Hayızlı Kadının Orucu Meselesi: ‘Sen Harûrî Misin?’ Rivayeti Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 3, 1253 - 1275, 15.12.2021

Rabia Zahide Temiz

https://doi.org/10.18505/cuid.960622

Cited By: 3

Öz

Kadınların hayız günlerinde oruç ibadetleri meselesi, güncel fıkıh tartışmalarında yer bulan bir konudur. Kimi çağdaş araştırmacılar, kadının bu süre zarfında oruç tutmasına dinen bir engel olmadığını, hatta hayız halinde oruca ara vermesine gerek olmadığını ifade ederek bilakis oruç tutmakla yükümlü olduğunu iddia edebilmektedir. Klasik fıkıh kaynaklarında ise kadının bu dönemde oruç tutmasının dinen yasak olduğu belirtilmekte, kimi müfrit görüşlerde bu dönemde oruç tutmanın icmaen haram olduğu iddia edilmektedir. Kadının hayız halinde oruç tutmasını caiz gören ya da yasak olduğunu iddia eden ve hatta haram gören müçtehitlerin tamamının görüşlerini desteklemek üzere sundukları temel delil, Resûlullah’ın (s.a.v) eşi Âişe bnt. Ebî Bekr’den (öl. 58/678) aktarılan bir rivayettir. Âişe, hayızlı iken kılmadığı namazlarını daha sonra kaza etmesinin gerekip gerekmediğini soran bir kadına “sen Harûrî misin?” diye mukabele ederek cevap vermektedir. Bu cevapların bazısında konuya oruç ibadeti ziyâde edilmektedir. Bu makalede, hadislerde hayız halindeki kadının orucu hususu Harûrî Hadisi olarak nitelendirilen rivayet bağlamında, isnad ve metin tahlili esaslı bir biçimde ele alınmaya çalışılmıştır. Konuyla ilgili tespit edilen 71 tarikin metinlerinde, Âişe bnt. Ebî Bekr’in cevabına oruç meselesinin eklendiği vecihlerin, esasen Ma’mer b. Râşid kanalıyla nakledildikleri tayin edilmiştir. Bunun dışında mütâbî tariklerinde oruç bahsinin yer almadığı bazı zayıf tariklerde de oruç konusunun metne ziyâde edildiği görülmektedir. Ziyâdenin bulunmadığı sayıca üstün olan hadislerin sebeb-i rivayetinde Muâze isimli tâbiînin, hayızlı kadının terk ettiği namazları iade etmelerini gerekli gören Hâricîler’e işaret ederek sünnetin ne şekilde olduğunu sorduğu, asıl metnin sorusunda ya da verilen cevapta oruç bahsinin yer almadığı tespit edilmiştir. İlerleyen süreçte ise metnin oruç bahsi idrâc edilmiş halinin asıl metne dönüşerek kadının hayız halinde oruç tutmasının dinen yasaklandığının temel delili haline geldiği görülmektedir. Hadis, terkedilen namazlar iade edilmez ortak minvalinde ve tâbiînden bu yönde fikir belirtenlerin görüşleriyle ilk dönem kaynaklarında yer bulurken, ilerleyen dönem eserlerinde hususiyetle oruç ziyâdesinin yer aldığı rivayetler tercih edilmiş; metindeki ziyâde, kadının hayız halinde oruç tutmasının dinen yasak olduğunun dinî delili haline gelmiştir. Hayızlı kadının orucu ile ilgili olarak kaynaklarda yer alan başka rivayetler de mevcuttur. Âişe’nin “Eğer Ramazan’dan oruç borcum var ise…” şeklindeki bir sözü, hayız halinde kadının orucu zorunlu olarak bıraktığının delili olarak görülmüştür. Bir rivayette Hz. Peygamber’e izafe edilen “...kadın hayız olduğunda namaz kılmadı, oruç tutmadı” ifadesinin, kimi metinlerde “Ramazan’da yer içersiniz…” lafzı ile geldiği, İbn Mes‘ûd’un naklinde ise oruç konusu yer almaksızın “...şu kadar gün oturur, secde etmezsiniz” şeklinde nakledildiği görülmektedir. Bir diğer rivayette Hamne bnt. Cahş istihâze halinden hayıflandığında Allah Resûlü’nün, namazı için günlerini nasıl düzenleyeceğini izah ettikten sonra “...gücün yeterse de orucunu tut” buyurduğu belirtilmektedir. Tüm bu rivayetler Allah Resûlü’nün hayızlıya oruç yasağı ihdas etmediğini, aksine hayız sebebiyle oruca ara verildiğine işaret ettiğini göstermektedir. Orucun, namaz gibi iadesinden muaf olunan bir ibadet olmadığı, tutulabileceği halde orucunu bıraktığında kadının üzerinde oluşan bu borcu daha sonra mutlak surette ödemek ile yükümlü olacağını, böylelikle hasta ve yolcunun oruca ara verişine kıyas edildiğini söylemek mümkündür. Klasik fıkıh eserlerinde hayızlı kadının terk ettiği namazlarını iade etmesinin gerekmeyeceği ifade edilirken, bir ibadetin ifasının vücubiyeti için Allah resulünün açık bir emrinin gerektiği vurgulanmış; Allah Resûlü’nün kadına hayız halinde kılmadığı namazlarını kaza etmesini açıkça emretmediği delil gösterilerek namazın iadesinin gerekmediği hükmüne varılmıştır. Bununla birlikte hayız sırasında orucun terk edilmesi hususunda benzer bir açık emir arayışına gidilmemiştir. Sahâbî hanımların hayızlı iken tutmadıkları oruçlarını kaza ettiklerini haber veren rivayetler, hayız esnasında orucun mutlak olarak yasak olduğuna delil görülerek bu metinlerin temel işareti olan orucu kaza etme zorunluğu, kazaya bırakma zorunluluğu olarak anlaşılmıştır. Hayızlının kılmadığı namazlarını iadesi meselesinde “kaza etmesi gerekseydi, Allah Resûlü bunu açıkça emrederdi” denilirken, oruç ibadeti için “terk etmesi gerekseydi, Allah Resûlü bunu açıkça emrederdi” denilmemiştir. Yapılan inceleme neticesinde rivayetlerin oruç tutma yasağını ortaya koyduklarından daha net bir ölçüde herhangi bir yasağın olmadığının delili olduğu görülmektedir. Rivayetlerdeki vurguyu kadının oruca ara vermesinin caiz olduğu, fakat tutmadığı oruçları mutlak surette ödemekle yükümlü olduğu, namaz ibadetinde olduğu gibi kazadan muaf olmadığı şeklinde anlamak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Rivayet, Hayız, Oruç, Harûrî

Women's Fasting During Menstruation: A Review on the Narration ‘Are You Ḥarūrī?’

Öz

Fasting of women on the days of her menstruation period is an issue that takes place in current fiqh discussions. Some contemporary researchers say that there is no religious obstacle for women to fast during these times. Moreover, they state that there is no reason to interrupt fasting, on the contrary, claim obliged to fasting. Meanwhile in traditional fiqh, it is stated that is religiously forbidden for women to fast during this period, rather it is claimed that fasting in this period is ḥaram. The evidence brought to the views of all the mujtahids, who expressed their opinions on this matter was a narration from ʿĀʾisha Bint Abī Bakr (d. 58/678), a wife of Prophet (p.b.u.h). When a woman asked her if she should have fulfilled her ṣalāt (prayer) later, which she could not perform while she was in menstruation period, she responded to her as “are you Ḥarūrī?” then explained the answer. In some variants of this narration, matter of fasting is included in the question or answer. In this article, the issue of women's fasting during menstruation is discussed from a perspective based on isnād-matn analysis in the context of this narration which is called the “Ḥarūrī Ḥadīth”. In the matn of 71 riwāya identified on this article, it has been determined that the issue of fasting was added to the matns narrated by Ma'mer bin Rās̲h̲id and to some other narrations which in their corroborative (mutābī) matns not includes fasting. In later times, the version of the text with the mention of fasting was accepted as the original and became the proof that fasting of the menstruating woman was forbidden by religion. Considering the hadiths, which do not include issue of fasting, it is seen that the woman tābiʿī (Successor of the Companions) named Muâze asked ʿĀʾisha what the sunnah was about menstruating woman’s ṣalāt. Because in that era a sect called K̲h̲ārid̲j̲ites had claimed that women had to fulfill the ṣalāt that they could not perform during their menstruation, later. There are also other narrations mention the fasting of the menstruating woman. All these narrations indicated that the Prophet did not forbid fasting when menstruating, on the contrary, he just pointed out that fasting was interrupted due to menstruation. As fasting is not a worship like ṣalāt from which the woman is exempted from, a woman may interrupt fasting but must unconditionally fulfill this worship later. Thus, the situation of a woman in such a situation is equaled to the sufferer and the travelers who have a break from fasting. It is stated in traditional fiqh that a menstruating woman will not have to perform ṣalāts later that she couldn't fulfill in time. The necessity of performing a worship must be determined by a clear order of the prophet. However, a clear order regarding the prohibition of fasting during menstruation was not sought. Consequently, it is seen that the narrations are more clear evidence of the absence of any prohibition than they reveal the prohibition of fasting. It has been emphasized in the narratives that it is permissible for a woman to postpone her fast, but she is absolutely obliged to compensate the fasts that she did not fulfill, and she is not exempt from fasting as she is exempt from ṣalāt.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Riwāya, Menstruation, Fasting, Ḥarūrī

Kaynakça

• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr es-Sanʿânî. el-Musannef. 10 Cilt. Kahire: Dârü’t-Te’sil, 2015.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ali b. el-Ca’d, Ebü’l-Hasen Cevherî. el-Müsned. thk. Abdülmehdî b. Abdülkâdir. Kuveyt: Mektebetü’l-Fellâh, 1985.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedreddîn el-. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Azîmabâdî, Muhammed Eşref Emir b. Ali. Avnü’l-ma’bûd şerhi Süneni Ebî Dâvûd. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1415H.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn b. Ali el-. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil el-. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. Dâru Tavki’n- Necât, 1422H.
• Dalgın, Nihat. “Özel Günlerinde Kadınların İbadetleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 9 (2007), 379-414.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman ed-. el-Müsnedü’l-câmi‘. thk. Nebîl b. Hâşim. Beyrut: Darü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2013.
• Ebû Avâne el-İsferâyînî, Ya‘kub b. İshâk. el-Müstahrec. thk. Eymen b. Arif. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1998.
• Ebû Bekr el-Hallâl, Ahmed b. Muhammed. es-Sünne. thk. Atiyye ez-Zehrânî. Riyad: Dârü’r-Râye, 1989.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdullah. el-Müsnedü’l-Müstahrec ala Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Hasan İsmâil eş-Şâfiî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Ali b. Müsenna el-Mevsılî. Müsnedü Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî. thk. Hüseyn Selim Esed. Darü’l- Me‘mun li’t-Turâs, 1984.
• Ebu’ş-Şeyh, Abdullah b. Muhammed el-İsfahânî. Zikru’l-akrân ve rivâyâtuhum an ba‘duhum ba‘dan. thk. Mes’ud es-Sa‘denî. Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/175-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Herevî, Abdullah b. Muhammed b. Ali el-. Zemmü’l-kelâm ve ehlihi. thk. Ebû Câbir Abdullah b. Muhammed. Mektebetü Gurabâi’l-Eseriyye, 1998.
• Heysemî, Ali b. Ebî Bekr el-. Buğyetü’l-bâhis an zevâidi Müsned-i Hâris. thk. Hüseym Ahmed Salih. el-Câmiatü’l- İslâmiyye, 1992.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. Zübeyr el-Kureşî. el-Müsned. thk. Hüseyn Selim Esed. Dımaşk: Darü’s-Seka, 1996.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah el-Cürcânî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Mâzin es-Sersâvî. Mektebetü’r-Rüşd, ts.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan Alî b. Halef. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyad: Mektebetü’r- Rüşd, 2003.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r- Rüşd, 1409H.
• İbn Ehî Mîmî, Ebu’l-Huseyn Muhammed b. Abdullâh b. el-Huseyn b. Abdullâh ed-Dekkak. Fevâidu İbn Ehî Mîmî. thk. Nebîl Sadeddîn Cerrâr. Riyad: Dâru Edvâi’s-Selef, 2005.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Hacer. Fethü’l-Bârî şerhu Sahîh el-Buhârî. thk. Muhibbuddîn el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1959.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Hacer. İthâfu’l-mehere bi’l-kavâidi’l-mübtekire min etrâfi’l-aşere. Mecmau Melik Fehd, 1994.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Hacer. Tehzîbü’t-Tehzîb. Hindistan: Dâiretü’l-Maʿârifi’n-Nizâmiyye, 1908.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b Hibbân el-Bustî. es-Sahîh. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r- Risale, 1988.
• İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk. es-Sahîh. thk. Muhammed Mustafa el-A’zâmî. el-Mektebetü’l-İslâmî, 2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdulah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Mülakkın, Ebû Hafs Ömer b. Alî el-Mısrî. et-Tavdîh li şerhi’l-Câmii’s-Sahîh. Dımaşk, 2008.
• İbn Râhûye, İshâk b. İbrâhim. el-Müsned. Dâru’t-Te’sîl, 2016.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman. Fethü’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. çev. Mahmûd b. Şabân b. Abdülmaksûd vd. Medine: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye, 1996.
• İbnü’l-Attâr, Ebü’l-Hasan Alî b. İbrâhîm. el-Udde fî şerhi’l-Umde fî ehâdîsi’l-ahkâm. thk. Nizam Muhammed Sâlih. Beyrut, 2006.
• İbnü’l-Cârûd, Abdullah b. Ali. Müntekâ mine’s-süneni’l-müsnede. thk. Ebû İshâk el-Huveynî. Darü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1988.
• İbnü’l-Harrât, Abdülhak b. Abdurrahman b. Abdullâh el-İşbilî. el-Ahkâmu’ş-şerʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Ebû Abdullâh Hüseyn b. Ukkâşe. Riyad, 2001.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl b. Mûsâ el-Yahsubî. İkmâlü’l-Muʿlim bi fevâʾidi’l-Müslim. thk. Yahyâ İsmâil. Mısır: Dârü’l-Vefâ, 1998.
• Kirmânî, Harb b. İsmail el-. Mesâilu Harb b. İsmail el-Kirmânî. thk. Muhammed Abdullah Ebû Serî‘. Müessesetü Reyyân, 2015.
• Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf Şemsuddîn el-. el-Kevâkibü’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-Arabî, 1981.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullâh el-Medenî. el-Muvattâ. thk. Muhammed Mustafâ el-A’zamî. Abudabi: Müessesetü Zâyid b. Sultân, 2004.
• Mizzî, Cemâleddîn Ebû’l-Haccâc Yûsuf b. Abdurrahman el-. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en-. el-Müctebâ mine’s-sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbûʿâti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref en-. el-Mecmû şerhi’l-Mühezzeb. thk. Muhammed Necib el-Mutiî. Cidde: Mektebetü’l- İrşâd, 2008.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref en-. Şerhu’n-Nevevî alâ Müslim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1972.
• Sağlam, Hadi - Arpacı, İbrahim. “İslam Fıkhına Göre Hayızlı Kadının Orucu”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10-2 (2018), 60-76.
• Sehârenfûrî, Şeyh Halil Ahmed es-. Bezlü’l-mechûd fi halli Sünen-i Ebî Dâvûd. Hind: Merkezi’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen en-Nedvî li’l-bahsi ve’d-Dirâsâti’l-İslâmî, 2006.
• Sekafî, Muhammed b. İshâk es-. Hadîsu’s-Serrâc. thk. Hüseyn b. Ukkâşe Ramazan. Fâruku’l-Hadisiyye, 2004.
• Sindî, Ebü’l-Hasan Muhammed b. Abdulhâdî es-. el-Hâşiye alâ Süneni’n-Nesâî. Haleb: Mektebetü’l-Matbûʿâti’l- İslâmiyye, 1986.
• Şâşî, Heysem b. Küleyb eş-. el-Müsned. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah. Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, 1994.
• Şemseddîn el-Birmâvî, Muhammed b. Abduddâim el-Askalânî. el-Lâmiu’s-sahîh bi şerhi’l-Câmii’s-Sahîh. thk. Nûreddîn Tâlib vd., 2012.
• Şinkitî, Muhammed el-Emîn eş-. Müzekkire fî usûli’l-fıkh. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2001.
• Tâceddîn el-Fâkihânî, Ömer b. Ali b. Sâlim. Riyâdu’l-efhâm fî şerhi Umdeti’l-ahkâm. thk. Nureddîn Tâlib, 2010.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd et-. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdulhasan et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ et-. Tertîbu ileli’l-kebîr. thk. Subhî es-Sâmerrâî vd. Beyrut: Mektebetü’n-Nahdeti’l- Arabiyye, 1409H.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ et-. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Muhammed Fuâd Abdülbâki. Mısır: Şirketü Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bânî, 1975.
• Tûsî, Ebû Ali el-Hasen b. Alî et-. Muhtasaru’l-Ahkâm=Müstahrec alâ Câmiʿi’t-Tirmizî. thk. Enîs b. Ahmed b. Tâhir. Medine: Mektebetü’l-Gurebâʾi’l-Eseriyye, 1415H.
• Ulu, Arif. “Âdet Halindeki Kadının Orucuyla İlgili Hadislerin Tenkid ve Tahlili”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2012), 1-50.
• Zehebî, Şemseddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed ez-. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ b. Muhammed. Menhatü’l-Bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Süleymân b. Durey‘ el-Âzimî. Riyad, 2005.
• Zerkeşî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh b. Bahâdır ez-. Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Tâmir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.