Mevlid Nasıl Okunurdu? Yazma Nüshalardaki Makam Kayıtları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 1, 191 - 211, 15.06.2022

Selman Benlioğlu

https://doi.org/10.18505/cuid.1060776

Cited By: 3

Öz

Manzum Türkçe metinler arasında Süleyman Çelebi’ye ait Vesîletü’n-necât adlı mevlid yüzyıllar boyunca geniş bir coğrafyada çeşitli vesilelerle en çok okunan eserlerden biri olmuştur. Zaman içinde çok sayıda yazma nüshası üretilen Mevlid’in metni çeşitlenmiş, versiyonları ortaya çıkmıştır. Başlangıcı ve gelişimi hakkında detaylı bilgi bulunmasa da Süleyman Çelebi mevlidinin erken dönemden itibaren müzikal bir icra şekline kavuştuğu anlaşılmaktadır. Mevlid’in musiki ile olan beraberliğinde zamanla muhtelif icra şekilleri gelişmiş ve bazı rivayetlerde bestelenmiş olduğu belirtilmiştir. Mevlid yazmaları arasında derkenarda beyit ya da mısra yanlarına çeşitli makam adlarının yazıldığı nüshalar bulunmaktadır. Bu çalışmada eserin icra serencamı açısından önemli ipuçları taşıyan bu makam kayıtlı Mevlid yazmalarından on dokuz nüsha tespit edilerek analiz edilmiştir. Nüshaların kısaca tanıtılmasının ardından makam kayıtlı Mevlid yazmalarının biçimsel özellikleri, icrada kullanımlarına yönelik hususiyetleri ve makam adlarının kayda geçme yoğunluğu değerlendirilmiştir. Ele alınan on dokuz Mevlid nüshasında her bir bahir/bölüm için tercih edilen makamların sayısal dökümü yapılmıştır. Böylelikle icrada tercih edilen makamlar ve nüshalardaki makam çeşitliliği karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Ortaya konan sonuçlar üzerinden Mevlid yazmalarına yansıyan icra özellikleri ve Mevlid’in bestelendiğine yönelik aktarımlar tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Din Musikisi, Mevlid, Makam, Vesîletü’n-necât, Yazma Eser

How Had The Mawlid Been Chanted? An Evaluation on Maqām Records in Manuscripts

Öz

Among the Turkish verse texts, the mawlid named Wasīlat al-najāt by Süleyman Çelebi has been one of the most widely read works in various geographies for centuries. The text of Mawlid, which has been produced in many manuscripts over time, has diversified, and various versions have emerged. Although there is no detailed information about its beginning and development, it is understood that Süleyman Çelebi’s mawlid had a musical performance form from an early period. In integrating Mawlid with music, various forms of performance developed over time and stated that were composed in some narratives. In some Mawlid manuscripts, it is found that various maqām names are written next to the couplet or on the mar-gin of the pages. Nineteen manuscripts of the Mawlid registered with maqām information, which have essential clues in terms of the performance of the work, have been identified and analyzed in this study. After a brief introduction of the copies, the formal features of the Mawlid manuscripts with the maqām registered, their characteristics for use in performance, and the frequency of recording the maqām names were evaluated. In the nineteen Mawlid copies investigated, the preferred maqāms for each divi-sion/chapter were listed numerically. Thus, the preferred maqāms in the performance and the maqām diversity in the manuscripts were analyzed comparatively. The performance features reflected in the Mawlid manuscripts and the transfers regarding the composition of the Mawlid were discussed through the results.

Anahtar Kelimeler

Turkish Religious Music, Mawlid, Maqām, Wasīlat al-najāt, Manuscript.

Kaynakça

• Abdülbâkî Nâsır Dede. Tedkîk ü Tahkîk. çev. Yalçın Tura. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2006.
• Ateş, Ahmed. Vesîletü’n-necât: Mevlid. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1954.
• Ateş, Erdoğan. “Mevlid İcrasında Farklı Bir Yöntem: Cumhur Mevlid (Isparta Örneği)”. Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri: Uluslararası Mevlid Sempozyumu. ed. Bilal Kemikli - Osman Çetin. 499-505. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Aymutlu, Ahmed. Süleyman Çelebi ve Mevlid-i Şerif. İstanbul: Berksoy Matbaası, 1958.
• Baykal, Kâzım. Süleyman Çelebi ve Mevlid. Bursa: Bursa Eski Eserleri Sevenler Kurumu, 1999.
• Behar, Cem. Kan Dolaşımı, Ameliyat ve Musıkî Makamları: Kantemiroğlu (1673-1723) ve Edvâr’ının sıra dışı müzikal serüveni. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• Behar, Cem. Orada Bir Musıki Var Uzakta...: XVI. Yüzyıl İstanbulu’nda Osmanlı/Türk Musıki Geleneğinin Oluşumu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Benlioğlu, Selman. “Derkenarda Der-makâm: Bir İntikal Aracı Olarak Makam Kayıtlı Mi‘râciyye Yazmaları”. İstem 18/35 (2020), 73-95.
• Donuk, Suat. Türk Edebiyatında Vefeyâtnâme ve İsmail Belîğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. Türk Musikisi Antolojisi: Dinî Eserler. 2 Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1942.
• Ergur, Cumhur Enes. “Prizren’de Halen Okunan Besteli Bir Mevlid”. Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri: Uluslararası Mevlid Sempozyumu. ed. Bilal Kemikli - Osman Çetin. 506-519. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Feldman, Walter. Music of the Ottoman Court: Makam, Composition and the Early Ottoman Instrumental Repertoire. Berlin: Verlag für Wissenschaft und Bildung, 1996.
• Heper, Sadettin. Mevlevî Âyinleri. Konya: Konya Turizm Derneği, 1974.
• Koca, Fatih. “Dinî Mûsikî Formu Olarak Mevlîd ve Dobruca Besteli Mevlîdi”. Diyanet İlmî Dergi 55/1 (2019), 155-182.
• Kutluğ, Yakup Fikret. Türk Musikisinde Makamlar: İnceleme. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• Mermutlu, Bedri. “Besteli Mevlid Meselesi”. Süleyman Çelebi ve Mevlid: Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri. ed. Mustafa Kara - Bilal Kemikli. 412-434. Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2016.
• Mermutlu, Bedri. “Mevlid Musikisinde Makam Seyri Üzerine Nadir Nüshalara Dayalı Karşılaştırmalı Bir Çalışma”. Journal of Turkish Studies 42 (2014), 165-193.
• Özcan, Nuri. “Mevlid (Mûsiki)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/484-485. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Pekolcay, Necla. Mevlid (Vesîletü’n-necât). İstanbul: Dergâh Yayınları, 5. Basım, 2016.
• Sağman, Ali Rıza. Mevlid Nasıl Okunur? Ve Mevlidhanlar. İstanbul, 1951.
• Sezikli, Ubeydullah. “Besteli Mevlid Üzerine İki Yazma Eser”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2008), 179-205.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdayi Koleksiyonu, 1286, 9b-18a.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, A 219, 2b-10b.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, A 2576, 69b-76a.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, A 7940, 1b-8b.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Yazmaları, 4470, 1b-7a.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Yazmaları, K 0415, 1b-7a.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Yazmaları, K 0425, 1b-26a.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Yazmaları, K 0564, 12b-18b.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları, K 1059, 30b-33a.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Öğüt Bölümü, 67, 29b-37b.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: Koç Üniversitesi Kütüphanesi, El Yazmaları Koleksiyonu, MS 289, 7a-12a.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: Koç Üniversitesi Kütüphanesi, El Yazmaları Koleksiyonu, MS 323, 1b-7a.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. Saraybosna: Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi, Yazmalar Koleksiyonu, R 2471, 38b-50b.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, TO 9, 3b-16b.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 549, 1b-5b.
• Süleyman Çelebi. Mevlid. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 5657, 1b-7b.
• Süleyman Çelebi. Mevlîd-i Şerîf. Bursa: İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Orhan Camii Koleksiyonu, 985, 1b-7a.
• Süleyman Çelebi. Mevlîd-i Şerîf. Michigan: Michigan Üniversitesi Kütüphanesi, İslam Yazmaları Koleksiyonu, Isl.Ms. 406, 1b-8b.
• Süleyman Çelebi. Mevlîd-i Şerîf. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 742, 13b-18b.
• Timurtaş, Faruk. Mevlid (Vesîletü’n-necât). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1970.
• Wright, Owen. “Çargâh in Turkish Classical Music: History Versus Theory”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 53/2 (1990), 224-244.
• Wright, Owen. Words Without Songs: A Musicological Study of an Early Ottoman Anthology and its Precursors. London: School of Oriental and African Studies, 1992.