Meçhul bir Yahudi Mühtedinin (14. yy.) Yahudiliğe Reddiyesi: Te’yîdü’l-mille

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 2, 857 - 877, 15.12.2020

Yasin Meral

https://doi.org/10.18505/cuid.784947

Öz

Reddiye literatüründe İslam’ın son din olduğu, Hz. Muhammed’in Tevrat ve İncil’de müjdelendiği ve Kitabı Mukaddes’in tahrif edildiği gibi konulara odaklanılmaktadır. Bu tür eserlerin yazarları arasında Yahudi ve Hıristiyanlardan İslam’ı seçenler de sayıca çoktur. Bu vesileyle bu mühtediler, İslam’ı seçmekte ne kadar ciddi olduklarını da Müslümanlara göstermiş olmaktadırlar. Bu makalede incelenen reddiye, ilk olarak Gustav Flügel (öl. 1870) tarafından 1867 yılında gündeme getirilmiştir. Flügel, metnin yazarının Rakili adında İspanyalı ya da Faslı bir mühtedi Yahudi olduğunu iddia etmiştir. Fakat yapılan araştırmalar, Rakili’nin müstensihin adı olduğunu, müellifin ise meçhul bir Yahudi olduğunu ortaya koymuştur. Risale metninde yer alan İbranice kavramlar sebebiyle müellifin Yahudi bir mühtedi olduğu düşünülmektedir. Reddiye yazarı, Tanah’tan yoğun alıntılara müracaat etmektedir. Yine de metin tenkidinin İbn Hazm kadar güçlü olmadığı görülmektedir. Müellif bunun dışında Yahudi sözlü geleneğinden alıntılarda bulunmaktadır. Her ne kadar metin yazarının mühtedi bir Yahudi olduğu düşünülse de Yahudilik bilgisi açısından çok güçlü bir reddiye olduğunu söylemek güçtür. Reddiye yazarı, Tanah’ın tahrif edildiğini göstermekten ziyade Tanah’ın pasajlarından İsrailoğullarının yoldan çıktıklarını göstermek istemektedir. Böyle yaparak o, Yahudilerin seçilmişlik iddiasını çürütmeye çalışmaktadır. Yahudilerin dini temsil noktasında bulunmadığını ifade eden müellif, Hz. Muhammed’in takipçilerinin bu seçilmişliğin muhatabı olduğunu öne sürmektedir. Diğer reddiyelerde de yer yer karşılaştığımız bu metot, bu reddiyede çok daha yoğun ve merkezi bir gündem olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada incelediğimiz reddiyenin en orijinal tarafı, İsmail-İshak, Hacer-Sara ve Hz. Musa-Hz. Muhammed karşılaştırmasıdır. Müellif, seçilmiş soyun İshak soyu değil İsmail soyu olduğunu ısrarla vurgulamaktadır. Bunun doğal sonucu olarak Hz. Muhammed’in tabi olunması gereken en büyük peygamber olduğunu ispatlamaya çalışmaktadır. Burada ilginç olan husus, Yahudi kökenli birisi olarak reddiye yazarının Yahudilerin seçilmiş millet düşüncesini çürütmeye gayret etmesidir. Ona göre Sara ve İshak üzerinden değil Hacer ve İsmail üzerinden bir seçilmişlik söz konusudur. İhtida eden kişilerin gerek samimiyetlerini ispat etmek gerekse Müslüman idareciler nezdinde hüsn-ü kabul görmek adına bu tür şeyler yaptıkları görülmektedir. Müellifin, İsmail’i ve Hz. Muhammed’i överek yüceltmesinin yanında Hz. Musa’nın mucizelerini küçümsemesi ve Yahudi atalarını basit görmesi de bu anlamda uç bir tavır olarak nitelendirilebilir. Müellif, beşairü’n-nübüvve konusuna da yer ayırmaktadır. Risale yazarı, bu kısımda Tevrat’ta bazı kelimelerin ebced değerleriyle Muhammed kelimesinin ebced değerinin eşit olmasından hareket ederek Tevrat’ta Hz. Muhammed’e işaret eden pasajlar olduğunu iddia etmektedir. Fakat bu pasajlar reddiye literatüründe bilinen pasajlar olup müelliften önce de dile getirilmiş hususlardır. Yaygın olarak bilinen bu pasajların dışında aktardığı başka yerler de mevcuttur. Fakat bu pasajlar da zorlama yorumlara dayanmaktadır. Yine Tanah’tan aktardığı bazı pasajlarda esnek davrandığı ve metne sadık kalmadığı görülmektedir. Müellifin üzerinde durduğu hususlardan birisi de İsrailoğullarının işlediği günahlar ve başlarına gelen lanetlerdir. Reddiye yazarı, bunu Tanah’tan farklı pasajlarla desteklemektedir. Bizzat Yahudilerin kutsal kabul ettikleri kendi kitaplarında lanete uğradıklarının anlatıldığına dikkat çeken müellif, bu kadar lanete uğramış bir toplumun seçilmiş bir halk olamayacağını göstermeye çalışmaktadır. Yazar, Yahudilerin Mesih beklentisinin aksine Hz. İsa’nın nüzul edeceğine, haçı kıracağına, domuzu öldüreceğine, yeryüzünde hâkim olacağına işaret etmektedir. Ahirzamanda Yahudilerin öldürüleceğine dair hadisi nakleden yazar, hatta Yahudilerin taşların arkasına saklandıklarında taşların dile gelerek “Arkamda Yahudi var, gel öldür” diyeceğini nakletmektedir. Ona göre Yahudilerin tövbe zamanı geçmiştir. Zira onlar Hz. İsa’yı da Hz. Muhammed’i de inkâr ederek bu fırsatı değerlendirememişlerdir. Müellifin, Tevrat’ta neden ahiret ve haşirden bahsedilmediğine dair ilginç bir açıklaması bulunmaktadır. Buna iddiaya göre Allah, Hz. Musa’ya Tevrat’ı indirdiğinde İsrailoğullarına emirlerini tutmalarını ve yasaklarından kaçınmalarını emretti. Allah, İsrailoğullarının kalplerinin katılığını ve inatlarını, çoğunun zındık, sihirle uğraşan ve putperest olduğunu, dünyayı ahirete tercih ettiklerini bildiği için Tevrat’ta cennet, cehennem, sevap ceza gibi hususlardan bahsetmedi. Bilakis bunun yerine Tevrat’ın birçok yerinde emirlerimi tutarsanız rızkınız artar, nesliniz çoğalır, bereket artar, düşmanlarınıza karşı zaferler kazanırsınız şeklinde vaatler bildirdi.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Yahudilik, Beşairü’n-nübüvve, Hacer, İsmail, Tevrat, İsrailoğulları

The Polemic of an Unknown Jewish Convert to Islam (14th century): Ta’yīd al-millah

Öz

In the polemical literature against Judaism, it is stated that Islam is the last religion, Prophet Muhammad was foretold in the Bible, and the Bible is distorted. Among the authors of such works, there are many who embraced Islam from Jews and Christians. Through their works, these converts show Muslims how serious they are in embracing Islam. In this article, the treatise under the evaluation was first brought to the agenda in 1867 by Gustav Flügel (d. 1870). Flügel claimed that the author of the treatise was a Spanish or Moroccan convert Jew named Rakili. However, recent researches have revealed that Rakili is the name of the copyist and the author is an unknown Jew. Due to the Hebrew words in the text of the treatise, the author is thought to be a Jewish convert. The author of the treatise makes use of intensive quotations from Tanakh. However, it seems that the criticism of the treatise is not as strong as Ibn Hazm. The author also quotes from the Jewish oral tradition. Although the author is thought to be a Jewish convert, it is difficult to say that there is a very strong polemic of Judaism. Rather than showing that the Torah has been tampered with, using the passages of Tanakh, he wants to demonstrate that the Israelites went astray. In doing so, he tries to refute the Jewish claim of chosenness. Instead of stating that the Jews were not at the point of religious representation of God’s message, the author claims that Muhammad's followers were the addressees of this election. This method, which we occasionally encounter in other polemical treatises, appears as a much more intense and central agenda in this treatise. The most original aspect of this treatise at issue is the Ishmael-Isaac, Hagar-Sarah and Moses- Muhammad comparisons. The author insistently emphasizes that the chosen line is not the lineage of Isaac, but the lineage of Ishmael. As a natural consequence of this, he tries to prove that Muhammad is the greatest prophet to be obeyed and followed. What is interesting here is that the author, as a Jewish convert, tried to refute the idea of the chosennes of Jewish nation. According to him, there is an election not through Sarah and Isaac, but through Hagar and Ishmael. It is seen that those who have converted do such things both to prove their sincerity and to be accepted by Muslim administrators. The author’s glorifications of the Prophet Muhammad and his miracles by scorning Moses' miracles and Jewish ancestors can be described as an extreme attitude in this sense. The author also devotes a place to the subject of Biblical prophecies about the Prophet Muhammad. In this part, the author of the treatise stated that the gematria (abjad) value of some words in the Torah and the word Muhammad are equal. He claims that there are passages pointing to Muhammad. However, these passages are known in the polemical literature and are issues that were mentioned before the author. Apart from these widely known passages, there are some other passages he quoted. But these passages are also based on strained interpretations. Again, in some passages he quoted from Tanakh, it is seen that he was flexible and not loyal to the text. One of the points that the author dwells upon is the sins committed by the Israelites and the curses that were inflicted on them. The author of treatise supports this with passages different from Tanakh. Drawing attention to the fact that the Jews were cursed in their own books, which they consider sacred, the author tries to show that a nation so cursed cannot be a chosen people. The author, contrary to the Jews' expectation of the Messiah, points out that Jesus will come back, break the cross, kill the pig, and rule the earth. The writer, who reported the hadith that the Jews would be killed in the End Times, even reports that when the Jews hid behind the stones, the stones would say "There is a Jew behind me, come and kill". According to him, the time for Jews to repent has passed, because they could not take this opportunity by denying Muhammad either. The author has an interesting explanation as to why the hereafter and resurrection are not mentioned in the Torah. According to this claim, when God sent down the Torah to Moses, he ordered the Israelites to keep their orders and refrain from their prohibitions. Since God knows the hardness and stubbornness of the hearts of the Israelites, that most of them are devilish, engaged in magic and pagan cults, and prefer the world to the hereafter, he did not mention the issues such as heaven, hell, reward and punishment in the Torah. On the contrary, in many parts of the Torah, God said to them if you keep my orders, your sustenance will increase, your generation will increase, fertility will increase, and you will win victories over your enemies.

Anahtar Kelimeler

History of religions, Judaism, Biblical prophecies about Prophet Muhammad, Hagar, Ishmael, Torah, Children of Israel

Kaynakça

• Bîrûnî, Ebu Reyhan Muhammed b. Ahmed. el-Âsāru’l-bākiye ani’l-kurūni’l-hāliye. ed. Eduard Sachau, Leipzig: Brockhaus, 1898.
• Brockelmann, Carl. “Ibn Gauzi’s Kitab al-Wafa fi fadail al-Mustafa nach der Leidener Handschrift untersucht”. Beitrage zur Assyriologie und vergleichenden semitischen Sprachwissenschaft 3 (1898), 1-59.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Bulut, Halil İbrahim. “Îseviyye (İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan İlk Yahudi Mezhebi)”. EKEV Akademi Dergisi 8/18 (2004), 297-318.
• Hatice Dağhan. Abdülhak el-İslâmî’nin el-Husâmu’l-Memdûd fi’r-Redd Ale’l-Yehûd İsimli Reddiyesinin Analizi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2016.
• Feyyûmî, Said b. Yusuf (Saadya Gaon). Sefer ha-Nivhar be-Emunot ve be-Deot (Kitābu’l-emānāt ve’l-i‘tikādāt), ed. Yosef Kafih, Mahon Sura, Kudüs 1970.
• Flügel, Gustav. Die Arabischen, Persischen und Türkischen Handschriften der Kaiserlich-Königlichen Hofbibliothek zu Wien. Wien: 1867.
• Gerçekcioğlu, Fatma. Samiriliğin Ortaya Çıkışı ve Kutsal Metinler Işığında Erken Dönem Samiri-Yahudi İlişkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2017.
• Hasanov, Eldar. Nuh Kanunları ve Nuhîlik. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ahvāi ve’n-nihal. ed. Muhammed İbrahim Nasr-Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1996.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed bin Saîd. el-Usūl ve’l-furū‘. thk. Abdulhak et-Turkmani, Beyrut: Daru İbn Hazm, 2011.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebi Bekr b. Eyyub. Hidāyetu’l-hayārā fi ecvibeti’l-Yehūd ve’n-Nasārā. thk. Osman Cuma Dümeyriyye. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâ’id, 1429.
• İbn Meymûn, Musa. İggeret Teyman. ed. Abraham S. Halkin. New York: American Academy for Jewish Research, 1952.
• İbn Sa‘d, Muhammed. Kitābu’t-tabakāti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 2001.
• İbn Teymiye, Ebu’l-Abbas Takıyyuddîn Ahmed b. Abdülhalîm. el-Cevābu’s-sahîh li-men beddele dine’l-Mesîh. thk. Ali b. Hasan b. Nasır, Riyad: Dâru’l-Asıme, 1999.
• İbn Zafer, Muhammed b. Abdullah. Hayru’l-bişer bi-hayri’l-beşer, thk. Ali Ahmed Abdul‘âl. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 2010.
• İbnu’l-Leys, Ebu’r-Rebi‘ Muhammed. “Risāletü Ebi’r-Rebi‘”, Asru’l-Me’mûn, thk. Ahmed Ferid Rifai. Kahire: Müessesetü Hindavi, 2013.
• İskenderî, Said b. Hasan. Mesāliku’n-nazar fi nübüvveti seyyidi’l-beşer. ed. Sidney Adams Weston, Journal of the American Oriental Society 24/2 (1903).
• İslamî, Ebû Muhammed Abdulhak. el-Husāmu’l-memdūd fi’r-reddi ale’l-Yehūd. ed. Esperanza Alfonso, Madrid: Consejo Superier de Investigaciones Cientificas, 1998.
• Karâfî, Şihâbu’d-Din Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdris. el-Ecvibetu’l-fāḫira ani’l-es’ileti’l-fācira. thk. Mecdi Muhammed eş-Şihavî. Beyrut: Matbaatu Âlemi’l-Kutub, 2005.
• Kassin, Leon Jacob. A Study of Fourteenth-Century Polemical Treatise 'Adversus Judaeos' (Arabic Text). New York: Columbia Üniversitesi, Doktora Tezi, 1969.
• Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur İncil. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi - Yeni Yaşam Yayınları, 2016.
• Mağribi, Samuel. İfḥāmu’l-Yehūd, ed. Moshe Perlmann, Proceedings of the American Academy for Jewish Research 32 (1964).
• Makdisi, Mutahhar b. Tahir. Le livre de la création et de l'histoire (Kitābu’l-Bed’ ve’t-Tarih). ed. Clement Huart. Paris: Ernest Leroux, 1916.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Palacios, Miguel Asin. “Un tratado morisco de polemica contra los judios”, Melanges Hartwig Derenbourg, 343- 366. Paris: Ernest Leroux, 1909.
• Schmidtke, Sabine. “The Muslim Reception of Biblical Materials: Ibn Qutayba and His A‘lam al-Nubuwwa”. Islam and Christian-Muslim Relations 22/3 (2011), 249-274.
• Sifre Dvarim, ed. Louis Finkelstein. New York: The Jewish Theological Seminary, 1969.
• “Tefilat Rabbi Şim‘on bar Yohay”. Bet ha-Midraş, ed. Adolp Jellineck, Leipzig: 1857.
• Taberî, Ali b. Rabban. Hz. Muhammed’in (sav) Peygamberliğinin Delilleri. çev. Fuat Aydın. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Taberî, Ali b. Rabban. Kitābu’d-din ve’d-devle. thk. Adil Nuveyhad. Beyrut: Dâru’l-Afâki’l-Cedide, 1973.
• Taberi, Ebû Cafer Muhammed ibn Cerir. Tārihu’r-rusul ve’l-mulūk, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, 2. Baskı, Dâru’l-Maarif, Kahire 1967
• Taş, Fatıma Betül. “Yahudi Âlim Sad b. Manṣūr İbn Kemmūne’nin beşāiru’n-nubuvve ile İlgili Görüşleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58/1 (2017), 47-67.
• Taş, Fatıma Betül. “Yahudi Asıllı Mühtedi Bilgin Samuel bin Yahyâ el-Mağribî’nin (ö. 1175) Yahudiliğe Reddiyesi: İfhâmu’l-Yehûd”. Dini Araştırmalar 18/47 (2015), 243-269.
• Taş, Fatıma Betül. Samuel b. Yahya el-Mağribi. İfhamu’l-Yehûd Adlı Eseri ve Reddiye Geleneğindeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Wiegers, Gerard. Islamic Literature in Spanish and Aljamiado. Leiden and New York: Brill, 1994.
• Yüce Kur’an, çev. Abdulkadir Şener, Cemal Sofuoğlu, Mustafa Yıldırım (İzmir: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 2016).
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Tārihu’l-İslām, thk. Ömer Abdusselam Tedmuri. Kahire: Dâru’l-Kitābi’l-Arabî, 1990.