İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 2, 717 - 741, 15.12.2022

Ayhan Ak

https://doi.org/10.18505/cuid.1151808

Öz

Bu makalede Amerikan ve İskandinav hukuki realizminde görülen temel iddia ve yaklaşımlar sunularak İslam hukuku ile mukayese edilmiştir. Belirsizliğin esas alınması, hukukî realizmin özünü oluşturmakta olup; İslam hukuku bakımından hukuki realizmde görülen biçimde belirsizlik yaklaşımına imkan yoktur. İcma edilen hususlar, belirginleşmiş, sabiteye dönüşmüştür. İçtihadi meselelerde ise belirsizlik değil, farklı belirginleşme görünümleri söz konusudur. Realistlerin kök ve kaynak anlayışını reddetmelerine karşılık İslam hukuku Kitâb ve sünnet kaynaklığında belli kökten oluşan ve gelişen bir hukuk sistemidir. Realistlerin reddetmelerine karşılık, İslam hukukunda ahlak ve değerlerin merkezi bir yeri ve önemi vardır. Realistler adaleti hukuka bağlı ve hukukun yönlendirmesine tâbî olarak tanımlarken; İslam hukukçuları karşılıklı bağlılık yaklaşımını esas almışlardır. Realistler süreç içerisinde oluşan bütün hukuk kurallarını reddederlerken; İslam hukukçuları, hukuk kurallarını sistematize etmiş, bu kapsamda eserler telif etmişlerdir. Realistlerin hukukun hakimin kararıyla belirginleşip varlık bulacağı yönündeki yaklaşımlarına karşılık İslam hukukçuları, naslarla belirginleşenin yanında içtihatla varlık kazanan hukukun sistemini beyan etmişlerdir. Kök ve kaynak anlayışının reddine bağlı olarak realizmde görülen sınırsız plüralizmin aksine İslam hukukunda kaynak anlayışı çerçevesinde örfle anlamını bulan sınırlı çoğulculuk söz konusu olmuştur. Makalede bu hususlar tahlil edildikten sonra, elde edilen sonuçların sunumuyla çalışma tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hukuki realizm, Belirsizlik, Hukukun kaynakları, Değerler, Çoğulculuk

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Analysis of Legal Realism From an Islamic Law Perspective

Öz

In this article, the essential claims and approaches seen in American and Scandinavian legal realism are presented and compared with Islamic law. The uncertainty on which it is based constitutes the essence of legal realism; In terms of Islamic law, there is no possibility of an uncertainty approach as seen in legal realism. The agreed points became clear and fixed. On the other hand, there are different appearances of clarification, not ambiguity in ijtihad issues. Even though realists reject the understanding of root and source, Islamic law, based on the Book and Sunnah is a legal system that consists of certain roots and develops with them. Despite the rejections of realists, morality and values have a central place and importance in Islamic law. While realists define justice as part of the law and subject to the direction of the law; Islamic jurists are based on the approach of interdependence. While realists reject all the rules of law formed in the process; Islamic jurists systematized the rules of law and compiled works in this context. In contrast to the realists' approach that the law will become clear and come into existence with the decision of the judge, Islamic jurists have declared the system of law, which has come into existence with ijtihad as well as what has become clear with the texts. Contrary to the unlimited pluralism seen in realism due to the rejection of the understanding of root and source, there has been limited pluralism in Islamic law, which finds its traditional meaning within the framework of source understanding. After analyzing these issues in the article, the study was completed with the presentation of the results obtained.

Anahtar Kelimeler

Legal realism, Uncertainty, Sources of law, Values, Pluralism

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Abbâsî, Nureddin. el-İctihâdü’l-İstıslâhî, Mefhûmuhû, Hüciyyetühû, Mecâlühû, Davâbitühû. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
• Ardoğan, Recep. “Sekülarizm, İslam ve İnsan Hakları”. İnsan Hakları ve Din (Sempozyum). 2010. 320-362. http://ktp2.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=43516875&tarama=sek%C3%BClarizm.
• Aslan, Nasi. İslam Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri. Adana: Karahan Kitabevi, 2014.
• Aşkar, Muhammed Süleyman. Ef‘âlü’r-Rasûl ve delâletuhâ ale’l-ahkâmi’s-şer‘iyye. Beyrut, 1996.
• Atar, Fahreddin. İslam Adliye Teşkilatı Ortaya Çıkışı ve İşleyişi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1979.
• Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: İFAV, 2002.
• Aydın, İbrahim Hakkı. “İstihsan Temelinde Akıl ve Ebu Hanife”. İslami Araştırmalar Dergisi 15/2 (2002): 165-174.
• Aydın, Mehmet Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1985.
• Başgil, Ali Fuad. Din ve Laiklik. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1998.
• Baygın, Cem - Nar, Ahmet. Medeni Hukuk Dersleri I Başlangıç Hükümleri ve Gerçek Kişiler Hükümleri. Ankara: Yetkin Yayınları, 2021.
• Bilge, Necip. Hukuk Başlangıcı: Hukukun Temel Kavram ve Kurumları. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 2013.
• Bix, Brian. “Ross and Olivecrona on Rights”,. Australian Journal of Legal Philosophy. 34 (2009). https://scholarship.law.umn.edu/faculty_articles/211.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebubekir er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1412.
• Çağa, Tahir. “Özel Hüküm Genel Hükmü Daima Bertaraf Eder mi?” Türkiye Barolar Birliği Dergisi. 3 (1991): 366-375.
• Çalış, Halit. İslam’da Kolaylaştırma İlkesi Azimet - Ruhsat İlişkisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Çiğdem, Recep. Mukayeseli Hukuk (İslam-Türk Borçlar Hukuku)-Genel Hükümler-Özel Borç İlişkileri. İstanbul : Rağbet Yayınları, 2016.
• Dalgın, Nihat. “Değişim Stratejisi Açısından Hukuk ve İslam Hukuku”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 16 (2003): 73-109.
• Döner, Ayhan. Anayasa Hukukuna Giriş Ders Notları. Erzincan: DC Yayınevi, 2021.
• Döner, Ayhan. Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2022.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “İçtihadın Bağlayıcılığı Meselesi ve Fıkıh Mezheplerine Bağlanmanın Anlamı”. Usul Dergisi. 1 (2004): 35-48.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “İslam Hukukunda Müctehid ile Modern Hukuklarda Hakimin Durumu”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 4 (1986): 23-51.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “Müzakereler”. İslam Fıkhını Nasıl Anlamalıyız? (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri). Bursa: Kurav Yayınları, 2006.
• Duman, Ali. “Ebu Hanife’nin Hüküm İstinbat Yönteminin Fukaha Usulündeki Rolü”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 2009. 83-102.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Erdoğan, Mehmet. İslam Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
• Fevzân, Sâlih b. Fevzân b. Abdullah. İânetü’l-Müstefîd bi Şerhi Kitâbi’t-Tevhîd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2002.
• Frank, Jerome N. Law and Modern Mind. London: Stevenson & Sons Limited, 1949.
• Furtun, Ayşen. Hukuk Felsefesi Dersleri. 2. Bs. İstanbul: Beta, 2014.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Huccetülislâm Muhammed b. Muhammed. el-Müstesfa min ilmi’l-usûl (Müstesfâ). Cidde: Şeriketü’l-Medineti’l-Münevvere, ty.
• Güler, İlhami. “Sabit Din Dinamik Şeriat”. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999.
• Güriz, Adnan. Hukuk Felsefesi. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2017.
• Güven, Osman Nuri. Amerikan Hukuki Realizminde Hakimin Rolü ve Nitelikleri. Yüksek Lisans, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Hakim, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah. el-Müstedrek ale’s-sahîhayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Hallâf, Abdülvehhab. İlmu usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2011.
• Hamid, Abdulwahid. Islam the natural way. London: Mels, 1989.
• Hamidullah, Muhammed. Introduction to Islam. Ankara: The Turkish Religious Foundation, 1997.
• Holmes, Oliver Wendell. “The Path of Law”,”. Harvard Law Review, 10/8 (1987): 457-478.
• Hudarî, Muhammed. Usûlü’l-fıkh. Mısır: Matbaatü’s-Saâde, 1969.
• Işıktaç, Yasemin - Metin, Sevtap. Hukuk Metodolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2003.
• İbn Abdüsselâm, Ebû Muhammed İzzeddinAbdulaziz b. Abdüsselâm b. Ebu’l-Kâsım. Kavâidü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. Beyrut: Dâru’l-Meârif, ty.
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşki. Hâşiyetü reddi’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
• İbn Âşur, Muhammed Tahir. Usûlü’n-Nizâmi’l-İçtimâî fi’l-İslâm. Amman: Dâru’n-Nefâis, 2001.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed. et-Takrîr ve’t-tahbîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ahmed b. Muhammed. Ravzatü’n-nâzır ve cennetü’l-münâzır fî usûli’l-fıkh. yy: Müessesetü’r-Reyyân, 2002.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Müflih, Ebû İshak Burhaneddin İbrâhim b. Muhammed. el-Mubdi’ fi Şerhi’l-Mukni,(. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Rüşd, Ebu’l Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l Muktasıd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 1982.
• İbnü’l-Arabî, Ebubekir Muhammed b. Abdullah. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Karaman, Hayreddin. “Akid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2: 251-256. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Karaman, Hayreddin. “Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13: 1-14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1985.
• Kâsânî, Alaüddin Ebubekir b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1982.
• Kâsânî, Alaüddin Ebubekir b. Mes’ûd b. Ahmed el-. Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1982.
• Kıyıcı, Selahattin. İslam Hukukunda Örf ve Adet. Ankara: İşaret, 1990.
• Koçak, Muhsin - Dalgın, Nihat - Şahin, Osman. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Ensar, 2017.
• Koçak, Muhsin - Dalgın, Nihat - Şahin, Osman. İslam Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Köse, Saffet. “İslam Hukukunun Statik Olduğu İddiasının Tahlili”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakül¬tesi Dergisi. 6 (1996): 255-295.
• Lundstedt, Vilhelm. “The Relation Between Law and Equity”. Tul. L. Rev. 25 (1950): 59-69.
• Mevsılî, Mecdüddin Ebu’l-Fazl Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd el-. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
• Nemle, Abdülkerim b. Ali b. Muhammed. el-Vâcibü’l-muvessa’ inde’l-usûliyyin (Vacibü’l-müvessa’),. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1993.
• Olivecrone, Karl. “Realism and idealism: some reflections on the cardinal point in legal philosophy”. N.Y.U. L. Rev. 120 (1951): 120-131.
• Olivecrone, Karl. “The Imperative element in the law”. Rutgers Law Review, 18/3 (1964): 794-810.
• Ortaylı, İlber. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı. İstanbul: Kronik Yayıncılık, 2016.
• Semerkandî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed Ebubekir Alaüddin. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl. Bağdat: Vizâratü’l-Evkâf, 1987.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsüleimme. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ty.
• Songur, Haluk. Mukayeseli Hukukta Ceza ve Teorik Temelleri İslam Ceza Hukukunda Ceza ve Amaçları. İstanbul: Söğüt Yayınları, 2008.
• Spaak, Torben. “Philosophy of Law of Karl Olivecrona”. https://www.researchgate.net/publication/319275006. Ocak 2017. 1-16. https://doi.org/10.1007/978-94-007-6730-0_65-2.
• Sübkî, Ali b. Abdülkâfî. el-İbhâc fî Şerhi’l-Minhâc alâ Minhâci’l-Vusûl ilâ İlmi’l-Usûl li’l-Beydâvî,. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404.
• Süzgün Şahin, Fatma. “İskandinav Hukuki Realizmi ve Alf Ross”. Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 12/1 (2013): 31-41.
• Şaban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Şafak, Ali. “İslam Hukukunda Kaynaklar – İctihad - Müctehid – Mezheb – Taklid ve Telfik Meseleleri Üzerine Bir Araştırma”. AÜİİFD. 3 (1979): 1-36.
• Şâfiî, Ebu Abdullah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1393.
• Şahin, Osman. Fetvâ Âdâbı Fetvâ İsteyen ve FEtvâ Verenlere Rehber. Samsun: Fıkıh Kitapları, 2009.
• Şîrâzî, Ebu İshâk İbrahim b. Ali b. Yusuf. el-Lüma’ fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Türkbağ, Ahmet Ulvi. “Amerikan Hukuki Realizm Akımı”. İÜHFM 57/1 (2000): 79-95.
• Uzun, Ertuğrul. “Amerikan Hukuki Realizmi”. Çağdaş Hukuk Düşüncesine Giriş. İstanbul: İthaki Yayınları, 2015.
• Winkler, Adam. “A Revolution Too Soon: Woman Suffragists and the ‘Living Constitution’”. New York University Law Review 76 (2001): 1456-1526.
• Yaman, Ahmet. İslam Hukukuna Giriş. İstanbul: İFAV, 2012.
• Yaman, Ahmet. İslam Kamu Hukuku. Ankara: Bilay, 2020.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. Şerhu’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye. Cidde: Dâru’l-Beşâir, 2001.
• Zerkeşî, Ebu Abdullah Bedrüddin Muhammed b. Abdullah. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. yy: Dâru’l-Kütüb, 1994.
• Zühaylî, Vehbe. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1999.