Common Religious Education Activities and Mosques in Kyrgyzstan after Independency

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 1, 193 - 211, 15.06.2019

Bakıt Murzaraimov Mustafa Köylü

https://doi.org/10.18505/cuid.525999

Cited By: 7

Öz

Kyrgyz
people lived under the control of Soviet Union for about 70 years. During this
time, they were forbidden to practice any kinds of religious duties. Their
religious schools and mosques were closed or used for other aims rather than
religious needs. In short, all kinds of religious freedom and practices were
forbidden strictly. The aim was to bring up an atheistic people during the days
of Soviet Union. However, when Kyrgyz people won their independence and
established a new country, all kinds of restrictions in terms of religion were
abrogated and people began to establish their religious schools and mosques.
While during the first years of independency of the country in 1991, there were
only 39 mosques, as of 2018 there are nearly 3,000 mosques in the country. In
addition to the increase of mosques, the number of people going to mosques also
increases day by day. This article examines mainly the development of religious
freedom in terms of legal aspect from the beginning of the establishment of the
country to our time; the legal statues, functions, and duties of State
Commission for Religious Affairs and Religious Office of Kyrgyzstan Muslims,
and as common religious educational places mosques, religious activities done
at mosques, the factors effecting these activities negatively.

Summary: Kyrgyz Turks are one of the most ancient tribes in Central Asia. Although
there are various views and knowledge about the religious life and the process
of Islamization of them in various sources, there is no doubt that one of the
most important elements which shapes Kyrgyz culture and social life is Islam.
Even though they continued the activities of Islamic education and training under
the rule of many nations thorough the history, all activities of religious
education were tried to be forgotten and religion was removed from daily life
under the Soviet communist regime. However, with the establishment of the
Republic of Kyrgyz based on the secular and democratic bases on 31 August 1991,
Muslim people showed a great effort and endeavor to open some institutions
where they could live their religion, perform their religious duties, and teach
religious and moral values for people.

After the
declaration of independence, with the enacting of “Freedom of Faith and
Religious Institutions” on 16 December 1991 which was one of the first enacting
laws, very important developments happened in terms of both formal and informal
education. Some knowledge concerning Islam is given in some culture courses and
“Religious Office of Kyrgyzstan Muslims” was created for meeting all kinds of
religious needs of Muslims in the country in 1993.

With
the establishment of the “State Commission for Religious Affairs” in 1996, some
new legal regulations were made. Thus the state’s policy about religious
education and teaching gained a new dimension. During this process, the state
faced some problems concerning developments in religious education. Although
some of these problems have been solved legally, there are still many problems
about religious education today.

Since
the independency until now, there have been many researches as articles, books,
master theses and doctorate dissertations about various fields of religious
education, religion-state relations, religious institutions, course books and
their curriculums. However, a great majority of these studies belong to
religion-state relations and the field of formal religious education. There
aren’t any academic studies or research about mosques and imams that concern
the great majority of the country population. In fact, from the point of
religious education, common or informal religious education is as extremely
important as formal religious education. For the mosques that are one of the
most important institutions of common religious education are spread to the
most remote corner of the country and serve for all people of different ages
for the whole year. The effects of common religious education increase day by
day. While there were just 33 mosques in 1933, there were 39 mosques in the
independency year of 1991, as of 2018 this number has risen to 2830.

Relating
the imams who work at mosques, it is not possible to speak about a systematic
structure. Since imams are generally graduated from madrasas, their
educational levels are very low. As they have not enough financial support and
highly educated teachers, they cannot give good education to their students and
cannot adopt themselves to the modern educational levels in teaching religious
issues. In order to solve this problem, Muftiyat either sends students
to abroad or gives in service trainings for imams.

Another
important problem in relation to imams is the way of assignment. There is no
criterion for assignment of imams. They are not designated by the Muftiyat,
but it just legitimizes those imams who are chosen by congregation. Imams
receive neither any salary from the Muftiyat, nor they have any social
assurance. They work either voluntary or their incomes are paid by people.

Although
all of these negative conditions, mosques and imams have a great importance on
Kyrgyz people’s education, culture, worship, and moral teaching. It can be said
that there are two kinds of education at mosques and masjids. One of
these is “moldos”, some
men of religion who gather students and give some religious knowledge without
following any curriculum. Although some of them take education from some Arabic
countries or Pakistan, their educational level is very low and cannot recite
even the Qur’an correctly. In addition, they have very little knowledge about
pedagogy and religious themes, and they have not enough educational experience.

The
second type of education at mosques and masjids is carried out through
Friday sermons and preaching. However, this is not an effective way in giving
religious education. Because the way in which the Friday sermon is given is not
appropriate as a good teaching method. As the sermons are done in Arabic, there
is no effective communication between the imam and the congregation. However,
Friday sermons and preaching are very important for people’s religious
education and socialization.

This
article firstly deals with the developments in religion in the times of freedom
of  the country, secondly, it examines
the institution of Muftiyat to which all mosques are adhered and “State
Commission for Religious Affairs” that register the mosques which the Muftiyat
approves, and lastly gives information about mosques and their
congregations in the country. 

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Kyrgyzstan, , Mosque, Mullah, Muftiyat, Madrasa

Bağımsızlık Sonrası Kırgızistan’da Yaygın Din Eğitimi Faaliyetleri ve Camiler

Öz

Bilindiği gibi Kırgızistan halkı 70 senedir Sovyetler Birliği yönetimi
altında yaşamıştır. Bu dönem zarfında, her türlü dini uygulamalardan mahrum
bırakılmışlardır. Dini okulları ve camileri ya kapatılmış ya da başka amaçlarla
kullanılmıştır. Kısacası, her çeşit dini özgürlük kısıtlanmış ve dini
uygulamalar da sıkı bir şekilde yasaklanmıştır. Sovyetler dönemindeki amaç,
ateist bir toplum yetiştirmekti. Bununla beraber, Kırgız halkı bağımsızlığını
kazanıp, yeni bir ülke kurduklarında, din özgürlüğü bağlamında her türlü baskı
kaldırılmış ve insanlar kendi camilerini ve okullarını açmaya başlamışlardır.
Ülkede bağımsızlığın ilk yıllarında, 1991’de, sadece 39 cami varken, bu sayı
2018 yılı itibariyle yaklaşık 3,000’e yükselmiştir. Cami sayısındaki artışa
ilave olarak, camiye giden insan sayısı da günden güne artmaktadır. İşte bu
makale temel olarak, yasal açıdan ülkenin bağımsızlığını kazanmasından günümüze
kadar geçen süreçte dini özgürlüğü, Din İşleri Devlet Komisyonu ile Kırgızistan
Müslümanları Dini İdaresi’nin yasal durumunu, fonksiyonlarını ve görevlerini ve
bir yaygın din eğitimi kurumu olarak camileri, camilerde yapılan hizmetleri, bu
hizmetleri olumsuz yönde etkileyen faktörleri ele almaktadır. 

Özet: Kırgız Türkleri, Orta Asya’daki en kadim
milletlerden birisidir. Kırgızların dini hayatı ve İslamlaşma süreci ile ilgili
çeşitli kaynaklarda farklı görüş ve bilgiler yer alsa da, Kırgız kültürünü ve
sosyal hayatını şekillendiren en önemli unsurlardan birisinin İslam olduğunda
şüphe yoktur. Tarih boyunca farklı devletlerin hâkimiyeti altında, İslam eğitim
ve öğretim faaliyetlerini devam ettirmişse de, Sovyet komünist rejiminde tüm
din eğitimi faaliyetleri unutturulmaya çalışılmış ve din bir köşeye itilmiştir.
Bununla beraber, 31 Ağustos 1991 tarihinde laik ve demokratik esaslara dayalı
Kırgız Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla, Müslümanlar dinini yaşayabilecek,
ibadetlerini yerine getirebilecek, dini ve manevi değerlerini öğretebilecek
kurumlar açma konusunda büyük gayret ve çaba sarf etmişlerdir.

Bağımsızlığın ilan edilmesinden sonra, ilk kabul edilen kanunlar arasında
yer alan ve 16 Aralık 1991’de yürürlüğe giren, “İnanç Özgürlüğü ve Dini
Kurumlar” kanunuyla birlikte, hem örgün eğitim kurumlarında, hem de yaygın din
eğitimi kurumlarında önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bir taraftan İslam diniyle
ilgili bilgiler bazı kültür dersleri içinde yer almaya başlarken, diğer
taraftan Müslümanların her türlü dini ihtiyacını karşılamak amacıyla ülkede,
1993 yılında “Kırgızistan Müslümanları Dini İdaresi” (Muftiyat) kurulmuştur.

1996 yılında ise, “Din İşleri Devlet Komisyonu”nun kurulmasıyla,
din-devlet ilişkilerinde yeni yasal düzenlemelere gidilmiş ve devletin din
eğitimi ve öğretimine ilişkin politikası yeni bir boyut kazanmıştır. Elbette
din eğitimiyle ilgili bu gelişmeler esnasında bir takım sorunlarla da
karşılaşılmıştır. Yasal olarak her ne kadar bu sorunların bir kısmı çözülmüş
olsa da, günümüzde hala mevcut pek çok sorun bulunmaktadır.

Ülkenin bağımsızlığı kazanmasından bu yana, Kırgızistan’da din eğitiminin
farklı alanlarını, din devlet ilişkilerini, dini kurum ve kuruluşları, ders
kitapları ve programlarını ele alan pek çok makale, kitap, yüksek lisans ve
doktora çalışmaları bulunmaktadır. Ancak bu çalışmaların büyük kısmı,
din-devlet ilişkileri ve örgün din eğitimi alanına aittir. Ülke nüfusunun büyük
çoğunluğunu ilgilendiren cami ve cami görevlileriyle ilgili doğrudan hiçbir
akademik çalışma tespit edilememiştir. Oysa meseleye din eğitimi açısından
bakıldığında, örgün din eğitimi kadar, yaygın din eğitimi de son derece
önemlidir. Zira yaygın din eğitiminin en önemli kurumlarından birisi olan
camiler, ülkenin en ücra köşesine kadar yayılmış olup, her yaştan insana yıl
boyunca hizmet vermektedir. Ülkede yaygın din eğitiminin etkisi giderek
artmaktadır. Zira 1933 yılında ülkede yalnızca 33 cami bulunurken, bağımsızlık
yılı olan 1991’de 39, 2018 yılı itibariyle bu sayı 2830’a yükselmiştir.

Camilerde görev yapan din görevlileri konusuna gelince, bu konuda henüz
sistemli bir yapıdan bahsetmek mümkün değildir. Ülkede imamlar genellikle
medrese mezunu olduklarından mesleki bilgi düzeyleri oldukça düşüktür. Zira
medreselere baktığımızda, bu eğitim kurumlarının gerekli mali kaynaklarının
yeterli olmaması ve yüksek düzeyde eğitim verecek kapasitede bilgi ve beceriye
sahip elemanlarının bulunmaması, çağdaş şartlara uygun olarak dini konuların
öğretiminde adapte olamamaya ve eğitim düzeyinin kalitesinin düşmesine neden
olmaktadır. Müftülük bu sorunu çözmek için ya yurtdışına öğrenci göndermekle ya
da kısa süreli hizmet içi eğitim vermekle yetinmektedir.

İmamlarla ilgili diğer önemli bir sorun da, imamların atanmasında izlenen
usul konusudur. Zira imamların atanmasında belli bir ölçüt bulunmamaktadır.
İmamları müftülük atamamakta, sadece cemaat tarafından seçilen imamları
tanımaktadır. İmamlar müftülükten ya da devletten her hangi bir maaş
alamadıkları gibi, onların her hangi bir sosyal güvenceleri de yoktur. Ya
gönüllülük esasına göre çalışmaktadırlar ya da gelirlerini cemaat ödemektedir.

Bütün bu olumsuz şartlara rağmen, Kırgız halkının eğitim, kültür, ibadet
ve ahlak yönünden bilgilenmesinde cami ve mescitlerin büyük önemi vardır. Cami
ve mescitlerde iki türlü eğitimden bahsedilebilir. Bunlardan birincisi, “moldo”
adıyla bilinen din adamlarının başına topladığı öğrencilere belli bir
programa bağlı kalmadan, daha çok kendi bildiklerini öğretmeye çalışması
şeklindeki eğitimdir. Bu moldoların bazıları Arap ülkelerinde veya Pakistan’da
belli bir eğitim görmüş olsalar bile çoğunluk, doğru dürüst bir eğitimden
yoksundur ve bu nedenle Kur’an’ı bile doğru bir şekilde okuyamamaktadırlar.
Ayrıca bunların pedagojik ve dini bilgileri de oldukça az ve eğitim tecrübeleri
de yetersizdir.

Cami ve mescitlerdeki ikinci eğitim şekli ise, hutbe ve vaazlar yoluyla
yapılan eğitim şeklidir. Ancak Kırgızistan’da hutbe usulüyle etkili bir din
eğitiminin yapıldığını söylemek oldukça güçtür. Nedeni ise, hutbenin veriliş
şekli buna imkân tanımamaktadır. Zira ülkede neredeyse çoğu camilerde hutbeler
tamamen Arapça okunduğu için, imam ile cemaat arasında etkili bir iletişim
kurulamamaktadır. Oysa vaaz ve hutbenin Cuma namazı içindeki yeri ve halkın din
eğitimi ve sosyalleşmesi açısından oldukça önemlidir.

İşte bu makalede önce, Ülkedeki din özgürlü konusundaki gelişmeler, daha
sonra tüm camilerin kendisine bağlı olan Muftiyat ve Muftiyat’ın
onayladığı camilerin kaydını yapan “Din İşleri Devlet Komisyonu” hakkında bilgi
verilecek, en sonunda da ülkedeki cami ve cami cemaatle ilgili bilgilere
değinilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Cami, Molla, Din Eğitimi, Kırgızistan, Muftiyat, Medrese

Kaynakça

• Akramova, Dilaram. Din Eğitiminin Genel Eğitim İçindeki Yeri ve Kırgızistan’daki Durum. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2000.
• Akramova, Dilaram. Kırgızistan’da Orto Mekteplerdeki “Adep Sabagı’ Dersinde Din Eğitimi İle İlgili Amaçların Gerçekleşme Düzeyi (Oş Örneği). Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi,2006.
• Artıkbaev, Kudrat. Kırgızistan’daki Camilerde İmamların Vaazlarında Kullandıkları Hadislerin Hadis İlmi Açısından Değerlendirilmesi (Oş Örneği.), Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üni-versitesi, 2003.
• Aydar, Hidayet. Kırgızistan’da Din Eğitimi ve Araşan İlahiyat Fakültesi. Bişkek: 2009.
• Azattık Unalgısı. Erişim: 25 Ocak 2019. https://www.azattyk.org/a/kyrgyzstan_religion_sect/24906062.html.
• Büyükalaca, Orhan Nadir. Kırgızistan’da Din Eğitimi ve Kırgızistan Müslümanları Dinî İdaresi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2003.
• Cebeci, Suat. “Kırgızistan’da Dini Durum ve Din Eğitimi-Durum Analizi ve Öneriler”. Araştırma Projesi Raporu, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, 2015.
• Cumanov, Muratali. Ölköbüzdögü İslâm Colu. Bişkek: 2009.
• Erdem, Mustafa. Kırgız Türkleri Dini ve Sosyal Hayat. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Kadir Malikov - Usubaliev, E. Musulmanskaya obşina Kırgızstana i politiçeskiy proses v strane: podhodı k gormanizasii otnoşeniy mejdu gosudarstvom i religiey. Bişkek: 2009.
• Kırgız Respublikasının Madaniyat Cana Turizm Ministerligi. Erişim: 25 Ocak 2019. http://aimakpress.kg.
• Kırgızistan Muftiyatı. “Kırgızistan Müsülmandarının Din Başkarmalıgı”. Erişim: 25 Ocak 2019. https://muftiyat.kg, 13.10:2018.
• Kırgızistan Muftiyatı. “Kırgızistan Müsülmandarının Din Başkarmalıgı”. Erişim: 25 Ocak 2019. https://muftiyat.kg/maalymat.
• Kırgızistan Muftiyatı. “Kırgızistan Müsülmandarının Din Başkarmalıgı”. Erişim: 25 Ocak 2019. https://muftiyat.kg/maalymat.
• Kozukulov, Timur. "Kırgızistan’da Dini Kurumsallaşma ve Toplum". Ağrı İbrahim Çeçen Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/1 (Mayıs 2015): 177-209.
• Köylü,Mustafa. “Din Görevlilerinin Mesleki Yeterlilikleri ve Problemleri”. Araştırma Projesi Raporu, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, 2019.
• Mamayusupov, Ömürzak. O monitoringe deyatelnosti gosudarstvennih organov v realizatsii religioznih prav i svobod, Oş: Gosudarstvennaya kommisiya pri pravitelstve Kirgizskoy Respubliki po delam religii. Bishkek: 2004.
• Moldaliyev, Orozbek. İslam i politika, politizatsiya İslama ili İslamizatsiya politiki. Bişkek: 2008
• Murzaraimov, Bakıt. Egemendulukton Kiyin Kırgızistandagı Diniy Abal, Bişkek: BYR, 2018.
• Myrzabaev, Mamatbek. Kırgızistan’da Din-Devlet İlişkileri. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2009.
• Orozalieva, Chynar. Karşılaştırmalı Olarak Kırgızistan ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasalarında İnsan Haklarının Korunması. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2010.
• Osmanov, Öskön -Asankanov, Almaz. Kırgızistan Tarihi. Bişkek: MEB Yayınları. 2001.
• Ubaktilu Cobo. “K.6 Cumhurbaşkanlığının Din Eğitimi Hakkındaki Geçici Kararı”, Erkin Too, Erişim: 14.Kasım 1996
• Veçerniy Bişkek. “Sozdanna raboçaya gruppa po reforme gospolitiki v religioznoy sfere”, Eri-şim: 3 Şubat 2014, http://www.vb.kg/doc/260645
• Yılmaz, Hüseyin. “Kırgızistan’da Misyonerlik ve Din Eğitimi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XI/1 (2007): 91-128.
• Yusubov, Elvin. Kırgızistan’da Din Eğitimi, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2016.