Hanefî Mezhebi Özelinde Kadınların Fıkıh İlmine İlgisi

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 1, 5 - 21, 15.06.2022

Adnan Hoyladı

https://doi.org/10.18505/cuid.1059898

Öz

Geçmişten günümüze bütün toplumlarda kadının sosyal hayata erişimi ve ilimle meşguliyeti problemli bir konu olagelmiştir. Hz. Peygamber, cahiliye döneminde değersiz görülen kadına, dünyanın geri kalanında eşine rastlamanın mümkün olmadığı bir şekilde önem vermiş, onların sosyal hayata, camiye ve ilim meclislerine erişimini sağlamıştır. Ancak sahabe döneminden itibaren ataerkil Arap toplumunun baskın karakteri ve Hz. Peygamberin mesajının bazı kesimlerce yeterince anlaşılamaması nedeniyle kadının camiye ve ilim meclislerine erişimi, peyderpey kısıtlanmıştır. Hicrî üçüncü asırdan itibaren kadının fitne unsuru olarak görülmesi, toplumun kadına bakışı, aile içinde kadına yüklenen sorumluluklar, İsrâiliyat ile Yunan filozof ve mantıkçılarının kadına bakış açılarının Müslüman ilim çevrelerine etkisi gibi sebepler, kadının bilgiye ve fıkıh tahsiline erişimini daha da kısıtlamıştır. Kadınlar, bireysel çabaları ve ailelerinde fıkıhla uğraşan erkekler sayesinde fıkıh öğreniminden geri kalmasalar da telif ve ilmî çalışmalar konusunda arka planda kalmışlardır. Hanefî tarihi boyunca Esmâ bint Esed b. Furât, Kâsânî’nin eşi Fâtıma bint Muhammed ve İbnü’s-Sââtî Muzafferuddîn Ahmed b. Ali’nin kızı Fâtıma es-Sââtî öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Kadın, Hanefî Mezhebi, Fâtıma bint Muhammed

Women's Interest in The Science of Fiqh in The Frame of The Hanafi Sect

Öz

From past to present, women's access to social life and their preoccupation with science has been a problematic issue in all societies. Hz. Mohammad gave importance to the woman, who was worthless in the period of ignorance, in a way that it is not possible to come across her husband in the rest of the world, and gave them access to social life, mosques and scientific assemblies. However, since the period of the Companions, women's access to mosques and scientific assemblies was increasingly restricted due to the dominant character of the Arab society and the poor understanding of the Prophet's message by some segments. Since the third century Hijri, the acceptance of women as the cause of strife, the society's view of women, the responsibilities placed on women in the family have further restricted women's access to knowledge and education in fiqh. The effect of Jewish literature, Greek philosophers, and logicians' view of women on Muslim scholars has reinforced this situation. Although women did not fall behind in learning fiqh thanks to their individual efforts and the men who were involved in fiqh in their families, they remained in the background in writing books and scientific studies. Throughout the Hanafi history, Asma bint Esad b. Furât, Kasani's wife Fatima bint Mohammad and İbn al-Saati Muzaffar al-Din Ahmad b. Ali's daughter Fatima al-Saati stands out.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, woman, Hanafi sect, Fatima bint Mohammad

Kaynakça

• Abdülvehhâb, Hasan Hüsni. Şehîrâtü’t-Tûnîsiyyât. Tunus: el-Matbaatü’t-Tûnûsiyye, 1353.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Ahkâmü’n-nisâ. thk. Amr Abdülmün’im Selîm. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2002.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. thk. Şuayb Arnavûd - Adil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Akerî, Ebü’l-Fellâh Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâr men zeheb. thk. Mahmûd el-Arnâvûd. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• Altıntaş, Ramazan. “Cahiliye Arap Toplumunda Kadın”. Diyanet İlmî Dergi 37/1 (2001), 61-85.
• Aslan, Bedri. “Meşhur Fakih Kadınlar (Hicrî İlk Üç Asır)”. Turkish Studies 13/25 (2018), 41-54.
• Aslan, Recep. “Kadınların Hz. Peygamber’e Yönelttikleri Sorular ve Bunların Eğitim Açısından Değeri”. Ekev Akademi Dergisi 15/49 (2011), 51-64.
• Baktemur, Zeynep. “Aydınlanma Çağı Filozoflarına Göre Kadın: Schopenhauer, Kant ve Rousseau Örneği”. İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi 1 (2019), 1-12.
• Birgivî, Muhammed b. Pir Ali el-. Zuhru’l-müteehhilîn ve’n-nisâ fî ta’rîfi’l-ethâr ve’d-dimâ. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. ed. Mahmûd Züheyr en-Nâsır. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Bağâ. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 5. Basım, 1993.
• Çolakoğlu, Hilal. “Antik Yunan ve Platon’da Cinsiyet Sorunu”. Atatürk İletişim Dergisi 9 (2015), 223-229.
• Debbâğ, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed. Meâlimü’l-îmân an ma‘rifeti ehli Kayrevan. thk. Abdülmecîd el-Hayâlî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb Arnavûd - Muhammed Kâmil Karah Balilî. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Gazzî, Necmeddîn Muhammed b. Muhammed. el-Kevâkibü’s-sâira bi a’yâni’l-mieti’l-âşirâ. thk. Halîl el-Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Gözütok, Şakir. “İslam Tarihinde Kadın Öğretimi ile İlgili Bazı Yaklaşımlar”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (2001), 269-301.
• Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdullah Ahmed b. Abdullah. el-Müstedrek alâ’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Harman, Ömer Faruk - Aydın, Mehmet Akif. “Kadın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/82-94. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu Bağdât ve zuyûluhü. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417.
• Hicrânî, Ebû Muhammed et-Tayyîb b Abdullah. Kılâdetü’n-nahr fî vefiyyâti a‘yâni’d-dehr. thk. Hâlid Zevârî. Cidde: Dâru’l-Menhec, 2008.
• Houtsma, Martijn Theodoor vd. Mu’cezü dâirati’l-meârifi’l-İslâmiyye. thk. İbrahim Zeki Hurşîd vd. Kahire: Merkezü’ş-Şârika li İbdâ’i’l-Fikrî, 1998.
• İbn Asâkir, Ebû’l-Kâsım Ali b. Hasan. Târîhu Dımaşk. thk. Amr b. Garâme el-Amravî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Fâtik, Mübeşşir. Muhtâru’l-hikem ve mehâsinu’l-kelim. çev. Osman Güman. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye li İbn Hişâm. thk. Mustafa es-Sakâ vd. Mısır: Şerike Mektebe ve Matbaa Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdüh, 2. Basım, 1955.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fedâ İsmail b. Ömer el-Kureyşî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 2003.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Fidâ Zeynüddîn Kâsım. Tâcu’t-terâcîm. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb Arnavûd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Reşîd es-Sebtî, Muhammed b. Ömer. Mil’ü’l-ayba. thk. Muhammed el-Habîb ibn el-Hûce. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbnü’l-Adîm, Ömer b. Ahmed el-Akîlî. Buğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1997.
• İbnü’l-Mülakkin, Ebû Hafs Amr b. Ali. Muhtasaru İstidrâki’l-Hâfızı’z-Zehebî alâ Müstedreki Ebî Abdillehi’l-Hâkim. thk. Abdullah b. Hamd el-Lüheydân - Sa’d b. Abdullah Âl Hümeyyed. Riyad: Dâru’l-Âsime, 1411.
• Kehhâle, Ömer Rıza. A’lâmü’n-nisâ fî âlemeyi’l-Arab ve’l-İslâm. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1959.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Dâru’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdülkebîr el-İdrîsî. Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât ve mu’cemü’l-meâcim ve’l-meşîhât ve’l-müselsilât. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslâmî, 2. Basım, 1982.
• Kışlakçı, Turan. “Felsefeciler Kadınları İlimden Uzaklaştırdı”. Haber Portalı. Timeturk. 09 Mart 2010. Erişim 25 Aralık 2021. https://www.timeturk.com/tr/2010/03/09/felsefeciler-kadinlari-ilimden-uzaklastirdi.html
• Koca, Ferhat. “Bedâiu’s-sanâi‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/294. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Kureşî, Abdülkadir b. Muhammed b. Muhammed Ebî’l-Vefâ. Cevâhiru’l-mudiyye fi tabakâti’l-Hanefiyye. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: Dâru Hicr, 1993.
• Kürd Ali, Muhammed b. Abdürrezzâk. Hutatu’ş-Şâm. Dımaşk: Mektebetü’n-Nûrî, 3. Basım, 1983.
• Leknevî, Ebû’l-Hasanât Abdülhayy. Fevâidu’l-behiyye fî terâcîmi’l-Hanefiyye. thk. Muhammed Bedrettin Ebû’l-Firâs en-Ne‘sânî. Mısır: Dâru’s-Saâde, 1324.
• Mahmood, Hamid. “The Lost Female Legacy: Women Scholars in Islam”. Kişisel. Hamid Mahmood. 13 Mayıs 2012. Erişim 25 Aralık 2021. https://hamidmahmood.co.uk/tag/the- lost-female-legacy-women-scholars-in-islam/
• Makdisî, Ebû Muhammed Abdülganî b. Abdülvâhid. el-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Şâdî b. Muhammed Âl Nu’mân. Kuveyt: Şeriketü Girâs, 2016.
• Mekkî, Ebü’t-Tayyîb Muhammed b. Ahmed. Zeylü’t-Takyîd fî ruvâti’s-sünen ve’l-esânîd. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Mekkî, Muvaffak b. Ahmed el-. Menâkıbü Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1981.
• Mevsîlî, Abdullah b. Muhammed. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. thk. Mahmûd Ebû Dakîka. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1937.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz. Dürerü’l-hükkâm şerhu Gureri’l-ahkâm. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1954.
• Nedvî, Muhammed Ekrem. el-Vefâ bi esmâi’n-nisâ. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1442.
• Nedvî, Muhammed Ekrem. “Two Questions About the Dictionary of Women Scholars”. Kişisel. Shaykh Mohammad Akram Nadwi. Erişim 02 Kasım 2021. https://www.akramnadwi.com/two-questions-about-the-dictionary-of-women-scholars/
• Nedwi, Mohammad Akram. al-Muhaddithât: The Women Scolars in Islam. London: İnterface Puplications, 2007.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1986.
• Sebezmûnî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ya‘kûb. Keşfü’l-âsâri’ş-şerîfe fî menâkibi’l-İmâm Ebî Hanîfe. thk. Latîfürrahmân el-Behrâîcî el-Kâsımî. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2020.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdurrahman. ed-Dav’ü’l-lâmi’ li ehli’l-karni’t-tâsi’. Beyrut: Menşûrâtü Dâri’l-Mektebeti’l-Hayât, 1991.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed el-Mervezî. et-Tahbîr fi’l-mu’cemi’l-kebîr. thk. Münîre Nâcî Sâlim. Bağdat: Riâsetu Dîvâni’l-Evkâf, 1975.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1993.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğlu. Mirâtu’z-zemân fî tevârîhi’l-a’yân. thk. Ammâr Rîhâvî - Muhammed Rıdvan Irksûsî. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan. el-Kesb. thk. Süheyl Zekkâr. Dımaşk, 1400.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. Kahire: Dâru İbn Teymiyye, 2. Basım, 1994.
• Tâlibî, Abdülhay b. Fahreddîn el-Hasenî. Nüzhetü’l-havâtır ve behcetü’l-mesâmi’ ve’n-nevâzır. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
• Temîmî, Takıyyüddîn b. Abdülkâdir ed-Dârî. et-Tabakâtu’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: Lecnetü İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, 1970.
• Teymûr, Ahmed b. İsmail b. Muhammed. Nazara târihiyye fî hudûsi’l-mezâhibi’l-fıkhıyyeti’l-erbaa. Beyrut: Dâru’l-Kâdirî, 1990.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmîzî. thk. Beşşâr Avvad. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Yahsubî, Ebû’l-Fadl Iyâz b. Musa. Tertibu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik. thk. İbn Tâvît et-Tancî vd. Muhammediye: Matbaatu Fidâle, 1970.
• Yılmaz, Hüseyin. “Hz. Peygamber Döneminden Günümüze Kadınlar ve Cami Eğitimi”. Değerler Eğitimi Dergisi 5/14 (2007), 107-130.
• Yûsuf, Muhammed Hayr Ramazan. el-Müellifât mine’n-nisâ ve müellefâtihinne. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2. Basım, 2000.
• Yûsuf, Muhammed Hayr Ramazan. Fakîhât Âlimât. Riyad: Dâru Tuveyk. Erişim 28 Ekim 2021. www.ktibat.com/showsubject-link-1422.html
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Mu’cemü’ş-şuyûhi’l-kebîr. thk. Muhammed el-Habîb el-Hîle. Taif: Mektebetü’s-Sıddîk, 1988.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb Arnavûd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
• Zihni Efendi, Mehmed. Meşâhîru’n-nisâ. İstanbul: Dâru’t-Tibâati’l-Âmira, 1294.
• Ziriklî, Hayreddîn b. Mahmûd. el-A’lâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.