Sadru’l-İslâm Döneminde Hulefâ-yi Râşidîn Tevkî‘leri: Analitik Bir Çalışma

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 1, 65 - 81, 15.06.2022

Mahmud Kaddum

https://doi.org/10.18505/cuid.1052386

Öz

Bu araştırma, Râşit halifeler Hz. Ebubekir (öl. 13/634), Hz. Ömer (öl. 23/644), Hz. Osman (öl. 35/656) ve Hz. Ali’nin (öl. 40/661) tevki‘ örneklerindeki delalet ve metinsel bağlamları, bununla birlikte söz konusu tevkî’lerin genel bağlamlarını incelemekte ve bu tevki‘ örneklerini otorite, fesahat (belagat) ve adalet vasıflarına sahip olan göndericileriyle ilişkilendirmeyi amaçlamaktadır. Bu tevki‘ metinlerinin alıcı tarafından metne herhangi bir ekleme veya metinden herhangi bir azaltma yapılmaksızın tam bir zarafet içerisinde; farkındalık, önsezi ve sorumlulukla ele alınması gerekmektedir. Araştırma, tevki‘in üretim sahasını ele almakta ve bununla birlikte bu metinlerin içerdiği tefsir ve istişhatlar yönünden ifade şekillerini incelemektedir. Bu özelliklerinin yanı sıra araştırma, ifadelerini dile dökmek ve içerdiği belagat vecihleri ile metinsel farklılıklarını ortaya koymak amacıyla belirli bir risaleyi ifade eden tevki‘ metinlerine başvurmuştur. Araştırma neticesinde Râşit halifelerin tevki‘ metinlerini, söz konusu metinlerin bağlamları ve üretim sahalarıyla uyumlu olacak şekilde; bilgelik, ikna, îcâz, telkin, yoğunlaşma, açık fikirlilik ve kapalılıktan kaçınma gibi vasıflarla ve bir hedefe uygun olarak kaleme aldıkları görülmüştür. Araştırma neticesinde tevkî’lerin manaya odaklanma ve yoğunlaşma şeklinde bir kalıp etrafında dönen, süzülmüş güzel lafızlara ve lafzın açıklığı ve mananın edebî yönünü cem eden üretken ve canlı bir dil meydana getirme noktasında ilham kaynağı niteliğindeki kelimelere dayanan ve böylece mesel konumuna giren faydalı cümleler olduğu ortaya çıkmıştır. Halifeler tevkî‘ metinlerini, söz konusu metinlerin bağlamları ve üretim sahalarıyla uyumlu olacak şekilde; bilgelik, ikna, îcâz, telkin, yoğunlaşma, açık fikirlilik ve kapalılıktan kaçınmayla birlikte bir hedefe uygun olarak oluşturdukları görülmüştür. Bu şekilde de onlar, birçok siyasi ve toplumsal meseleyi çözme noktasında bu tevkîleri belli bir hedef doğrultusunda kullanmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, Nesir, Sadru’l-İslâm, Tevki‘, Halifeler, Analitik.

Teşekkür

İyi çalışmalar

The Signatures of the Rashideen Caliphs in the Early Islamic Era: An Analytical Study

Öz

This research examines the descriptive and textual contexts of the Rashidun caliphs Hazrat Abu Bakr (d. 13/634), Hazrat Omar (d. 23/644), Hazrat Othman (35/656) and Hazrat Ali (d. 40/661) in the examples of signatures. However, it examines the general contexts of these signatures and aims to relate these detachment examples with their senders who have the qualifications of authority, eloquence and justice. These signature texts must be handled with full grace, awareness, forethought and responsibility, without any additions or reductions to the text by the recipient. The research deals with the production area of signature and examines the forms of expression in terms of the interpretation and testify (istishad) included in these texts. In addition to these features, the research has applied to the texts of signature, which express a certain treatise, in order to express their expressions and to reveal the rhetorical aspects and textual differences they contain. As a result of the research, it has been seen that the Rashidun caliphs wrote the texts of signature with such qualities as wisdom, persuasion, lacotical (îcâz), suggestion, concentration, open-mindedness and avoidance of closedness, and in accordance with a goal. As a result of the research, it was seen that the signatures revolved around a pattern of focusing and concentrating on the meaning, combining the filtered beautiful words and the clarity of the wording and the literary aspect of the meaning. Finally, the caliphs used these signatures in line with a certain goal to solve many political and social issues.

Anahtar Kelimeler

Literature, Prose, the Age of Islam, Caliphs, The Signatures, Analytical.

Kaynakça

• ‘Aḥmed Zeki Ṣafvet. Cemheretu resâili’l-‘Arab fî ‘Uṣûri'l-‘Arabiyyeti'z-Ẓâhira. Matba‘atu Muṣtafâ el-Bâbî el-Halebî ve evlâdihî.
• Âlûsî, Şihâbuddîn Maḥmûd. Rûḥu’l-me‘ânî fî tefsîri’l- Ḳur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mes̱ânî. thk. ‘Ali ‘Abdülbârî‘Atiyye. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1415.
• Berhûme‘ Îsa. Temes̱s̱ûlâtu’l-luğatifi’l-ḫitâbi’s-siyâsiyyi (Kuveyt: ‘Âlemu’l-fikr Dergisi), 1/36, (Temmuz 2007), 117-162.
• Cürcânî, Ebû Bekir ‘Abdülḳâhir.Delâilu’l-i‘câz fî ‘ilmi’l-me‘ânî, thk.MahmûdMuḥammed Şâkir, Kahire: Matba‘atu’l-medenî, 1413.
• Deyyûb, Semer. Ḫusûsiyyetu’l-ḫitâb fî tevkîâtiṣadri’l-İslâm, Malezya: el-Câmi‘atu’l-İslâmiyyeti’l-‘âmme, Kısmu’l-luğati’l-‘Arabiyyeti ve Âdâbihâ (Mecelletu’d-dirâsâti’l-luğative’l-edebîyyeti Dergisi), (Haziran 2014), 201-215.
• Ebu ‘Arkûb, İbrâhîm. el-İttisâlu’l-insânî ve devruhufi’t-tefâ‘uli’l-ictimâî‘. Ürdün: Ammân, Dâru Mecdulâvî, 1993.
• Ebu Hilâl el-‘Askerî. Kitâbu’ṣ-ṣınâ‘ateyn. thk. ‘Ali Muḥammed Bicâvî, Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. Matba‘atu‘Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1937.
• EbûZeyd, ‘Ali, ‘Aḥmed b. Yûsuf el-Kâtîb el-Vezîr. Dirâsetunuslûbiyyetun fî Âs̱ârihi’n-nes̱riyyeti. Kahire: Dâru’l-me‘ârif, 1997.
• ed-Durubî, Muḥammed Mahmûd-Carâr, Ṣalâḥ Muhammed. Cemheretu tevḳi‘âti’l-‘Arab. Ebu Zaby: Nâdîturâsi’l-imârât, Merkezuzâyedli’t-turâsve’t-târîh, 2001.
• el-Âbî, Ebu Sa‘d Manûr b. el-Huseyn. Nesru’d-durr. thk. Komisyon. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısriyye el-‘Âmmeli’l-kitâb, 1990.
• el-Cehşeyârî, Ebu ‘Abdullah Muḥammed b. ‘Abdûs. el-Vuzerâve’l-Kuttâb. thk. ‘Abdullah İsmail es- Ṣâvî. Mısır: Matba‘atu Aḥmed Hanefî, 1938.
• el-Yûsî, Nûru’d-dîn. Zehru’l-ekemfi’l-ems̱âlive’l-hikem. thk. Muḥammed Haccî, Muḥammed el-Ahdar. Mağrib: Dâru’s-sekâfe, 1401.
• es̱-S̱e‘âlibî, Ebu Manṣûr‘ Abdulmelik b. Muḥammed b. İsmail. Ḫâṣṣ’u’l-ḫâṣṣ. Tahkik ve talik: Sâdık en-Nekvî. Hindistan: Meclisu dâireti’l-me‘ârifi’l-‘Usmâniyyeti bi Haydarâbâd, 1984.
• es̱-S̱e‘âlibî, Ebu Manṣûr‘ Abdulmelik b. Muḥammed b. İsmail. Ḫâṣṣ’u’l-ḫâṣṣ. thk. Hasan el-Emîn. Beyrut: Dârumektebeti’l-hayât.
• el-Câhız, ‘Amr b. Bahr. Resâilu’l-Câḥız. thk. ‘Abdüsselâm Muḥammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1384.
• Deyneverî, İbnKuteybe. ‘Uyûnu’l-aḫbâr. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1418.
• es̱-S̱e‘âlibî, Ebu Manṣûr‘ Abdulmelik b. Muḥammed b. İsmail. Leṭâifu’l-luṭf. thk. Ömer el-Es‘ad. Beyrut: Dâru’l-meysere, 1987.
• es̱-S̱e‘âlibî, Ebu Manṣûr‘ Abdulmelik b. Muḥammed b. İsmail. Tuḫfetu’l-vuzerâ. Tahkik ve talik: Habîb‘ Ali er-Râvî ve İbtisâm es-Saffâr. Bağdat: Vizâretu’l-evkâf, Matba‘atu’l-‘ânî, 1977.
• eş-Şehrî, ‘Abdülhâdî. İstrâtîciyyâtu’l-ḫitâb: Mukârebetunluğaviyyetuntedâvuliyyetûn. Beyrut: Lübnan- Trablus, Libya: Dâru’l-kitâbi’l-cedîd, 1985.
• eṭ-Ṭaberî, Muḥammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l- Ḳur’ân. thk. AḥmedMuḥammed Şâkir. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1420.
• Fâ‘ûr, Münîre. Fennu’l-îcâz fî edebî’t-tevḳi‘ât (Dımeşk: et-Turâsu’l-‘ArabîDergisi), 123/31 (Ekim 2012), 87-106.
• Ferrûḫ, Ömer. Târîḫu’l-edebî’l-‘Arabî (el-‘Asru’l-‘Abbâsî). Dâru’l-‘ilmli’l-melâyîn.
• Fîrûzâbâdî, Mecdu’d-dîn Muḥammed b. Ya‘kûb. el- Ḳâmûsu’l-muḥît. thk. Mektebetu tahkîki’t-turâs fî müesseseti’r-risâle. Danışman: Muḥammed Nu‘aym el-‘Arḳûsî. Beyrut: Müessesetu’r-risâle.
• Hâşim Mennâ‘, Me’mûn Yâsîn. en-Nes̱ru fî ‘aṣri’l-‘Abbâsî. Dâru’l-fikri’l-‘Arabî, Beyrut: 1999.
• Hâşimî, Aḥmed b. İbrâhîm Muṣtafâ. Cevâhiru’l-belâğafi’l-me‘ânîve’l-beyânve’l-bedî‘. thk. Yûsuf es-Ṣameylî. Beyrut: Mektebetu’l-‘asriyye, t.y.
• İbn‘ Abdirabbih, Ebu Ömer Aḥmed b. Muḥammed el-Endelûsî. el-‘İḳdu’l-ferîd. thk. Aḥmed Emîn vd. Kahire: Lecnetu’t-te’lîfve’t-terceme ve’n-neşr, 1965.
• İbn Fâris, Ebu’l-Ḥasan Aḥmed b. Zekeriyyâ. Mu‘cemumeḳâyîsi’l-luğa. thk. Abdüsselam Hârûn. Kahire: Mektebetu ve matba‘atu Muṣtafâ el-Halebî, 1969.
• İbn Manẓûr, Ebu’l-Faḍl Cemâludîn Muḥammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. thk. ‘Âmir Aḥmed Ḥaydar. İnceleyen: ‘Abdülmünim Ḫalîl, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 2003.
• Jackobson, Roman. Ḳadâye’ş-şi‘riyye. Tercemetu Muḥammed el-Vâlî. Mağrib: ed-Dâru’l-beydâ: LesÉditions Toubkal, 1988.
• Ḳaddûm, Maḥmûd. Taḥlîlu’l-hitâbi’n-nebeviyyili’l-mer’eti: Dirâsetun Lisâniyyetun İctimâ‘iyyetun. Ürdün: Ammân, Dârukunûzi’l- ma‘rife: 2016.
• Ḳalkaşendî, Aḥmed ibn ‘Ali. Ṣuḥhu’l-a‘şâ fî ṣınâ‘ati’l-inşâ. Kahire: Vizâretu’l-irşâdi’l-kavmî, 1963.
• Ḳayrevânî, İbn Reşîḳ. el-‘Umde fî meḥâsini’ş-şi‘ri ve âdâbihî ve naḳdihî. thk. Muḥammed Muḥyiddîn ‘Abdülḥamîd. Beyrut: Dâru’l-cely, 1981.
• Muḥsin, Tâhâ. el-Ḳur’ânuve’t-tevkî‘. Irak, Mecelletu câmi‘atu Musul: Külliyyetu’l-âdâb, Haziran, 1975.
• Selâme, ‘Abdulḥâfız. Vesâilu’l-ittiṣâlve’t-teknûlûciyâfi’t-ta‘lîm. Ürdün: Ammân, Dâru’l-fikr, 1998.
• Tirmiẕî, Muḥammed b. ‘Îsa. el-Câmi‘u’l-kebîrSünenu’t-Tirmiẕî. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 1988.
• Yâḳût el- Ḥamevî, Şihâbu’d-dîn. Mu‘cemu’l-buldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.