The Panegyric Poems of Jawharī Bestowed On Sulṭān Bāyezīd II

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 1, 213 - 234, 15.06.2022

Türkân Alvan

https://doi.org/10.18505/cuid.1075326

Cited By: 1

Öz

The tradition of poets presenting eulogy to the sultan, being common in Turkish-Islamic societies, has strong religious backgrounds. According to the people, the sultanate is of divine origin and obedience to the sultan is obedience to Allah and his Messenger. The people respected the sultans because the Ottoman sultans were seen as the last guardians of the order with their justice. There are many examples of this in literary works such as odes, masnavis, and historical, religious-mystical works. Therefore it is a very shortsighted approach to think that every poet presenting an ode to the sultan only expects rank and material gain. Sultan Bayezid II is an artist and an art-loving sultan who generously patronized scholars, artists and especially poets from all over the world during his princedom of in Amasya and his thirty-one-year reign (1481-1512). Being as an important calligrapher, composer and poet, Sultan Bayezid II is popularly known as "saint" in public. An inâmât book including registers of the gifts given to the poets during the reign of Sultan Bayezid II are an indication of the importance that the sultan gave to the poets. However most of the poets patronized by Sultan Bayezid II are unknown. Jauhari who is one of these poets, also his life and works are unknown. In this article, the newly found poems of Jauhari and the findings about his life are introduced.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, Eulogy, Poet, Jawharī, Bāyezīd II.

Cevherî’nin Sultan II. Bayezid’e Sunduğu Methiyeler

Öz

Türk-İslam toplumlarında yaygın olan şairlerin padişaha methiye şiirleri sunma geleneğinin sağlam dinî temelleri vardır. Halk içinde saltanat ilâhî kaynaklıdır; padişaha itaat, Allah ve Resûlü’ne itaattir. Osmanlı padişahları, adaletiyle nizâm-ı âlemin son hâmisi olarak görüldükleri için halk padişahlara hürmet etmiştir. Kasideler, mesneviler gibi edebî eserlerde ve tarihî, dinî-tasavvufî eserlerde bunun birçok örneği vardır. Bu yüzden padişaha kaside sunan her şairin sadece makam ve maddi çıkar beklentisinde olduğunu düşünmek çok yüzeysel bir yaklaşımdır. Sultan II. Bayezid Amasya’daki şehzadeliği döneminde ve otuz bir yıllık saltanatında (salt. 886-918/1481-1512) dünyanın dört tarafından gelen âlimleri, sanatkarları ve özellikle şairleri cömertçe himaye eden sanatkâr bir padişahtır. Önemli bir hattat, bestekâr ve şair olan Sultan II. Bayezid halk arasında velî olarak meşhurdur. Sultan II. Bayezid devrine ait bir İn‘âmât Defteri’nde kayıtlı şairlere verilen hediyeler, şairlere verdiği önemin göstergesidir. Ancak Sultan II. Bayezid’in himaye ettiği şairlerin çoğu bilinmemektedir. Bu şairlerden biri olan Cevherî’nin hayatı ve eserleri meçhuldür. Bu makalede şairlerin kaside sunma geleneğinin dinî temelleri hakkında bilgi verilerek Cevherî’nin yeni bulunan şiirleri ve hayatı hakkında tespitler yapılmıştır. Makalede ayrıca Cevherî’nin yeni bulunan şiirleri tanıtılarak özellikleri, edebî değeri ve metin neşri yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Edebiyatı, Methiye, Şair, Cevherî, II. Bayezid.

Kaynakça

• Ahdî. Gülşen-i Şu‘arâ. nşr. Süleyman Solmaz. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Andrews, Walter G. “Speaking of Power: The ‘Ottoman Kaside”. Qasida Poetry in Islamic Asia and Africa. ed. Stefan Sperl - Christopher Shackle. 1/281-300. Leiden: Brill, 1996.
• Âşık Çelebi. Meşâ‘irüş-Şu‘arâ. nşr. Filiz Kılıç. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018. Erişim 16 Mart 2022. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0
• Âşık Paşa. Garîb-nâme. nşr. Kemal Yavuz. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2000. Erişim 8 Mart 2022. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10669,garib-namepdf.pdf?0
• Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin. Hadîkatü'l-Cevâmî. nşr. Ahmet Nezih Galitekin. İstanbul: İşaret Yayınları, 2001.
• Aynur, Hatice vd. (ed.). Kasideye Medhiye: Biçime İşleve ve Muhtevaya Dair Tespitler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Beyânî, Mustafa b. Cârullah. Tezkîretü’ş-Şu‘arâ. nşr. İbrahim Kutluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakları [TS.MA.e.]. No. 844/2, Gömlek No. 363/2; No. 844/7, Gömlek No. 363/7. Erişim 28 Şubat 2022. https://www.devletarsivleri.gov.tr
• Çolak, Songül - Hilooğlu, Cennet. “Osmanlı İktidar Anlayışı Çerçevesinde Şiir”. Bilig 53 (Bahar 2010), 89-102.
• Durmuş, İsen Tuba. II. Selim Dönemi Sonuna Kadar Osmanlı Edebî Hâmîlik Geleneği. Ankara: Bilkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006. Erişim 16 Mart 2022. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. Türk Şairleri. 3 Cilt. İstanbul: Bozkurt Basımevi, 1936.
• Erkul, Rasih. “Edebî Dilekçe Olarak Kasideler”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 15/39 (2009), 753-762.
• Erünsal, İsmail. “Türk Edebiyatı Tarihi’nin Arşiv Kaynakları: II. Bâyezid devrine Ait bir İn‘âmât Defteri”. İstanbul Üniversitesi Tarih Enstitüsü Dergisi 10/11. (1981), 304-342.
• Evliyâ Çelebi b. Dervîş Mehemmed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. nşr. Robert Dankoff vd. 2 Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Eyyub, Vurgun – Semedli, Elza. “13. Yüzyıla Kadar Türkçe Eserlerde Methiye Geleneği ve Şair-Hükümdar İlişkileri”. Türkbilig Türkoloji Araştırmaları 42 (Güz 2021), 95-104.
• Gök, İlhan. Atatürk Kitaplığı M.C. O.71 Numaralı 909-933/1503-1527 Tarihli İn‘âmât Defteri Transkripsiyon Değerlendirme. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014. Erişim 16 Mart 2022. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Gündüz, İrfan. Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri. İstanbul: Seha Neşriyat, 1989.
• Hüseyin Vassâf Bey. Sefîne-i Evliyâ. nşr. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• İnalcık, Halil. Osmanlı Tarihinde İslam ve Devlet. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2006.
• İnalcık, Halil. Şair ve Patron: Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2003.
• İnalcık, Halil. Türklük Müslümanlık ve Osmanlı Mirası. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2014.
• İsen, Mustafa. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkîre Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1994.
• Kafzâde Fâ’izî. Zübdetü’l-Eş‘âr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 1877.
• Kartal, Ahmet. “Ali Şîr Nevâî’nin Mecâlisü’n-Nefâis İsimli Tezkîresi ve XVI. Asırda Yapılan Farsça İki Tercümesi”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 13 (Bahar 2000), 21-65.
• Kazan, Hilal. Arşiv Belgeleri Çerçevesinde 15. ve 16. Asırlarda Osmanlı Sarayının Sanatı Himayesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007. Erişim 18 Mart 2022. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kınalızâde Hasan Çelebi. Tezkîretü’ş-Şu‘arâ. nşr. İbrahim Kutluk. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Mecmu‘a-i Müntehabât-ı Kasâ’id ve Eş‘âr. İstanbul: Nuruosmaniye Kütüphanesi, Mecmua, 4962, 117b-119a. Erişim 23 Şubat 2022. http://www.yazmalar.gov.tr/pbl/katalog_tarama_sonuc?page=1&kutuphane=Nuruosmaniye%20Yazma%20Eser%20K%C3%BCt%C3%BCphanesi&arsiv_no=4962
• Mehmed Tevfik. Kâfile-i Şu‘arâ. nşr. Fatma S.Kutlar Oğuz vd. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. Erişim 16 Mart 2022. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56163,mehmed-tevfik-kafile-i-su39arapdf.pdf?0
• Morkoç, Yasemin Ertek. Eğirdirli Hacı Kemal’in Câmi‘ü’n-Nezâ’ir’i. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003. Erişim 1 Mart 2022. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Muhyiddîn İbn Arâbî. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. 18 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lutfullâh. Câmi‘ü’d-Düvel. çev. Ahmed Ağırakça. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Nev‘îzâde ‘Atâyî. Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fi Tekmîleti’ş-Şakâ’ik Nev‘îzâde ‘Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli. nşr. Suat Donuk. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Okumuş, Ömer. “Câmî, Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/94-99. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Öztürk, Özkan. Siyaset ve Tasavvuf Osmanlı Siyasi Düşüncesinde Tasavvufun Tezahürleri. İstanbul: Dergah Yayınları, 2015.
• Parlakpınar, Murat. “Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Bilinmeyen Bir Mevlit: Cevherî’nin Mevlûd-ı Sultânü’l-Enbiyâ’sı”. Turkish Studies-Language 15/3, (2020), 1449-1507.
• Riyâzî Muhammed Efendi. Riyâzü’ş-Şu‘arâ. nşr. Namık Açıkgöz. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017. Erişim 13 Mart 2022. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0
• Yavuz, Kemal. Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ı Gülşen-nâme. PDF: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ts. Erişim 16 Mart 2022. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10686,metinpdf.pdf?0
• Yazar, Sadık. Seyyid Şerîfî Mehmed Efendi Hayatı Dîvân’ı ve Hilyesi. İstanbul: Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006. Erişim 16 Mart 2022. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp