Ottoman Approach to Shia and Sunni State Officers of Syria in the Examples of Fakhreddin Maanoğlu and Ali Canpolad between 1570s and 1630s

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 3, 1124 - 1148, 15.12.2024

Birol Gündoğdu

https://doi.org/10.18505/cuid.1523072

Öz

Some scholars like to believe that Ottoman Sunni orthodoxy drew its form by virtue of the Ottoman conquest of Syria and Egypt in 1516-1517. Accordingly, early Ottoman understanding of heterodox Islam was replaced with a more orthodox one as core Islamic lands started to exert their influence on the Ottoman peripheries. Many recent academicians counter this traditional argument by suggesting that the role of Arab ulema in the formation of Ottoman Sunnism is quite negligible or highly limited at best. Others interpret establishment of the Safavid Empire in the sixteenth century as main motivation for Ottoman concentration of Sunni Islam in opposition to Shi’i Iran. Despite such disputes on the origin of this “confessionalization”, they are mainly in agreement that the Ottomans more and more enforced the boundaries of Sunni faith and practice within the empire especially beginning sometime in the second half of the sixteenth century. Political administrative and local studies shall confidently shed new lights on Ottoman experiences of Sunni orthodoxy. In this view, Ottoman Syria, which is situated in the middle of all these discussions, allows us to conduct a field study in the context of Sunni-Shi’i polarization during the time under scrutiny. This paper is going to be one of the first empirical articles, which exclusively focuses on Fakhreddin Maanoğlu and Ali Canpolad i.e., one Shi’i and one Sunni officer of the Ottoman Empire. Our departure point in this paper is to reveal to what extent “sunnitization” of Ottoman Empire played an important role in decision-making of the Ottoman administration between 1570s and 1630s. In a sense, this study aimed to test the real impact of sectarian polarization in the empire by comparing two contemporary Ottoman statesmen who belonged to Shia and Sunni sects of Islam as they governed their provinces in Syria. This kind of comparative studies of the Ottoman governors in terms of their distinct sect has been either not fully taken into consideration or totally ignored before. In the meantime, we shall also shortly explore how the Ottoman formidable enemies of the time interpreted the religious sectarianism and identity politics for the sake of their own security and interests.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Shia and Sunni sects of Islam, Druzes, Fakhreddin Maanoğlu and Ali Canpolad

Fahreddin Maanoğlu ve Ali Canpolad Örneklerinde Osmanlı Devleti’nin 1570 ile 1630 Yılları Arasında Şia ve Sünni Devlet Adamlarına Yaklaşımı

Öz

Bazı bilim insanları, Osmanlı Sünni ortodoksisinin Suriye ve Mısır’ın Osmanlılar tarafından fethini takip eden 1516 ve 1517’ı yıllarda büyük ölçüde şekillendiği kanaatindedirler. Bu anlatıma göre erken Osmanlı döneminin heterodoks İslam anlayışı yerini etkisini Osmanlı çevre eyaletlerinde de hissettiren daha ortodoks bir anlayışa bırakacaktır. Günümüzde ise bir çok akdemisyen bu geleneksel yaklaşıma karşı çıkarak Arap ulemasının Osmanlı Sunni anlayışına etkisinin yüzeysel ya da en iyi ihtimalle bir hayli sınırlı olduğu düşüncesindedir. Bazı araştırmacılar ise Osmanlının on altıncı yüzyıldaki Sünnileşmesini, Arap dünyasından daha ziyade Şii Safevi İmparatorluğu’nun Osmanlıya rakip büyük bir devlet olarak İran’da ortaya çıkmasına dayandırmaktadırlar. Nihayetinde araştırmacılar arasında "konfesyonalizasyon"un kökeni konusunda bu türden farklı açıklamalar olmasına rağmen, akademisyenler Osmanlı Devleti’nin özellikle on altıncı yüzyılın ikinci yarısından itibaren Sunni itikat ve onun imparatorluk sınırları içerisinde daha etkin bir şekilde uygulanması için genel ve yaygın çabanın olduğu hususunda büyük ölçüde hemfikirdirler. Yapılacak olan yeni siyasi, idari ve özellikle yerel araştırmalar ise hiç şüphesiz mevcut tartışmalara yeni ışıklar tutacak mahiyettedir. Bu oktada tüm bu tartışmaların merkezinde yer alan Osmanlı Suriyesi üzerine yapılacak olan bir alan çalışması bize Sunni-Şii kutuplaşmasına dair yeni araştırma alanları sunmaktadır. Bu makale söz konusu mesele ile ilgili ilk deneysel çalışmalardan birisi olma özelliği taşımaktadır. Buna göre çalışmamız birisi Şii ve diğeri Sünni Osmanlı memuru olan Fahreddin Maanoğlu ve Ali Canpolad’a odaklanmaktadır. Buradaki ana çıkış noktamız Osmanlının kabaca 1570 ile 1630 yıllarını kapsayan sürecinde Sünnileşmenin devletin karar alma mekanizmasındaki oynağı rolü ortaya koymaktır. Bugüne kadar farklı mezheplere mensup olan Osmanlı devlet adamlarının karşılaştırılması üzerinden bir mezhep analizi ya büyük ölçüde dikkatlerden kaçmış ya da tamamen göz ardı edilmiştir. Bir başka ifadeyle bu çalışmada özellikle birbirlerinin çağdaşı olan Fahreddin ve Ali’nin, yönetim ile olan münasebetleri göz önünde bulundurmak suretiyle mezhepsel kutuplaşmanın Osmanlı karar alma mekanizmasına olan gerçek tesiri ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Ayrıca dönemin Osmanlısının zorlu rakiplerinin dini mezhepleşmeyi ve kimlik politiklarını kendi güvenlikleri ve çıkarları için nasıl yorumladıkları kısaca ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı devleti, Şia ve Sünni Mezhepler, Dürziler, Fahreddin Maanoğlu ve Ali Canpolad

Kaynakça

• Abu-Husayn, Abdul-Rahim. Provincial Leaderships in Syria, 1575-1650. Beirut: American University of Beirut, 1985.
• Abu-Husayn, Abdul-Rahim. Rebellion, Myth Making and Nation Building: Lebanon from an Ottoman Mountain Iltizam to a Nation State. Tokyo: Research Institute forLanguages and Cultures of Asia and Africa, 2009.
• Akdağ, Mustafa. Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası "Celalî İsyanları". Istanbul: Cem Yayınevi, 1995.
• al-Khalidi. Lubnān fī ʻahd al-Amīr Fakhr al-Dīn al-Maʻnī al-Thānī: wa-huwa kitāb tārīkh al-Amīr Fakhr al-Dīn al-Maʻnī. Beirut: al-Matbaah al-Kathulikiyah, 1936.
• al-Khalidi, Ahmad. Tarikh al-Amir Fakhr al-Din al-Mani. Beirut: al-Maṭbaʻah al-Kāthūlīkīyah, 1936.
• al-Muhibbi, Muhammad. Tarih hulsat al-atar fi ayan al-qarn al-hadi asar IV. Beirut: Maktabat Hayyat, 1964.
• Andreasyan, Hrand D. Polonyalı Simeon'un Seyahatnamesi. Istanbul: Everest Yayınları, 2013.
• Arakʽel of Tabriz. Book of History. Caloforina: Mazda Publishers, 2010.
• Aycibin, Zeynep. Kâtib Çelebi: Fezleke I-II-III (Tahlil ve Metin). (Istanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı, Ph.D., 2007.
• Barkey, Karen. Bandits and Bureaucrats: The Ottoman Route to State Centralization. London: Cornell University Press, 1994.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Tasnifi (AET), No. 616. https://katalog.devletarsivleri.gov.trhttps://katalog.devletarsivleri.gov.trhttps://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, AET, No. 789.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Bab-ı Asafî/Divan-ı Hümayun Sicilleri/Mühimme Defterleri (A. DVNSMHM.d.), No. 102.
• BOA, A. DVNSMHM.d., No. 24, Gömlek No. 189, 702, 704.
• BOA, A. DVNSMHM.d., No. 42, Gömlek No. 579, 1008.
• BOA, A. DVNSMHM.d., No. 42, Gömlek No. 227, 590.
• BOA, A. DVNSMHM.d., No. 5, Gömlek No. 267, 1064.
• BOA, A. DVNSMHM.d., No. 5, Gömlek No. 829.
• BOA, A. DVNSMHM.d., No. 6, Gömlek No. 392.
• BOA, A. DVNSMHM.d., No. 7, Gömlek No. 743.
• BOA, A. DVNSMHM.d., No. 8, Gömlek No. 242, 1748, 270, 277, 282, 304, 323.
• Çelik, Göknur. Vâsıtî'nin "Gazâvât-ı Murad Paşa" Adlı Eserinin İnclemesi. Istanbul Marmara University, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master Thesis, 2006.
• Çuhadar, İbrahim Hakkı. Mustafa Sâfî’nin Zübdetü’t-Tevârîhi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995.
• Duwayhi, Istifan. Tarikh al-Azminah. Beirut: Dar al-Hadd Khatir, 1900.
• Emecen, Feridun. “Fahreddin, Ma‘noğlu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/80-82. Istanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. Istanbul: Ötüken, 2002.
• Grant, Jonathan. “Rethinking Ottoman ‘Decline’: Military Technology Diffusion in the Ottoman Empire, Fifteenth to Eighteenth Centuries”. Journal of World History 10 (1999): 179-201.
• Griswold, William J. The Great Anatolian Rebellion 1000-1020/1591-1611. Berlin: Klaus Schwarz, 1983.
• Gündoğdu, Birol. Erken Modern Dönemde Osmanlıda İsyan Algısı. Istanbul: Ötüken Neşriyat, 2023.
• Gündoğdu, Birol. “Katırcıoğlu Mehmed ve Abaza Hasan Örneklerinde Osmanlı Devleti’nin 17. Yüzyılın Ortasında Asilere Yaklaşımı”. CUJOSS 48/1 (June 2024): 47-65.
• Gürsu, Esma. Celali İsyanlarından Canbolatoğlu Ali Paşa İsyanı. Kilis: 7 Aralık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master's Thesis, 2019.
• Heyd, Uriel. Ottoman Documents on Palestine 1552-1615: A Study of the Firman according to the Mühimme Defteri. Oxford: Clarendon Press, 1960.
• İnalcık, Halil. “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire”. Archivum Ottomanicum 6 (1980): 283-337.
• İnalcık, Halil - Quataert, Donald, An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
• Krstic, Tijana. “State and Religion, “Sunnitization” and “Confessionalism” in Süleyman’s Time”, The Battle for Central Europe, ed. Pál Fodor. Leiden: Brill, 2019.
• Kunt, İbrahim Metin. “Derviş Mehmet Paşa, Vezir and Entrepreneur: A Study in Ottoman Political-Economic Theory and Practice”. Turcica 9 (1977): 197-214.
• Lammens, H. La Syrie II. Beyrut: Imprimiere Catholique, 1921.
• Lokmacı, Süleyman. Solak-zâde Tarihi'nin Tahlili ve Metin Tenkidi. Ankara: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ph.D., 2015.
• Murphey, Rhoads. Ottoman Warfare 1500-1700. Florence: Taylor & Francis Group, 2001.
• Mustafa Safi Efendi. Mustafa Sâfî'nin Zübdetü't-Tevârîh'i II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003.
• Naîmâ Mustafa Efendi. Naîmâ Mustafa Efendi Târih-i Naʽîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn) Vol. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2007.
• Olsaretti, Alessandro. “Political dynamics in the rise of Fakhr al-Din, 1590–1633: Crusade, trade, and state formation along the Levantine Coast”. The International History Review 30:4 (2008): 709-740.
• Oral, Selman. XVII. yüzyıl Osmanlı Devleti Şam Bölgesinde Meydana Gelen Ayaklanmalar. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master’s Thesis, 2018.
• Peçevi İbrahim Efendi. Peçevi Tarihi II. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 1982.
• Qarali, Bulus. Ali Basha Junbulat wali Halab: 1605-1611. Beirut: Darul Maksuf, 1939.
• Rafeq, Abdul Karim. “The Local Forces in Syria in the Seventeenth and Eighteenth Centuries”. Wars, Technology and Society in the Middle East Ed. V. J. Parry - M. E. Yapp. 277-307. London: Oxford University Press, 1975.
• Sağırlı, Abdurrahman. Mehmed b. Mehmed Er-Rûmî (Edirneli)’nin Nuhbetü’t-Tevârih ve’l Ahbâr’ı ve Târîh-i Âl-i Osman’ı (Metinleri, Tahlilleri). Istanbul: Istanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ph.D., 2000.
• Mehmed b. Mehmed Er-Rûmî (Edirneli)’nin Nuhbetü’t-Tevârih ve’l Ahbâr’ı ve Târîh-i Âl-i Osman’ı (Metinleri, Tahlilleri). Istanbul: Istanbul Üniversitesi, 2000.
• Salibi, Kamal S. “The Secret of the House of Ma'n”. International Journal of Middle East Studies 4/3 (Jul. 1973): 272-287.
• Sandys, George. A Relation of a Journey Begun an: Dom: 1610: Foure Bookes. Containing a Description of the Turkish Empire, of Ægypt, of the Holy Land, of the Remote Parts of Italy, and Ilands Adioyning. London: Ro: Allot, 1632.
• Shafir, Nir. “How to Read Heresy in the Ottoman World”. Historicizing Sunni Islam in the Ottoman Empire, c. 1450-c.1750. Ed. Tijana Krstić and Derin Terzioğlu. 196-231. Leiden and Boston: Brill, 2020.
• Terzioğlu, Derin. “Ibn Taymiyya, al-Siyasa al-Shariyya, and the Early Modern Ottomans”. Historicizing Sunni Islam in the Ottoman Empire, c. 1450-c.1750. Ed. Tijana Krstić - Derin Terzioğlu. 101-154. Leiden and Boston: Brill, 2020.
• Urdi, Abu al-Wafa Al. Maadin al-Dhahab fi al-Rijal al-Musharrafa bihim Halab. Aleppo: Biritish Museum, 1987.
• Vefa, Erginbaş. Ottoman Sunnism: New Perspectives. Edinburg: Edinburg University Press, 2019.
• White, Sam. The Climate of Rebellion in the Early Modern Ottoman Empire. Cambridge, New York and Melbourne: Cambridge University Press, 2011.
• Wüstenfeld, Ferdinand. Fachr ed-din der Drusendfürst und seine Zeitgenossen: Die Aufstände in Syrien und Anatolien gegen die Türken in der ersten Hälfte des XI. (XVII.) Jahrhunderts. Göttingen: Dieterichsche Verlags- Buchhandlung, 1886.
• Yılmaz Hüseyin. Caliphate Redefined: The Mystical Turn in Ottoman Political Thought. Princeton: Princeton University Press, 2018.
• Yılmazer, Ziya. Topçular Kâtibi ʽAbdülkādir (Kadrî) Efendi Tarihi I (Metin ve Tahlîl). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003.