ve maneviyatın insanların hayatlarındaki belirleyici etkileri psikolojinin de dikkatini çekmiş ve dini/manevi unsurların psikoterapilere dahil edilmesini gerektirmiştir. Bu makalenin amacı, din-psikoloji ilişkisine psikoterapilerdeki dini izler açısından bakmaktır. Bunun için öncelikle psikoterapilere dini/manevi unsurları dahil etmenin gerekliliği konusu ele alınacaktır. Devamında psikoterapilerle dini/manevi prensip ve pratiklerle entegre edebilmek için psikoterapistlerin sahip olması gereken bilgiler; pratikte psikoterapilerle dini/manevi unsurları bütünleştirirken dikkat edilmesi gerekenlerle çeşitli psikoterapilerde bulunan dini/manevi izler konuları işlenecektir. Makale bu konudaki sınırlı Türkiye çalışmalarıyla birlikte yurt dışında psikoterapileri dini/manevi prensip ve pratiklerle bütünleştiren örnekleri kapsamaktadır. Bu konudaki teori ve pratikler, ülkemize örnek teşkil etmesi bakımından önem taşımaktadır. Makalenin amacı psikoterapilerdeki dini izlere işaret ederek psikolojiyle din arasında aslında o kadar da derin bir uçurumun olmadığını göstermektir.

Özet

Din ve psikolojinin hedeflerindeki ortak yön bilimsel olarak ortaya konmuş durumdadır. Kültürel, dini, manevi unsurların profesyonel ve klinik psikolojik müdahaleler, psikoterapiler ve ruh sağlığı hizmetlerinde kullanımını ve gerekliliğini vurgulayan ve uygulamalar sunan çok sayıda çalışma mevcuttur. Bu çalışmalarda danışanın dini/manevi kaynaklarının terapi sürecine dahil edilmesi esastır. Bu çerçevede gerçekleştirilen terapilerin özellikle dindar danışanların tedavilerinde, tedavi hedefleri dini görüşleri çerçevesinde ele alındığında olumlu sonuçlar verdiği kanıtlanmıştır. Ancak rahatsızlığın biyolojik boyutunun ve/veya aşırı psikopatolojik olması durumunda sadece dini müdahalelerin yeterli olmayacağı bilinmelidir. Bu makalenin konusu dini/manevi prensiplerin psikoterapilerdeki izlerini sürerek psikoloji ve dinin arasında sanıldığı kadar derin bir uçurumun olmadığını göstermektir. 

Dünyanın birçok yerinde Batı standartlarında terapi yapılmaktadır. Oysa Doğu insanının ruh sağlığı veya bozukluğunun Batı kriterlerine göre belirlenmesi bazı sakıncaları beraberinde getirir. Dini/manevi yaşantının kültürlerinin önemli bir parçası olduğu toplumların hastalık ve tedavi algısında din belirleyici bir unsurdur. Bozulan ruh sağlığı veya psikolojik rahatsızlıklarda maneviyat önemli ve birincil bir başa çıkma kaynağıdır. Toplumsal ve kültürel gerçeklerle beraber empirik çalışmalar da dua, tövbe, meditasyon, zikir gibi dini uygulamaların ruh ve beden sağlığına olan olumlu etkilerini ortaya koyar. Bu bilgiler ışığında psikoterapilerin sosyo-kültürel açıdan gözden geçirilmesi ve inanç ile dini uygulamaları da kapsayan kültüre duyarlı psikoterapilerin geliştirilmesi önemlidir. Din, inanç, maneviyat gibi konuların psikoterapilerde işlevselleştirilmesinin bir başka gereği bu tecrübelerin insanların hayatları üzerindeki belirleyici etkileridir. Dinin geniş etkisi söz konusuyken sadece psikolojik müdahalelerin insanın psikolojik ihtiyaçlarını gidermede yetersiz kalacağı ortadadır. Dindar danışanlar terapide doğrudan dini uygulamalar bekleyebildikleri gibi dini prensiplere açık ve saygılı, kendi dini inancı hakkında konuşabilen, terapiye dini unsurları katan bir terapisti bekledikleri bulunmuştur.

Dini/manevi unsurlarla terapinin bütünleştirilmesi için terapistler din/maneviyat konularında bilgili ve eğitimli olmalıdır. Bununla beraber terapist kendi dünya görüşü, dini bağlılığı ve manevi dünyası hakkında bilgili ve bilinçli olmalıdır. Ancak terapistin de dindar olması veya danışanıyla aynı dini paylaşması gerekmez. Danışanının inancında bulduğu güç ve desteği terapide etkin ve verimli birer kaynak olarak kullanabilmek için terapistin bu unsurlara açık ve anlayışlı olması yeterlidir. Terapistin din konusunda bilgisiz olması danışanın dini önemsemesi durumunda sakıncalı olabilir. Çünkü psikoterapilerde manevi yaklaşım, danışanların ana kaynaklarından birinin maneviyatları olduğuna dayanır. Bu kaynak terapide danışanının sorunlarıyla ve engelleriyle başa çıkmasına yardımcı olabilir. Danışanın dini ve kültürü hakkında bilgi sahibi olunması danışanın algı ve kabullerini öğrenmek adına da önemli olabilir. Çünkü insanların hastalık anlayışları, ruh hastalığının sebepleri hakkındaki inanışları, sağlık sisteminden beklentileri önemlidir ve terapi seçimiyle yardım arama yollarını etkiler. 

Psikoterapiyi manevi/dini prensiplerle entegre ederken terapistlerin bir takım etik prensiplere uymaları gerekir. Aynı zamanda psikolojik rahatsızlığın kaynağı ve derecesi de önemlidir. Dini ritüellerin ve manevi müdahalelerin faydaları yaygın olsa da her halükârda her vakada dindarlığın/maneviyatın sorunun mu çözümün mü bir parçası olduğuna bakılmalıdır. Dindarlığın/maneviyatın terapi sürecine dahil edilip edilemeyeceğine belirli kriterlere göre karar verirken kişinin dini/manevi yaşantısı hakkında bilgi toplamak (manevi anamnez), uygun dini yöntem ve müdahalelerin seçilmesinde faydalı olacaktır. 

Bugün psikoterapilerde anlam, hayatın amacı, yaşam biçimi, başa çıkma gibi konulara yer verilmektedir. Aslında bunlar dini geleneklerin de binlerce yıl öncesinden çözüm yollarıyla birlikte ortaya koydukları konulardır. Örneğin, ruh sağlığı çalışanları için belirlenmiş etik prensiplerin dini öğretilerle büyük ölçüde örtüştüğü görülür. Kişi merkezli psikoterapi yönteminde önerilen tutum ve ilişki şeklinin dini öğretilere bakıldığında insan ilişkilerinin tamamı için ön görüldüğü anlaşılır. 1960’larda başlamak üzere psikoterapide Budist öğretilere bir ilgi gözlemlenir. Budist zihin egzersizleriyle (özellikle meditasyon) kendilik algısında dönüşümler ve kalıcı bilinç değişimleri elde edilebilir. İslamiyet, Yahudilik ve Budizm gibi farklı dinler tefekkür, zikir, yoga gibi meditasyon teknikleri önerir. Katolik kilisesinde günah çıkarma olarak anılan ritüelin psikoterapideki katarsis ile benzer yanları vardır. Birçok kültürde günah itiraflarında bağışlama ritüellerinin bir şekli bulunur ve bu ritüellerin insana iyi geldiği açıklanır. Bağışlama, psikolojik ve manevi boyutları olan kompleks bir meseledir ve bilişsel, duygusal, ilişkisel ve manevi süreçleri içerir. Bu bakımdan çok sayıdaki araştırmalarda bağışlamanın dini ve psikolojik işlevlerine dikkat çekilir. Dua, şükür, umut, empati, sevgi, hoşgörü gibi birçok konu psikoterapiyle din/maneviyatın ortak ilgi alanında bulunur. Farklı psikoterapi yaklaşımlarıyla beraber özellikle pozitif psikoloji dini/manevi açıdan da değerli bulunan bu erdemleri teori ve uygulamalarına dahil etmiştir. 

Sonuç itibariyle, ilk bakışta aralarında derin uçurumlar var gibi görünen psikolojiyle din ve maneviyatın arasında aslında birçok ortak nokta bulunmaktadır. İnsanların zor zamanlarında dine ve maneviyata yönelmeleri bu alanları terapi sürecine dahil etmeyi kaçınılmaz kılmaktadır. Çünkü dinler, özellikle zor zamanlarda umut, anlam, başa çıkma yolları sunmaktadır. Bu gerçek, yurt dışında fark ve kabul edilerek psikoterapilerle dini/manevi uygulamaları entegre etme hareketini doğurmuştur. Bu yabancı kaynakların ülkemiz için ilham kaynağı olması ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık, Maneviyat Psikolojisi, Psikoloji, Psikoterapi

Kaynakça

• Abu-Raiya, Hisham. “Western Psychology and Muslim Psychology in Dialogue”. Journal of Religion and Health. 53/2(2014): 326-338.
• Abu-Raiya, Hisham. “Working with Religious Muslim Clients: A dynamic, Qur’anic-based Model of Psychot-herapy”. Spirituality in Clinical Practice 2/2(2015):120-133.
• Ağılkaya Şahin, Zuhal. Manevi Bakım ve Danışmanlık. İstanbul: Marmara Akademi, 2017.
• Ahmed, Sameera - Amer, Mona. Counseling Muslims. New York: Taylor & Francis, 2012.
• Akca Erol, Fatma. “Bağışlama Terapisinde Manevi Yönelimli Müdahale”. Psikoterapi ve Psikolojik Danışmada Maneviyat. Haz. Halil Ekşi. 233-249. İstanbul: Kaknüs, 2017.
• APA. “Ethical principles of psychologists and code of conduct”. American Psychologist 57 (2002): 1060-1073.
• Andersson, Gerhard - Asmundson, Gordon. “CBT and Religion”. Cognitive Behavior Therapy 35/1(2006): 1-2.
• Andresen, Julie. “Meditation Meets Behavorial Medicine”. Journal of Consciousness Studies 7(2000): 17-74.
• Bahadır, Abdülkerim. “Hayatın anlam kazanmasında psiko-sosyal faktörler ve din”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6 (2000): 185-230.
• Bannink, Fredrike. 201 Pozitif Psikoloji Uygulaması. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, 2017.
• Barnett, Jeffrey - Johnson, Brad. “Integrating Spirituality and Religion Into Psychotherapy”. Ethics & Behavior 21/2(2011): 147-164.
• Berry, D. “Does Religious Psychotherapy Improve Anxiety and Depression in Religious Adults?”. International Journal of Psychiatric Nursing Research 8 (2002): 875-890.
• Beyazyüz, Murat - Göka, Erol. “Kültüre Duyarlı Yaklaşımın Obsesif Kompülsif Bozlukluktaki Önemi”. Anadolu Psikiyatri Dergisi 11/4 (2010): 360-366.
• Bleick, Cathrine. “Using the Transcendental Meditation Program with Alcoholics and Addicts”. Alcoholism Treatment Quarterly 11/3-4 (1994): 243-269.
• Bonelli, Raphael. “Schuldgefühle, Psychotherapie und Beichte”. Psychotherapie und Spiritualitaet. Haz. Mic-hael Utsch - Raphael Bonelli - Samuel Pfeifer. 119-126. Berlin: Springer, 2018b.
• Bonelli, Raphael. “Verbitterung und Vergebung”. Psychotherapie und Spiritualitaet. Haz. Michael Utsch - Raphael Bonelli - Samuel Pfeifer. 237-244. Berlin: Springer, 2018a.
• Brandsma, Jeffrey. “Forgiveness: A Dynamic, Theological and Therapeutic Analysis”. Pastoral Psychology 31/1(1982): 40-50.
• Bulka, Reuven. “Logotherapy and Judaism”. Tradition 12/3-4 (1972): 72-89.
• Çarkoğlu, Ali - Kalaycıoğlu, Ersin. “Türkiye’de Dindarlık”. Sabancı Üniversitesi, 2009. http://ipc.sabanciuniv.edu/publication/turkiyede-dindarlik-uluslararasi-bir-karsilastirma/
• Çelen, Zeynep. “Mindfulness Meditasyonun Bilimsel Yanı”. Erişim: 12 Eylül 2018. https://zeynepcelen.com/mindfulness-meditasyonunun-bilimsel-yani/
• Easwaran, Eknath. Meditation: A Simple Eight-Point Program for Translating Spiritual Ideals into Daily Life. Tomales: Nilgiri, 1991.
• Ekşi, Halil - Kaya, Çınar. Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma. İstanbul: Kaknüs, 2016.
• Ekşi, Halil - Takmaz, Zeynep - Kardaş, Selami. “Psikoterapi Sürecinde Maneviyat: Türk Sağlık Çalışanlarının Deneyimleri Üzerine Fenomenolojik Bir Araştırma”. Spiritual Psychology and Counseling 1/1 (2016): 89-108.
• Ekşi, Halil, Psikoterapi ve Psikolojik Danışmada Maneviyat. İstanbul: Kaknüs, 2017.
• Ellenberger, Henry. The Discovery of the Unconscious. London: Fontana, 1994.
• Baker, Özgür. “Psikolojik Danışma ve Kültürel Faktörler”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 3/27 (2007):109-122.
• Exline, Julie - Yali, Ann - Sanderson, William. “Guilt, Discord, and Alienation”. Journal of Clinical Psychology 56/12 (2000): 1481-1496.
• Flinders, Tim - v.dğr. “The Eight-Point Program of Passage Meditation”. Spirit, Science, and Health: How the Spirituality Fuels Physical Wellness. Haz. Tom Plante - Carl Thoresen. 72-93. Westoprt: Praeger, 2007.
• Frankl, Viktor. Man’s Search for Meaning. New York: Buccaneer, 1959.
• Frankl, Viktor. Psikoterapi ve Din. Trc. Zeynep Taşkın. İstanbul: Say, 2014.
• Frick, Eckhard - v.dğr. “A clinical interview assessing cancer patient’s spiritual needs and preferences”. European Journal of Cancer Care 1 5(2006): 238-243.
• Fromm, Erich - Suzuki, Daisetz - De Martion, Richard. Zen Buddhism and Psychoanalysis. New York: Harper and Brothers, 1960.
• Genia, Vicky. “Religious Issues in Secularly Based Psychotherapy”. Counseling and Values 44/3 (2000): 213-221.
• Goh, Anita - v.dğr. “Pastoral care in old age psychiatry”. Asia-Pacific Psychiatry 6 (2014): 127-134.
• Güleç, Cengiz. “Kültür ve Psikoterapiler”. Türk Psikiyatri Dergisi 2/2 (1991): 96-102.
• Güleç, Cengiz. “Transkültürel Açıdan Psikoterapiler”. Klinik Psikiyatri Dergisi 2/1 (1999): 5-11.
• Hamdan, Aisha. “Cognitive Restructurin: an Islamic Perspective”. The Journal of Muslim Mental Health 3 (2008): 99-116.
• Hamman, Jaco. “Revisiting Forgiveness as a Pastoral Theological “Problem”. Pastoral Psychology 61 (2012): 435-450.
• Haque, Amber - Kamil, Najeeb. “Islam, Muslims, and Mental Health”. Counseling Muslims. Haz. Sameera Ahmed - Mona Amer. 3-14. New York: Taylor & Francis, 2012.
• Haque, Amber - Keshavarzi, Hooman. “Integrating Indigenous Healing Methods In Therapy”. International Journal of Culture and Mental Health 7/3 (2014): 297-314.
• Haque, Amber - Khan, Fahad - Keshavarzi, Hooman - Rothman, Abdallah. “Integrating Islamic Traditions in Modern Psychology”. Journal of Muslim Mental Health 10/1 (2016): 75-100.
• Haque, Amber. “Interface of Psychology and Religion”. Counseling Psychology Quarterly 14/3 (2001b): 241-253.
• Haque, Amber. “Psychology and Religion”. North American Journal of Psychology 3/1 (2001a): 61-76.
• Haque, Amber. “Soul Searching”. Psychoanalytic Perspectives 4/1 (2006): 49-58.
• Hayes, Steven - Strosahl, Kirk - Wilson, Kelly. Acceptance and Commitment Therapy. New York: Guilford, 1999.
• Helminiak, Daniel. “Treating Spiritual Issues in Secular Psychotherapy”. Counseling and Values 45(2001): 163-189.
• Hill, Wayne - Mullen, Paul. “Contexts for Understanding Forgiveness and Repentance as Discovery”. Journal of Pastoral Care 54 (2000): 287-296.
• Hodge, David. “Spiritually Modified Cognitive Therapy: A Review of Literature”. Social Work 51 (2006): 157-166.
• Hofmann, Liane - Walach, Harald. “Spirituality and Religiosity in Psychotherapy-A Representative Survey among German Psychotherapists.” Psychotherapy Research 21/2 (2011): 179-192.
• Hood, Ralph - Hill, Peter - Spilka, Bernard. The Psychology of Religion. New York: The Guilford, 2009.
• Hook, Joshua - v.dğr. “Empirically Supported Religious and Spiritual Therapies”. Journal of Clinical Psychology 66 (2010): 46-72.
• Huguelet, Philipp - Harold Koenig. Religion and Spirituality in Psychiatry. New York: Cambridge University, 2009.
• Huguelet, Philippe - v.dğr. “A Randomized Trial of Spiritual Assessment of Outpatients with Schizophrenia”. Psychiatric Services 62/1 (2011): 79-86.
• Irfan, Muhammad - v.dğr. “Psychological Healing in Pakistan:From Sufism to Culturally Adapted Cognitive Behaviour Therapy”. Journal of Contemporary Psychotherapy 47 (2017): 119-124.
• Jung, Gustav. Psychologie und Religion. München: dtv, 1991.
• Kara, Elif. “Dini ve Psikolojik Açıdan Bağışlayıcılığın Terapötik Değeri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2/8 2009): 222-229.
• Karaırmak, Özlem. “Çok Kültürlülük, Kültürel Duyarlılık ve Psikolojik Danışma”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 3/29 (2008): 115-129.
• Karasu, Byram. “Of God and Psychotherapy”. American Journal of Psychotherapy 69/4 (2015): 357-360.
• Karekla, Maria - Constaninou, Marios. “Religious Coping and Cancer”. Cognitive and Behavioral Practice 17 (2010): 371-381.
• Keshavarzi, Hooman - Haque, Amber. “Outlining a Psychotherapy Model for Enhancing Muslim Mental Health Within an Islamic Context”. The International Journal for the Psychology of Religion 23 (2013): 230-249.
• Knapp, Charles. “Psychiatric Treatments Involving Religion: Psychiatric Care Using Buddhist Principles”. Religion and Spirituality in Psychiatry. Haz. Philipp Huguluet - Herold Koenig. 317-331-300. New York: Cambridge University, 2009.
• Koenig, Harold - McCullough, Michael - Larson, David. Handbook of Religion and Health. New York: Oxford University, 2001.
• Koenig, Herold. “Religion, Spirituality, and Health: The Research and Clinical Implications”. International Scholarly Research Notice Psychiatry (2012): 1-33.
• Köse, Ali. “Psikoloji ve Din: Bir Dargın Bir Barışık Kardeşler”. İslami Araştırmalar Dergisi 19/3 (2006): I-II.
• Kumar, Satish - Nandal, Teenu. “Forgiveness, Faith and Health Connection”. International Journal of Education & Management Studies 5/4 (2015): 310-314.
• Kumar, Satish. “An Introduction to Buddhism fort he Cognitive-Behavioral Therapist”. Cognitive and Behavo-rial Practice 9 (2002): 40-43.
• Marquardt, Michael - Demling, Joachim. Psychotherapie und Religion. Eine Erhebung unter Psychotherapeuten in Süddeutschland. Münster: Lit, 2015.
• Miller, Lisa. The Oxford Handbook of Psychology and Spirituality. New York: Oxford University, 2012.
• Mullet, Etienne - Azar, Fabiola. “Apologies, Repentance, and Forgiveness”. International Journal for the Psyc-hology of Religion 19/4 (2009): 275-285.
• Myers, David. Sosyal Psikoloji. Ankara: Nobel, 2015.
• Naeem, Farooq - v.dğr. “A Qualitative Study to Explore Patients’, Carers’ and Health Professionals’ View to Culturally Adapt CBT for Psychosis (CBTp) in Pakistan”. Behavioral Cognitive Psychotherapy 44/1 (2014): 43-55.
• Nestler, Eric - v.dğrl. “Neurobiology of Depression”. Neuron 34/1 (2002):13-25.
• Okan, Nurullah - Ekşi, Halil. “Logoterapi ve Maneviyat İlişkisi”. Psikoterapi ve Psikolojik Danışmada Manevi-yat. Haz. Halil Ekşi. 163-187. İstanbul: Kaknüs, 2017.
• Oman, Doug - v.dğr. “A College Course for Learning from Community-based and Traditional Spiritual Mo-dels:”. Pastoral Psychology 55 (2007): 473-493.
• Özcan, Şevket. “İnsana Verilen Değer Ekseninde Çeşitli Dinlerde İnsan”. Dini Araştırmalar 19/48 (2016): 203-224.
• Paloutzian, Ray - Park, Christal. Handbook of the Psychology of Religion and Spirituality. New York: Guilford, 2005.
• Pargament, Kenneth. Spiritually Integrated Psychotherapy. New York: Guilford, 2007.
• Pargament, Kenneth. The Psychology of Religion and Coping. New York: Guilford, 1997.
• Pearce, Michelle - v.dğr. “Religiously Integrated Cognitive Behavioral Therapy”. Psychotherapy 52/1 (2015): 56-66.
• Pfeifer, Samuel. “Das Gebet - Psychodinamik, Wirksamkeit, Therapie”. Psychotherapie und Spiritualitaet. Haz. Michael Utsch - Raphael Bonelli - Samuel Pfeifer. 227-236. Berlin: Springer, 2018.
• Pfister, Oskar. “Psychoanalyse und Seelsorge”. Psychotherapie und Seelsorge. Haz. Volker Laepple - Joachim Scharfenberg. 87-98. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1929.
• Plante, Thomas. “What Do The Spiritual and Religious Traditions Offer The Practicing Psychologist?” Pastoral Psychology 56 (2008): 429-444.
• Poloma, Margaret - Pendleton, Brian, “The Effects of Prayer and Prayer Experiences on Measures of General Well-Being”. Journal of Psychology and Theology 1 (1991): 71-83.
• Post, Brian - Wade, Nathaniel. “Religion and Sprituality in Psychotherapy”. Journal of Clinical Psychology 65(2009): 131-146.
• Puchalski, Christina - Romer, Anna. “Taking a Spiritual History Allows Clinicians to Understand Patients More Fully”. Journal of Palliative Medicine 3 (2000): 129-137.
• Razali, S. - Hasanah, C. - Aminah, K. - Subramaniam, M. “Religious-Sociocultural Psychotherapy in Patients with Anxiety and Depression”. Australian and New Zealand Jouranl of Psychiatry 32 (1998): 867-872.
• Richards, Scott - Bergin, Allen. A Spiritual Strategy for Counseling and Psychotherapy. Washington: American Psychological Association, 2005.
• Sayar, Kemal - Köse, Samet. “Psychopathology in the Middle East.” Journal of Mood Disorders 2/1 (2012): 21-27.
• Seyhan, Beyazıt. “Dua Tutumu ile Psikolojik İyi Olma Hali Arasındaki İlişkiler”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal 17/2 (2013): 157-183.
• Shafranske, Edward - Malony, Newton. “Clinical Psychologists’ Religious and Spiritual Orientation and their Practice of Psychotherapy”. Psychotherapy 27 (1990): 72-78.
• Shaikh, Babar - Hatcher, Juanita. “Health Seeking Behaviour and Health Service Utilization in Pakistan”. Journal of Public Health 27/1 (2005): 49-54.
• Sheff, Thomas. Catharsis in Healing, Ritual, and Drama. California: University of California, 1979.
• Sue, Derald - Bingham, Rosie - Porche-Burke, Lisa - Vasquez, Melba. “The diversification of psychology”. American Psychologist 54 (1999): 1061-1069.
• Tan, Siang-Yang - Johnson, Brad. “Spiritually Oriented Cognitive-Behavioral Therapy”. Spiritually Oriented Psychotherapy. Haz. Lenn Sperry - Edward Shafranske. 77-103. Washington: Americak Psychologi-cal Association, 2005.
• Ting, Rachel - Ng, Alvin. “Use of Religious Resources in Psychotherapy from a Tradition-Sensitive Appro-ach”. Pastoral Psychology 61 (2012): 941-957.
• Torello, Johannes. Psychoanalyse und Beichte. Wien: Fassbaender, 2005.
• Ünal, Süheyla. “Psikiyatrik Uygulamalarda Sosyokültürel Duyarlık”. Anadolu Psikiyatri Dergisi1/4 (2000): 225-230.
• Utsch, Michael - Bonelli, Raphael - Pfeifer, Samuel. Psychotherapie und Spiritualitaet, Berlin: Springer, 2018.
• Utsch, Michael - Frick, Eckhard. “Religiositaet und Spiritualitaet in der Psychotherapie.” Psychotherapeut 60 (2015): 451-466.
• Utsch, Michael. “Achtsamkeit - eine Brücke zwischen Psychotherapie und Spiritualitaet?” Psychotherapie und Spiritualitaet. Haz. Michael Utsch - Raphael Bonelli - Samuel Pfeifer. 245-252. Berlin: Springer, 2018a.
• Utsch, Michael. “Ausschlus oder Einbeziehung spiritueller Interventionen”. Psychotherapie und Spiritualitaet. Haz. Michael Utsch - Raphael Bonelli - Samuel Pfeifer. 128-138. Berlin: Springer, 2018b.
• Utsch, Michael. “Herzensgebet als therapeutische Ressource.” Fallbuch Spiritualitaet in Psychotherapie und Psychiatrie. Haz. Eckhard Frick - v.dğr. 126-127. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2018c.
• Utsch, Michael. “Religion und Psychologie”. Religion in der modernen Lebenswelt. Erscheinungsformen und Reflexionsperspektiven. Haz. Birgit Weyel - Wilehlm Graeb. 296-314. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2006.
• Vasegh, Sasan. “Psychiatric Treatments Involving Religion: Psychotherapy from an Islamic Perspective”. Religion and Spirituality in Psychiatry. Haz. Philipp Huguluet - Herold Koenig. 301-316. New York: Cambridge University, 2009.
• Vatan, Sevginar. “Bilişsel Davranışçı Terapilerde Üçüncü Kuşak Yaklaşımlar.” Psikiyatride Güncel Yaklaşım-lar 8/3 (2016): 190-203.
• Walsh, Roger - Shapiro, Shauna. “The Meeting of Meditative Disciplines and Western Psychology”. American Psychologist 61/3 (2006): 227-239.
• Watson, James. Psychology from the Standpoint of a Behaviorist. Dover: Frances, 1983.
• Wilson, William. “Psychiatric Treatments Involving Religion: Psychotherapy from a Christian Perspective”. Religion and Spirituality in Psychiatry. Haz. Philipp Huguluet - Herold Koenig. 283-300. New York: Cambridge University, 2009.
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din. Adana: Karahan, 2007.
• Yavuz, Fatih. “Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT)”. Türkiye Klinikleri 8/2 (2015): 21-27.
• Yüksel, Nevzat. “Söyleşi - Prof. Dr. Leyla Zileli ile Psikanaliz, Psikoterapi, İç Görü Geliştirme Üzerine”. Klinik Psikiyatri 4 (2001): 219-224.
• Yurduseven, Rabia. Hz. Peygamber’in Hadislerinde Empati. Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yük-sek Lisans Tezi, 2018.
• Zhang, Yalin - vdğr. “Chinese Taoist Cognitive Psychotherapy in the Treatment of Generalized Anxiety Disorder in Contemporary China”. Transcultural Psychiatry 39/1 (2002): 115-129.