Features Distinguishing Ya‘qūb al-Hadrami Recitation from Other Recitations

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 3, 1163 - 1180, 15.12.2021

Mustafa Hamurlı

https://doi.org/10.18505/cuid.987244

Öz

It is known that the science of recitation is one of the important branches of Islamic sciences in terms of its subject. It is stated that the science of recitation is intertwined with the Qurʾān and has an important place in terms of tafsīr, ḥadīth and law sciences. In this respect, it is understood that the recitation of Yaʿqūbis one of the ten sound recitations accepted as authentic and mutawātir (Consecutive). Although there are comparative works in whichYaʿqūb's recitation is mentioned together with other recitations, it is striking that there is no study in whichYaʿqūb's recitation is handled separately. In this study, it is aimed to clarify the issues in Yaʿqūb’s recitation, even though they are not in other recitations. It is understood that Yaʿqūb’s recitation has some differences compared to other recitations and contains some unique features. In this respect, these issues specific to Yaʿqūb reading are frequently encountered in dictionaries and tafsīr sources. In this article, it is planned to evaluate the recitation of Yaʿqūb in two parts. In the first chapter, the procedural rules of Yaʿqūb recitation are given and the subjects are explained with the sampling method. In the second part, attention is drawn to the points where Yaʿqūb recitation differs from other recitations. What is meant by the rules of procedure in the science of recitation is the set of general rules that take place when conditions such as madd, qasr, izhār, idghām and iqlāb are met. Farsh, recitation on the other hand, is the different reading of certain words independent of these rules. There are different views on the reading of the pronoun hā, which is evaluated within the framework of the rules of procedure. Recitation imams state that it is controversial whether the pronoun hā in the dual and plural pronouns which comes after the silent letter, can be read with damma (u sound) or kasrah (i sound). When the recitation of Ya'qūb is examined, it is understood that all pronouns of this type are read with damma and this view is preferred. It is stated that there is no consensus on the use of the letter mīm, which is a sign of plurality with kasrah or damma. In this regard, Ya'qūb subordinates the letter mīm to the letter hā, Where the letter hā is pronounced damma, it reads the letter mīm as damma, and where the letter hā is pronounced as damma, it reads the letter mīm with kasrah and does not go beyond this limit. Idghām, which is used as a concept in the science of recitation, is the combination of two letters that are mutamasil, mutaqārib or mutajānis, transforming them into a single letter and forming it. It is stated that Abu 'Amr was the imam of the recitation, who practiced İdghām-ı kabir, which is one of the important subjects of the science of recitation and tajwīd (the rules of recitation), and that Ya'kūb came later. It is seen that some recitation imams on the subject of waqf (stopping) did not make any changes regarding the words dedicated on it, by complying with the way it was written in the musḥaf (the Qur’ān) . However, it is striking that there are some changes in the recitation of Ya'qūb. As a concept used in the science of recitation, farsh is the reading of the words in the Qur'ān in different ways by the recitation imams and attributing each recitation to its owner. Therefore, these differences take place in all recitations and this subject is also known as Farshu'l-Khurūf or al-Furū'. When we look at the difference between farsh and usūl in the science of recitation, it is seen that the usūl is realized within the framework of certain rules, while the farsh is formed independently of these rules.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qurʾān, Recitation, Sūrah, Yaʿqūb

Ya‘kûb el-Hadramî Kıraatini Diğer Kıraatlerden Ayıran Özellikler

Öz

Kıraat ilminin konusu itibariyle önemli ilim dallarından birisi olduğu bilinmektedir. Zira Kıraat ilminin Kur’an’la iç içe olduğu tefsir, hadis ve fıkıh ilimleri açısından da önemli bir yere sahip olduğu bir gerçektir. Kıraat ilmiyle iştigal eden âlimlerinden bazılarının eda ve tecvid konusuna ağırlık verip usûl kurallarına ve ferşî farklılıklara değinmediği, diğer bazı âlimlerin de anlam bakımından problemli görünen kıraatleri netliğe kavuşturmaya çalıştığı görülmektedir. Bu bakımdan Ya‘kûb el-Hadramî kıraatinin, sahih ve mütevâtir olarak kabul edilen on sahih kıraatten biri olduğu anlaşılmaktadır. Ya‘kûb el-Hadramî kıraatinin diğer kıraatlerle birlikte zikredildiği karşılaştırmalı eserler mevcut olmakla birlikte Ya‘kûb kıraatinin müstakil olarak ele alındığı iki tez çalışmasının var olduğu göze çarpmaktadır. Yapılan bu çalışmalarda kıraatin özellikleri ve delillerinin yanısıra usûl ve ferş hususlarına da yer verilmiştir. Bu çalışmada ise, diğer çalışmalarda ele alınmayan ve başka kıraatlerde olmadığı halde sadece Ya‘kûb kıraatinde yer alan konuların açığa kavuşturulması hedeflenmektedir. Aynı şekilde bu çalışmada Ya‘kûb kıraatiyle alakalı usûl ve ferş kaidelerinin birlikte zikredilmesi amaçlanmaktadır. Ya‘kûb kıraati diğer kıraatlera nazaran bazı farklılıklar içermekte ve kendine özgü bir takım özellikler barındırmaktadır. Bu bakımdan Ya‘kûb kıraatine özgü bu hususlara sözlüklerde ve tefsir kaynaklarında çokça rastlanmaktadır. Yapılan çalışma sayesinde sadece Ya‘kûb kıraatinde yer alan usûl ve ferşî farklılıklar netliğe kavuşturulacaktır. Bu makalede Ya‘kûb el-Hadramî kıraatinin iki bölüm halinde değerlendirilmesi planlanmaktadır. Birinci bölümde kıraatin hangi rivayetlerle nakledildiğine işaret edilmektedir. Alanda yapılan tarama neticesinde Ya‘kûb’un bu rivayetleri dört senetle aktardığı anlaşılmaktadır. Makalede kıraatin usûl kaidelerine yer verilmekte ve konular örnekleme yöntemiyle açıklanmaktadır. İkinci bölümde de sûrelerde yer alan ferşî farklılıklara değinilmekte ve ilgili kıraatin diğer kıraatlerden ayrıştığı noktalara dikkat çekilmektedir. Kıraat ilmi içerisinde yer alan usûl kaideleriyle kastedilen husus, med, kasr, izhâr, idğâm ve iklâb gibi şartları oluştuğunda gerçekleşen genel kurallar bütünüdür. Ferş ise, bu kaidelerden bağımsız belirli bazı kelimelerin farklı şekilde okunmasıdır. Usûl kuralları çerçevesinde değerlendirilen hâ zamirinin okunuşu konusunda farklı görüşler benimsenmektedir. Kıraat imamları, sâkin yâ harfinden sonra gelen tesniye ve Cem‘ zamirlerindeki hâ zamirinin damme veya kesra ile okunabileceği konusunun ihtilaflı olduğunu belirtmektedirler. Ya‘kûb kıraati incelendiğinde bu türdeki bütün zamirlerin damme harekesiyle okunmakta olduğu ve bu görüşün tercih edildiği anlaşılmaktadır. Cem‘ alameti olan mîm harfinin kesre veya damme ile okunması konusunda ise görüş birliğinin olmadığını ifade edilmektedir. Bu hususta Ya‘kûb mîm harfinin harekesini hâ harfinin harekesine tabi kılmakta, hâ harfinin dammeli okunduğu yerlerde mîm harfini de dammeli okumakta, kesre’li okunduğu yerde de mîm harfini kesreli okumakta ve bu ölçünün dışına çıkmamaktadır. Kıraat ilminde bir kavram olarak kullanılan idğâm, mütemâsil, mütekârib veya mütecânis olan iki harfin birleştirip tek harf haline dönüştürülmesi ve şeddelenmesidir. Kıraat ve tecvid ilminin önemli konularından birisi olan İdğâm-ı kebîr’i en çok uygulayan kıraat imamının Ebû ‘Amr olduğu, daha sonra da Ya‘kûb’un geldiği belirtilmektedir. Vakf mevzusunda bazı kıraat imamlarının mushafta yazıldığı şekle riayet ederek, üzerinde vakfedilen kelimelerle ilgili herhangi bir değişiklik yapmadıkları görülmektedir. Ancak Ya‘kûb kıraatinde bir takım değişikliklerin var olduğu göze çarpmaktadır. Aslî olmayan ve mütekellim’e delalet eden izafet yâ’sı üzerinde nasıl vakfedileceği konusu önem arz etmektedir. Kıraat âlimlerinin konuyla ilgili farklı görüşler benimsedikleri bilinmektedir. Ya‘kûb kıraatinde kabul edilen görüşün, Kur’an’da yer alan bütün izafet yâ’larının, sonrasında hemze-i katı‘ bulunan yerlerde sakin okunması gerektiği şeklinde ifade edilebilir. Vakf konusuyla ilgili bir diğer mevzu da, Mushaf’ta yazılı bulunmayan fakat tilavet esnasında zikredilen zâide yâ harfi üzerinde vakf edilmesidir. Ya‘kûb kıraatinde ister vasl halinde isterse de vakf halinde olsun bu zâide yâ’ların zikredildiği ve hazfedilmediği görülmektedir. Kıraat ilminde kullanılan bir kavram olarak ferş, Kur’an’daki kelimelerin Kıraat imamları tarafından farklı şekillerde okunması ve her okuyuşun sahibine nispet edilmesidir. Dolayısıyla bu farklılıklar bütün kıraatlerde yer almakta ve bu konu Ferşu’l-Hurûf yada el-Furû‘ adıyla da anılmaktadır. Kıraat ilmindeki ferş ve usûl arasındaki farka bakıldığı zaman usûl’ün belli kurallar çerçevesinde gerçekleştiği, ferş’in ise bu kurallardan bağımsız olarak meydana geldiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Kıraat, Sûre, Ya‘kûb

Kaynakça

• Abdulfettâh, Abdulğanî. el-Büdûru’z-zâhira fi’l-kırââti’l-’aşri’l-mütevâtira. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-’Arabî, 2002.
• Adıgüzel, Mehmet. İmam Nafi ve Kıraatı’nın özellikleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Din, 1993.
• Ahvâzî, Hasan b. Alî b. İbrâhîm b. Yezdâd. el-Vecîz fi’l-ḳırââti’s̱-s̱emâniyye. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-islâmî, 2002.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘Azîm ve’s- seb‘i’l-mesânî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1415.
• Begavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes’ûd. Tefsîrü’l-Begavî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Taybe, 4. Basım, 1997.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed. İtḥâfü fużalâʾi’l-beşer. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 3. Basım, 2006.
• Beyzâvî, Nasırüddîn. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’u’t-Turâsi’l-arabî, 2011.
• Cerîsî, Muhammed Mekkî Nasr. Nihâyetü’l-kavli’l-müfîd fi ’ilmi tecvîdi’l-Kur’an’i’l-mecîd. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l- İlmiyye, 2003.
• Cermî, İbrahim Muhammed. Mu‘cemu ‘ulûmi’l-Kur’an. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 2001.
• Ebû Ali, Hasan b. Ahmed. el-Huccetü li’l-kurrâi’s-seb’a. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn, 2. Basım, 1993.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. 21 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2002.
• Ebû Şâme, Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. İbrâzü’l-meʿânî min hırzi’l-emânî fi’l-ḳırââti’s-sebʿ. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, ts.
• Egin, Osman. Ebu Amr ve kıraatı. Dokuz Eylül Üniversitesi, Din, 1996.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Me‘ani’l-kırâât. 3 Cilt. Riyad: Merkezü’l-bühûs, 1991.
• Fâris, Ahmed. Mu‘cemu mekâyîsu’l-luga. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
• Hastaoğlu, Kadir. Meşhur kıraatlerden “Ebu Ca’fer Kıraati”. Harran Üniversitesi, Din, 1997.
• Husarî, Muhammed Halil. Nûru’l-kulûb fî kıraati’l-imâm Yakûb. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2004.
• Hüzelî, Ebü’l-Kāsım Yûsuf b. Alî b. Cübâre. el-Kâmil fi’l-ḳırâât. Mısır: Müessesetü Semâ, 2007.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 21 Cilt. Tunus: ed-Dârü’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida ’İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. 8 Cilt. Riyad: Daru Taybe, 2. Basım, 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t- tefsîr. 8 Cilt. Dimeşk: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2002.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed. en-Neşru fi’l-Kıraâti’l-’Aşr. 3 Cilt. Beyrut: el-Matba’atü’t-ticâriyyeti’l-kübrâ, 2009.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed. Gâyetu’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed. Müncidü’l-muḳriʾîn ve mürşidü’ṭ-ṭâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1999.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed. Taḥbîrü’t-Teysîr fî ḳırâʾâti’l-eʾimmeti’l-ʿaşere. Ürdün: Dâru’l-Furkân, 2000.
• İlhan, İhsan. İmam Hamza`nın kıraatı ve kıraatının hüccetleri. Atatürk Üniversitesi, Din, 1997.
• Karataş, Şuayip. Kıraat İmamlarından Ya’kûb’un Kıraatı, Kıraatinin Özellikleri ve Delilleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, ts.
• Kirmânî, Ebû’l-’Ala Ahmed. Mefâtîhu’l-eğânî fi’l-kırââti ve’l-me‘anî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2001.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câm‘i li-ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l- Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Marğinî, İbrahim. en-Nücûmu’t-tavâli’ “ala’d-dureri’l-levâmi” fî asli mekrai’l-imâmi Nâfi’. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2004.
• Mekkî, Ebû Tâlib. el-İbâne ʿan meʿâni’l-ḳırâât. Mısır: Dâru’n-Nahda, ts.
• Muhammed b. Muhammed b. Mustafa el-Îmâdî. İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrut: Daru İhyâ’u’t-Turâsi’l-arabî, 2. Basım, ts.
• Müni’, Abdulhalim Mahmud. Menâhicu’l-müfessirîn. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, 2000.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî. İ‘râbu’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 2002.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Nîsâbûrî, Ahmed b. Hüseyin b. Mihrân. el-Mebsût fi’l-kırââti’l-‘aşr. Dimeşk: Mecmeu’l-luğati’l-arabiyye, 1981.
• Okçu, Abdulmecit. İbn Amir’in kıraatı ve kıraatının hüccetleri. Atatürk Üniversitesi, Din, 1995.
• Râzî, Ebu Abdillâh Fahreddîn. Mefâtîhü’l-gayb. 22 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî. Fethü’l-kadîr el-câm‘i beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‘ilmi’t- tefsîr. 4 Cilt. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 2. Basım, 1964.
• ‘Udayme, Muhammed Abdulhâlik. Dirâsâtün li-uslûbi’l-Kur’an’i’l-Kerîm. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Uludaş, İbrahim. İmâm Ya’kûb ve Rivayeti. Bursa: Uludağ Üniversitesi, 2008.
• Yıldırım, Mustafa. İbn-i Kesir ve kıraatı. Dokuz Eylül Üniversitesi, Din, 2000.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyerü A‘lâmi’n-Nübelâ. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1996.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah. el-Keşşâf ’an hakâiki’t-tenzîl ve ’uyuni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dârü’l- Ma’rife, 3. Basım, 2009.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 2. Basım, 1943.
• Zerkeşî, Bedreddin b. Muhammed b. Abdullah. el-Burhan fî ‘ulûmi’l- Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2. Basım, ts.