Evaluation of Riwayahs of Tafsīr in the Context of Correlated with ʿAbdallāh b. Salām Verses in Meccan Suras

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 2, 831 - 853, 15.12.2019

Sami Kılınçlı

https://doi.org/10.18505/cuid.585988

Öz

In the era Islam
emerged, Arabs were calling Jews and Christians as Ahl al-Kitāb, respecting them and affected by them in many ways.
When they failed in their debates against the Prophet, they were referring to
the scholars of Ahl al-Kitāb and
relying on the information they got from them, they were trying to force and
beat the Prophet intellectually by their questions. In the Meccan period, no
clashes had happened between the Muslims and Ahl al-Kitāb. Jewish scholars had been admitting that they knew the
similarity in the topics of Qurʾān and Tawrāt, the Qurʾān were telling the
truth and the Prophet was conveying the message of the truth. In some of the
verses, these right attitudes of the scholars of Ahl al-Kitāb are used as a reference against Mus̲h̲riks. In the verses said, those scholars are praised and
indicated as a source of information for the Prophet as well. The verses
related with the topic were understood in parallel with the context and direct
meaning of the Nass by some scholars,
yet, they were explained not taking the Nuzul
environment and process into consideration by some other scholars. It is
mentioned that ʿAbdallāh b. Salām and his friends who became Muslims in Medina
period have been told in these verses. In this study, level of validity for
these interpretations will be evaluated based on Qurʾān –relationship and the
fact that some of the asbab al-nuzul
(circumstances of revelation) are known to be jurisprudential; and it will be
argued that the true meaning of the
naṣṣ is overshadowed.

Summary: Tafsir is an effort to
understand the divine address, and also to understand the relationship between
Muslim, polytheist, and People of the Book (Ahl
al-kitāb) in the revelation and experience in this context. Since these
issues are not explained in a wide and clear manner in the Qur’ān, the hadīths,
prophetic biography, narratives of asbâb
al-nuzul and the opinions of the companions and the views of the Companions
and Tābi‘īn gain importance in understanding the verses. As the narrations of asbâb al-nuzul contain some problems, it
is proposed to evaluate this information based on sigas and hadīth method
in classical Qur'ānic sciences studies. Although this approach is effective in
solving many problems, it does not solve all problems.

The question of
whether the narrators of asbâb al-nuzul
is the real reason for the verse has been discussed from the very beginning.
According to Ibn Taymiyya (d. 728/1328) al-Zarkashī (d.
794/1392) and al-Dihlawī (d. 1176/1762), the expression that “This verse
has been revealed on this particular event” does not mean that the verse is
revealed particularly and only for this event but rather that it is revealed
for an event which is similar to that event, and that, subject verse also
covers this provision. A. Nedim Serinsu and A. Rıza Gül also drew attention to
this fact and the narratives were divided into two as the real cause of nuzul and virtual cause of nuzul. When this issue is not known, it
may become inexorable to analyze and make observations, and there may be
problems regarding the interlocutors, date of births, being Meccan or Medinan.

Those who want to
learn the first-hand meaning of the verses, their interlocutors and the
environment of nuzul are facing
difficulties to choose between the contradictory narrations especially in
narrative-weighted commentaries. It is necessary to pay attention to some
points to evaluate the narrations correctly and make the right choice. These
points are prophetic biography, the stages of nuzul, information about being Meccan or Medinan, the stages of
development of relations between polytheists and Muslims, and tafsīr explanations about nuzul. One of the issues with
contradictory narratives and interpretations is ʿAbdallāh b. Salām. As
one of the notables of the Medina Jews, he came to him when the Prophet arrived
in Kuba, he asked some questions, and when he got the right answers, he became
a Muslim saying that they could only be known by a prophet. It is claimed that
he believed in the period of Mecca and the eighth year of the Hijr, but this information was not well
accepted.

Although it was not
very intense in Mecca, there were certain relations between Jews and Christians
and Muslims. Since there was no conflict between Muslims and the People of the
Book, these verses are often praised by their scholars, and they were also
cited as a reference for the Prophet and idolaters Some Meccan verses mention
the following: Jews who are righteous; the fulfilment of the requirements of
the book, and the prayers of the Muslims that will not be wasted; the fact that
the scholars of the Israelites know the truths in the Qur'an should be a proof
for the idolaters; The Ahl al-kitāb
know that the Qur'ān is a divine book; if he has doubts about the verses
revealed to the Prophet, he should ask the Jewish scholars; Jews witnessed and
believed the truth of the prophethood of the Prophet; the fact that Ahl al-kitāb were delighted with the
Qur'ān. In the exegesis of these verses, it has been commented that the
interlocutors are ʿAbdallāh b. Salām and his friends,
Prophet Muhammad's companions, Selman al-Fârisî, Ali and the kitāb who believed
in the Prophet.

Since the commentators
did not consider the process experienced with the Ahl al-kitāb sufficiently, the verses that were written before
becoming Muslim were associated with ʿAbdallāh b. Salām. However, Masrūk (d.
63/683), Sha'bî (d. 104/722) and Said b. Jubayr (d. 94/713 [?]) refused to
relate the Meccan verses to ʿAbdallāh b. Salām because they had
considered the process of nuzul. When
the revelations are evaluated on the basis of the Qur'ān and prophetic
biography relationship and the process of nuzul,
it is understood that the interlocutors are the scholars of Ahl al-kitāb who know and acknowledge
that the Qur'ān and the prophethood are right, as some commentators have
indicated. In this case, it is understood that the commentators make comments
that are not appropriate to the context, wording and nuzul process of the verses based on the narratives that are not
true and that they use the name of ʿAbdallāh b. Salām as a kind of filling
material since the information about the interlocutors is limited. It is not
acceptable to praise one of them in the revelations when we evaluate the Ahl al-kitāb by generalizing the truth,
their hostility towards Islam and the wars. However, there were no clashes with
Jews and Christians in Mecca and there were scholars who expressed the truth.
They were praised when necessary, and also cited as a reference source for the
Prophet and idolaters. In addition, in the verses that criticize the Ahl al-kitāb in the verses Medinan,
those who make the mistakes in question are not criticized as a whole. As in
these examples, we need to evaluate the verses in the context of the individual
process, not with the influence of our established perceptions and with a
wholesale mind. Otherwise, unintentional results can be reached.

It can be claimed that
the Predecessors fell to an anachronism in their explanations about ʿAbdallāh
b. Salām which did not conform to the date and time. However, when we consider
the views of Ibn Taymiyya, al-Zarkashī and al-Dihlawī, it is
understood that the Predecessors expressed views in terms of exegesis,
opinion-based sampling rather than an anachronism. These interpretations of the
Predecessors also depict that the information available to the interlocutors of
the verses is insufficient. The fact that the historical information errors in
Predecessors’ illustrations and explanations show that the information
transferred from them should be examined carefully and that one must not
surrender him/her without investigation. It is a clear fact that those who
accept interpretations based on ijtihâd
as an actual asbâb al-nuzul fall into
anachronism. In this respect, it is understood that asbâb al-nuzul narrations should be evaluated in accordance with
the principles mentioned and it is necessary to distinguish between those who
tell the real reason and those who do not and make a preference among them.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Ahl al-Kitāb, Riwayah, Context, ʿAbdallāh b. Salām

Mekkî Sûrelerde Abdullah b. Selâm ile İlişkilendirilen Âyetler Bağlamında Tefsir Rivâyetlerinin Değerlendirilmesi

Öz

İslam’ın doğduğu dönemde Araplar Yahudi ve Hıristiyanları Ehl-i kitap
olarak isimlendirmekte, onlara saygı duymakta, birçok konuda onlardan
etkilenmekteydiler. Hz. Peygamber’le aralarındaki mücadelede fikrî açıdan
yetersiz kaldıklarında Ehl-i kitap âlimlerini referans kaynağı olarak
kullanmakta ve öğrendikleri bilgilere istinaden sordukları sorularla Hz.
Peygamber’i zor duruma düşürmeye ve onu mağlup etmeye çalışmaktaydılar. Mekke
döneminde Ehl-i kitapla Müslümanlar arasında çatışma yaşanmamıştı. Yahûdi âlimler
Tevrat’la Kur’an arasındaki konu benzerliğini bildikleri Kur’an’ın hakikatleri
anlattığını, Hz. Peygamber’in de hakkı tebliğ ettiğini ikrar ediyorlardı. Bazı
âyetlerde Ehl-i kitap âlimlerinin bu doğru tutumları müşriklerin aleyhine
referans kaynağı olarak kullanılmıştır. Söz konusu âyetlerde bu âlimler
övülmüş, Hz. Peygamber için de bilgi kaynağı olarak gösterilmiştir. Konuyla
ilgili âyetler bazı müfessirlerce bağlama ve nassın zahirine uygun olarak
anlaşılmakla birlikte bazı âlimlerce nüzûl vasatı, süreci dikkate alınmadan
açıklanmıştır. Bu âyetlerde Medine döneminde iman eden Abdullah b. Selâm ve
arkadaşlarının anlatıldığı söylenmiştir. Bu çalışmada söz konusu yorumların
doğruluk değeri Kur’an-siyer ilişkisi, esbâb-ı nüzûl rivâyetlerinin bir kısmının
ictihadî olduğu bilgisi temelinde değerlendirilerek nassın asıl anlamının
gölgede bırakıldığı ortaya konulacaktır.

Özet: Tefsir, ilâhi hitabın anlaşılması çabası olduğu kadar vahiy sürecinde
Müslüman, müşrik ve Ehl-i kitabın ilişkilerini, bu çerçevede yaşanan tecrübeyi
de anlamak demektir. Bu konular Kur’an’da geniş ve açık bir şekilde
anlatılmadığı için ayetleri anlamada hadisler, siyer, esbâb-ı nüzûl
rivayetleri, sahabe ve tâbiîn görüşleri önem kazanmaktadır. Esbâb-ı nüzûl
rivayetleri bazı problemler barındırdığı için klasik ulûmu’l-Kur’ân eserlerinde
bu bilgilerin rivayet sîgaları ve hadis usulü temelinde değerlendirilmesi
teklif edilmiştir. Bu yaklaşım birçok meselenin çözümünde etkili olmakla
birlikte tüm sorunları halletmemektedir.

Esbâb-ı
nüzûl rivâyetlerinin âyetin gerçek sebebi olup olmadığı konusu ilk dönemlerden
itibaren tartışılmaktadır. İbn Teymiyye (ö. 728/1328) Zerkeşî (ö. 794/1392) ve
ed-Dıhlevî’ye (ö. 1176/1762) göre selef âlimlerden nakledilen “Bu âyet şu olay
üzerine nazil olmuştur.” şeklindeki sözler âyetin bizzat o olay hakkında
indiğini değil âyetin buna benzer bir konuda, benzer muhatap hakkında indiğini,
bu konuyu dolayısıyla bu hükmü de kapsadığını anlatmaya matuf görüşlerdir. A.
Nedim Serinsu ve A. Rıza Gül tarafından da bu duruma dikkat çekilmiş ve
rivâyetler “gerçek nüzûl sebebi ve sanal/takdir edilen nüzûl sebebi”
şeklinde ikiye ayrılmıştır. Bu husus bilinmediğinde riayetleri tahlil etmek,
tercihte bulunmak içinden çıkılmaz bir hal alabilmekte, âyetlerin muhatapları,
nüzul tarihleri, Mekkîlik ve Medenîlikleri konusunda problemler
çıkabilmektedir.

Âyetlerin
ilk anlamı, muhatapları ve nüzûl vasatını öğrenmek isteyenler özellikle rivâyet
ağırlıklı tefsirlerdeki birbirleriyle çelişen nakiller arasında tercih yapmakta
zorlanmaktadır. Rivâyetleri doğru değerlendirmek ve isabetli tercihte bulunmak
için siyer, nüzûl süreci, Mekkî-Medenî bilgisi, müşrikler ve Ehl-i kitap ile
ilişkilerin gelişim aşamaları ve esbâb-ı nüzûl konusunda re’ye dayalı tefsîrî
açıklamaların olduğunu bilmek bir çözüm yolu olmaktadır. Birbirleriyle
çelişkili rivayetlerin ve yorumların olduğu konulardan biri de Abdullah b.
Selâm ile ilişkilendirilen ayetlerdir. Medineli Yahudilerin ileri gelenlerinden
olan Abdullah b. Selâm Hz. Peygamber Kubâ’ya vardığında yanına gelmiş, bazı
sorular yöneltmiş ve doğru cevaplar alması üzerine bunların ancak bir peygamber
tarafından bilinebileceğini söyleyerek Müslüman olmuştu. Onun Mekke döneminde
ve h. 8. yılda iman ettiği iddia edilmekteyse de bu bilgiler muteber kabul
edilmemiştir.

Mekke
döneminde çok yoğun olmasa da Yahudi ve Hristiyanlarla Müslümanlar arasında
belirli diyaloglar, ilişkiler yaşanmaktaydı. Müslümanlarla Ehl-i kitap arasında
herhangi bir çatışma yaşanmadığı için ilgili ayetlerde genellikle bunların
âlimleri övülmekte, Hz. Peygamber ve müşrikler için referans kaynağı olarak da
gösterilmekteydi. Mekkî bazı âyetlerde Yahudilerden hakka uyan, adil
olanlardan; salihlerinden; Kitabın gereklerini yerine getirip, namazlarını
kılan muslihlerin ecrini zayi edilmeyeceğinden; Kur’an’daki hakikatleri
İsrailoğullarından âlimlerin bilmesinin müşrikler için bir delil olması
gerektiğinden; Ehl-i kitabın Kur’an’ın ilahi bir kitap olduğunu bildikleri; Hz.
Peygamber’e vahyedilen ayetler konusunda şüphesi varsa Yahudi âlimlere konuyu
sorması; Yahudilerin Hz. Peygamber’in risaletinin gerçekliğine şahitlik edip
inandığı; müşriklerin Hz. Peygamber’in risaletinin gerçek olup olmadığı
konusunda Ehl-i zikre akıl danışmaları; kendilerine kitap verilenlerin Kur’an
ile sevindikleri gibi hususlar anlatılmaktadır. Bu ayetlerin tefsirlerinde
muhatapların Abdullah b. Selam, Abdullah b. Selâm ve arkadaşları, Hz.
Muhammed’in ashabı, Selmân-ı Fârisî, Hz. Ali ve Ehl-i kitabtan Hz. Peygamber’i
görüp iman edenler olduğu yönünde yorumlar yapılmıştır.

Müfessirler
Ehl-i kitapla yaşanan süreci yeteri kadar dikkate almadıkları için hidayete
ermesinden önce nâzil olan ayetleri Abdullah b. Selâm ile ilişkilendirilmiştir.
Hâlbuki Mesrûk (v. 63/683), Şa‘bî (v. 104/722) ve Said b. Cübeyr (ö. 94/713
[?]) nüzûl sürecini dikkate aldıkları için Mekkî ayetlerin Abdullah b. Selâm
ile ilişkilendirilmesini reddetmişlerdir. Âyetleri Kur’an-siyer ilişkisi, nüzûl
süreci temelinde değerlendirildiğimizde bazı müfessirlerin de belirtiği üzere
muhatapların Kur’an’ın ve Hz. Peygamber’in risaletinin hak olduğunu bilen ve
bunu îkrar eden Ehl-i kitap âlimleri olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda
müfessirlerin gerçek esbâb-ı nüzûl olmayan rivayetlere dayanarak âyetlerin
bağlamına, lafızlarına, nüzûl süreçlerine uygun olmayan yorumlar yaptıkları,
muhataplarla ilgili bilgiler sınırlı olduğu için Abdullah b. Selâm’ın adını bir
tür dolgu malzemesi olarak kullandıkları anlaşılmaktadır. Ehl-i kitabı
genelleme yaparak hakikati gizlemeleri, İslam’a düşmanlıkları ve yaşanan
savaşlar üzerinden değerlendirildiğimizde âyetlerde onlardan birilerinin
övülmesi kabul edilebilir bir durum olmamaktadır. Hâlbuki Mekke’de Yahudi ve
Hıristiyanlarla herhangi bir çatışma yaşanmadığı gibi hakikati dile getiren
âlimler vardı. Bunlar gerektiğinde övülmekte, Hz. Peygamber ve müşrikler için
referans kaynağı olarak da gösterilmekteydi. Ayrıca Medenî sûrelerde Ehl-i
kitabı eleştiren, kötüleyen ayetlerde de onların bütünü değil söz konusu
yanlışları yapanlar eleştirilmektedir. Bu örneklerde olduğu gibi âyetleri
yerleşik algılarımız etkisiyle ve toptancı bir zihinle değil tek tek nüzûl
süreci bağlamında değerlendirmemiz gerekmektedir. Aksi takdirde istenmeden
yanlış sonuçlara gidilebilmektedir.

Selefin
Abdullah b. Selâm ile ilgili tarih ve zamana uymayan izahlarında anakronizme düştükleri
iddia edilebilir. Ancak İbn Teymiyye, Zerkeşî ve ed-Dıhlevî’nin görüşlerini
dikkate aldığımızda selefin bir anakronizmden ziyade âm lafızlar üzerinden
tefsîrî, re’ye dayalı örnekleme tarzında görüşler ifade ettikleri
anlaşılmaktadır. Selefin bu yorumları ayetlerin muhataplarıyla ilgili eldeki
bilgilerin yetersiz olduğunu da göstermektedir. Selefin örneklemelerinde,
açıklamalarında tarihî bilgi hatalarının olması onlardan nakledilen bilgilerin
dikkatli bir şekilde incelenmesini, araştırmadan rivayetlere teslim olunmaması
gerektiğini de göstermektedir. İctihada dayalı yorumları gerçek esbâb-ı nuzûl
gibi kabul edenlerin anakronizme düştükleri ise açık bir hakikattir. Bu yönüyle
esbâb-ı nüzûl rivayetlerinin belirtilen ilkeler doğrultusunda değerlendirilmesi,
gerçek sebebi anlatan ve anlatmayanların ayırt edilerek aralarında tercihe
gidilmesinin gerektiği anlaşılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Abdullah b. Selâm, Tefsir, Ehl-i kitap, Rivâyet, Bağlam

Kaynakça

• Ali, Cevad. el-Mufassal fî Târihi’l-‘Arab Kable’l-İslam. 10 Cilt. Bağdad: 1413/1993.
• Askalânî, İbn Hacer. Sahâbe-i Kiram Ansiklopedisi (el-İsâbe fî Temyîzi Sahabe). Trc. Naim Erdoğan. 2. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahih. 2. Baskı. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahya. Ensâbu’l-Eşrâf. Thk. Muhammed Hamidullah. 13 Cilt. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1417/1996.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmu’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Merkezu Dirâsati’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 2008.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Derveze, İzzet. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. Trc. Mehmet Yolcu. 3. Baskı. 3 Cilt. İstanbul: Ekin Yayınları, 1998.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîru’l-Hadîs. 2. Baskı. 10 Cilt. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1421/2008.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü. İstanbul: İfav Yayınları, 2007.
• Dıhlevî, Şah Veliyyullah. el-Fevzu’l-Kebîr fî Usûli’t-Tefsîr. Dimaşk: Dâru’l-Ğavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 2008.
• Ebû Hayyân, Endelûsî. el-Bahru’l-Muhît. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd v.dğr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Selâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1: 134-135. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Harman, Ömer Faruk. “Tefsir Geleneğinde Yahudilere Bakış”, Müslümanlar ve Diğer Din Mensupları: Müslümanların Diğer Din Mensuplarıyla İlişkilerinde Temel Yaklaşımlar. Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2004.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. Trc. Salih Tuğ. 1. Baskı. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1991.
• Horovitz, Josef. “Abd Allah b. Salam”. İslam Ansiklopedisi. (1. 41-43). 5. Baskı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1978.
• İbn Abdüsselâm, İzzeddin. Tefsîru’l-Kur’ani’l-‘azîm. Thk. Abdullah b. Salim b. Salim. Mekke: Ümmu’l-Kurâ Üniversitesi, 1420/2008.
• İbn ‘Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Lubâb fî ‘ulûmu’l-kitâb. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd v.dğr. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbn ‘Akîle, Muhammed b. Ahmed. ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. 2. Baskı. 10 Cilt. Riyad: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 1421/2011.
• İbn, Âşûr, Muhammed b. Tâhir. Tefsiru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 1984.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik. es-Sîretu’n-Nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sekâ v.dğr. 2 Cilt. Şam: Mektebetü İbni Hacer, 1426/2005.
• İbn İshak, Muhammed b. Yesâr. Sîretu İbn İshak. Thk. Muhammed Hamidullah, b.y: Ma’hedu ed-Dirâsât ve’l-Ebhâs li’t-Ta’rîb, ts.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil. Tefsîru’l-Kur’ani’l-‘azîm. Thk. Mustafa es-Seyyid v.dğr. 15 Cilt. Kahire: Müessesetu Kurtuba, 1421/2000.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘. et-Tabakâtu’l-kübra. Thk. Ali Muhammed Amr. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1401/2001.
• İbn Teymiyye, Takiyyuddin. Mukaddime fî usûli’t-tefsîr. Thk. Adnân Zerzûr. 2. Baskı. b.y: 1972.
• Kelbî, Muhammed b. Ahmed b. Cüzey. et-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl.. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
• Kapar, M. Ali. “Asr-ı Saadette Müşrikler ve Müşriklerle İlişkiler”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
• Kâsımî, Muhammed Cemâleddîn. Mehâsinu’t-Te’vîl. Tsh. Muhammed Fuad Abdulbâkî, 17 Cilt. b.y. Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, 1376/1957.
• Koç, M. Akif. Tefsir El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Kurtûbî, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdu’l-Muhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessetu’r-Risale, 1427/2006.
• Mukâtil, Ebu’l-Hasen b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. Thk. Ahmed Ferid.. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Okumuş, Mesut, “Ulûmu’l-Kur’ân”, Tefsir El Kitabı, ed. M. Akif Koç. 316-332. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Öztürk, Mustafa - Ünsal, Hadiye. Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Özkuyumcu, Nadir. “Yahudilerle İlişkiler”. Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
• Poyraz, Mevlüt. Abdullah bin Selâm ve İslam Tarihindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi, 2009.
• Râzî, Ebû Hâtim Muhammed b. İdrîs b. Münzir. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. Thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetü Nezâri’l-Bâz, 1417/1997.
• Râzî, Fahruddîn İbn Ziyâuddîn b. Ömer Muhammed. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-İtkan fi ‘ulumi’l-Kur’an. Thk. Ahmed b. Ali. 2 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadis, 1427/2006.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’an. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 4. Baskı. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd, Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd v.dğr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vecîz fî Tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 2 Cilt. Beyrut: 1415/1995.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâiki’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2008.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulumi’l-Kur’an. Thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʻirfân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. Thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1995.