İslâm Hukukunda Sevm ale’s-Sevm (Pazarlık Üzerine Pazarlık)

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 1, 370 - 388, 15.06.2024

Mustafa Ünal

https://doi.org/10.18505/cuid.1413124

Öz

Sosyal varlıklar olan insanlar, tarih boyunca birbirleri ile alışveriş yapma ihtiyacı hissetmişlerdir. Bu alışverişler, genellikle satış akdi yoluyla gerçekleştirilmiştir. Satış akitlerinin kurulmasında en yaygın görülen yöntem ise pazarlık usulü ile gerçekleştirilen müsâveme yöntemidir. İnsanlar satış akdini kurarken, akdin unsurları üzerinde pazarlık yaparak bir anlaşmaya varmışlardır. İslâm hukuku bu yöntemin sınırlarını belirlemiştir. İnsanların birbirlerinin haklarını ihlal etmeden pazarlık yapabilmelerini sağlayacak düzenlemeler getirmiştir. Ayrıntıları başta örf olmak üzere farklı delillerle düzenlense de, insanların satış akdini kurarken bu sınırlara dikkat etmesi gerektiği, doğrudan doğruya naslar ile emredilmiştir. Bu durum hem şahsi zararların hem de toplumsal zararların önüne geçilmesi açısından büyük önem arz etmiştir. Bu kapsamda getirilen bazı sınırlamalar şu şekildedir: Satılmış olan bir malın devredilmeden bir başkasına satılmaması, fiyat yükseltmek amacıyla üçüncü kişinin pazarlığına dahil olunmaması gerektiği ve tarafların pazarlık aşamasının sonu geldiği, anlaşma meyillerinin oluştuğu durumda üçüncü kişinin pazarlığa dahil olmaması gerektiği belirtilmiştir. Bu sınırlamalardan, tarafların anlaşma meyillerinin ortaya çıkmış olduğu durumda üçüncü kişinin taraflardan birinin aleyhine pazarlığa dahil olması konusu çalışmamızda ele alınmıştır. Bu husus İslâm hukuk literatüründe sevm ale’s-sevm olarak nitelendirilmiştir. Türkçe literatürde genellikle pazarlık üzerine pazarlık olarak çevrilmiştir. Çalışmada sevm ale’s-sevm kavramına genellikle yer verilmiş olmakla birlikte, Türkçe olarak ifade edilmesi gerektiğinde pazarlık üzerine pazarlık kavramı kullanılmıştır. Taraflar pazarlığa yönelik ifadelerini akdin kurucu unsuru olan irade beyanı ile birbirlerine iletmektedirler. Dolayısıyla bu çalışmada öncelikle irade beyanına yönelik açıklamalar yapılmıştır. Pazarlığa yönelik bu irade beyanlarının icâb niteliğinde mi yoksa icâba davet niteliğinde mi olduğu hususunda açıklamalara yer verilmiştir. Bu açıklamaların ardından müsâveme yöntemi tanımlanmış ve genel olarak bu yönteme ilişkin bilgi verilmiştir. Müsâveme yöntemi ile oluşturulan akitler ile bu yönteme benzer yöntemlerin farkları hususunda açıklamalar yapılmıştır. Pazarlık yapılırken dikkat edilmesi gereken hususlara değinilmiş ve pazarlık üzerine pazarlık yapmanın yasak olduğu ifade edilmiştir. Akit kurulurken hangi aşamada pazarlığa dahil olmanın bu yasak kapsamında sayılacağı ve hangi aşamadaki müdahalenin yasak kapsamına dahil olmayacağı belirtilmiştir. Bu yasağın neden gerekli olduğu konusunda yapılmış olan açıklamalara yer verilmiştir. Sevm ale’s-sevmin söz konusu olduğu akitlerin genel olarak diyaneten haram kabul edildiği bununla birlikte kazaen bu akitlerin geçerli olduğu ifade edilmiştir. Bu yasağın kapsamına sadece müslümanların değil aynı zamanda müslüman olmayan vatandaşların ve müste’menlerin de dahil olduğu ifade edilmiştir. Buna göre müslüman olmayan bir vatandaş veya müste’men aleyhine böyle bir pazarlığa dahil olmanın hukuka uygun kabul edilmeyeceği açıklanmıştır. Sevm ale’s-sevmin yalnızca satış akdi açısından değil, aynı zamanda kıyas yoluyla diğer akitler bakımından da geçerli olacağı belirtilmiştir. Bu açıklamalarda Hanefî mezhebinin görüşü esas alınmış olmakla birlikte diğer mezheplerin görüşlerine de yer verilmiştir. Makale genel itibariyle Hanefî mezhebi odağında diğer mezheplerin görüşlerine de yer verilen bir yöntemle oluşturulmuştur. Tüm bu görüşlerin ardından mer’î hukukta bu yasağın uygulanıp uygulanmadığı hususunda açıklamalar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, İrade Beyanı, Müsâveme, Sevm ale’s-sevm, Pazarlık üzerine pazarlık

Sawm ala’s-Sawm (Bargaining upon Bargaining) in Islamic Law

Öz

As social beings, humans have historically engaged in exchange with one another. These exchanges have typically been formalised through sales contracts. The most prevalent method of establishing sales contracts is the bargaining method of musāwama. In the context of contract formation, the parties involved in the transaction engage in a process of negotiation and bargaining with the objective of reaching an agreement on the terms and conditions of the contract. The parameters of this method are defined by Islamic law. It established regulations to permit individuals to engage in bargaining without infringing upon each other's rights. While the specifics are subject to varying forms of evidence, particularly custom, it is directly commanded by the scriptures that these combinations should be taken into consideration when updating sales contract. This has been of great importance in terms of preventing both personal and social harm. The following restrictions have been introduced in this context are as follows: It is prohibited to resell a good that has already been sold, to involve a third party in the bargaining in order to raise the price, and to involve a third party in the bargaining when the parties have reached the conclusion of the bargaining stage and are inclined to agree. This study addresses the issue of a third party's involvement in a transaction to the detriment of one of the parties, where the parties' inclination to agree has emerged. This issue is referred to as sevm ale's-sevm in the Islamic law literature. In the Turkish literature, the term is usually translated as bargaining upon bargaining. In this study, although the concept of sevm ale's-sevm is generally employed, although the concept of bargaining upon bargaining is used when it is necessary to be express the concept in Turkish. The parties involved in the bargaining process communicate their respective intentions to each other through the declaration of intention, which is a fundamental aspect of the contract. In this study, therefore, an initial focus is placed on the explanation of the declaration of intention. The present study offers an analysis of the nature of declarations of intention to bargain, with a particular focus on whether they can be classified as offers or invitations to treat. Following these explanations, the musāwama method is defined and information is provided about this method in general. The distinctions between the contracts formed by the musāwama method and those formed by analogous methods have been elucidated. The issues to be considered when bargaining are mentioned and it is stated that it is forbidden to bargain on bargaining. It is stated at which stage of the conclusion of the contract the involvement in the bargaining will be considered within the scope of this prohibition and at which stage the intervention will not be included in the scope of the prohibition. The necessity of this prohibition is explained. It has been stated that contracts involving sawm ala's-sawm are generally considered to be haram in the context of Islamic religious doctrine. However, from a legal perspective, these contracts are considered to be valid. It was stated that the scope of this prohibition includes not only Muslims but also non-Muslim citizens and muste’men. Accordingly, it was elucidated that such an agreement would be deemed unlawful if it resulted in the exploitation of a non-Muslim citizen or muste’men. It is stated that sawm ala's-sawm is not only valid for the contract of sale, but also for other contracts by analogy. These explanations are based on the views of the Hanafi madhhab, but the views of other madhhabs are also included. The article is based on the Hanafi madhhab in terms of pregnancy, with a method that includes the views of other madhhabs. Having considered the various opinions expressed, it is now necessary to determine whether this prohibition is currently applicable under the law.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Declaration of intention, Musāwama, Sawm ala, Bargaining upon bargaining

Kaynakça

• Alkış, Alpaslan. İslam Hukuku Açısından Tüketicinin Korunması. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Tarih ve Hukûk Istılâhları Kâmûsu. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2018.
• Akkurt, Sinan Sami vd. Tablolar, Şablonlar, Örnek Olaylar ve Test Sorularıyla Borçlar Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2022.
• Akman, Ahmet. “Deyn” Kavramı Odağında İslam Borçlar Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2023.
• Akman, Ahmet. “İslam Hukuku, Mecelle ve Türk Hukukunda Beğenme Şartıyla Satış Üzerine Bir İnceleme”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 63/1 (2022), 211-246. https://doi.org/10.33227/auifd.1002080
• Aksak, Şeyhmus. “İslam Hukukunda Müzayede (Açık Artırma) Akdi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2021), 762-790. https://doi.org/10.17859/pauifd.915277
• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Antalya, Gökhan. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2. Basım, 2019.
• Apaydın, H. Yunus. “İrade Beyanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/387-391. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Apaydın, H. Yunus. “İrade (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/384-387. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Arı, Abdüsselam. “Rızâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/57-59. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Atasoy, Abdussamed. İslam - Osmanlı Tüketici Hukuku. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Adalet Yayınevi, 12. Basım, 2023.
• Ayan, Mehmet. Borçlar Hukuku (Genel Hükümler). Ankara: Seçkin Yayıncılık, 11. Basım, 2016.
• Aybakan, Bilal. “Meclis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/239-241. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Hikmet Yayınları, 2. Basım, 1979.
• “Beyʿ menhî anh”. el-Mevsûatü’l-Fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1404.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Buḫârî, Ebû Ḥafs (Ebû Muḥammed) Hüsâmüddîn es-Ṣadrü’ş-şehîd ʿÖmer b. ʿAbdilʿazîz b. ʿÖmer b. Mâze. el- Muḥîtü’l-burhânî fi’l-fıḳhi Nuʿmânî. thk. ʿAbdü’l-Kerim Ṣâmi el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2004.
• Buhûtî, Manṣûr b. Yûnus b. Ṣalâḥiddîn. Keşşâfu’l-ḳınâʿ ʿan metni’l-İḳnâʿ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Buhûtî, Manṣûr b. Yûnus b. Ṣalâḥuddîn b. Ḥasen el-Ḥanbelî. er-Ravḍu’l-murbiʿ şerḥu Zâdi’l-mustaḳniʿ. b.y.: Muʾessesetu’r-Risâle, ts.
• Cezîrî, ʿAbdurraḥman b. Muḥammed. el-Fıḳh ʿalâ meẕâhibi’l-ʾerbaʿa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• Cin, Halil - Akgündüz, Ahmed. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2017.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen ʿAlî b. Muḥammed b. ʿAlî es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-Taʿrîfât. thk. Heyet. Beyrut: y.y., 1403/1983.
• Çeker, Orhan. İslâm Hukukunda Akidler. İstanbul: A.H.İ. Yayıncılık, 2006.
• Dâmâd Efendi, Şeyhîzâde Abdurrahman b. Mehmed b. Süleyman. Mecmeʿu’l-enhur fi şerḥi mülteḳa’l-ebḥur. Beyrut: Dâru İḥyâʾi Türâs̱i’l-ʿArabiyye, ts.
• Demiray, Mustafa. “Vaad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/403-404. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Diyanet İşleri Başkanlığı Meali. Erişim 01 Ocak 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muḥammed Muḥyiddîn ʿAbdulḥamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, ts.
• Ebû Seyyid Ahmed, Muhammed Muhammed Ahmed. Himâyetü’l-müstehlik fi’l-fıkhi’l-İslâmi. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1425.
• Ebû Zehra, Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, yy.: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar, 2. Basım, 2005.
• Hacı Reşit Paşa. Ruhu’l-Mecelle. İstanbul: Dâru’l Hilafeti’l-Âliye, 1326.
• Ḫafīf, ʿAlī. Aḥkâmü’l-muʿâmelâti’ş-şerʿiyye, Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 2008.
• Ḥalebî, İbrâhîm. Multeḳâ’l-ebḥur. thk. Ḫalil ʿİmrân el-Manṣûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• Ḥammād, Nazīh. İktisadı̂ Fıkıh Terimleri. çev. Recep Ulusoy. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Ḥaṭṭâb er-Ruʿaynî, Şemseddin Ebû ʿAbdullah. Mevâhibu’l-celîl fî muḫtaṣari Ḫalîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Ḥazm, Ebû Muḥammed ʿAlî. el-Muḥallâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el- Cemmâʿîlî. el-Muġnî. thk. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî - ʿAbdulfettâḥ Muḥammed el-Ḥulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Alemi’l-Kutub, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. Yezîd. es-Sünen. ed. Muḥammed Fuʾâd ʿAbdulbâḳî. Beyrut: Dâru İḥyâi Kütübi’l-ʿArabiyye, ts.
• İbn Nuceym, Zeynuddîn b. İbrahîm b. Muḥammed el-Mıṣrî. el-Baḥru’r-râîḳ şerḥu Kenzi’d-daḳâiḳ. b.y.: Dâru’l- Kitâbi’l-İslâmî, 2. Basım, ts.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed Kurtûbî Endelusî. Bidâyetu’l-muctehid ve nihayetu’l-muktesid. Ḳâhire: Dâru’l-Ḥadîs̱, 2004.
• İbn ʿÂbidîn, Muḥammed Emîn b. ʿOmer b. ʿAbdilʿazîz el-Ḥuseynî ed-Dımeşḳî. Reddu’l-mụḥtâr ʿalâ’d-Durri’l- muḫtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1412/1992.
• İbnü’l-Hümam, Ahmed Şemseddin, Kemaleddin Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamid es-Sivâsî el- İskenderî. Fethü’l-ḳadîr ale’l-Hidaye, netâ`icü’l-efkâr fi keşfi’r-rumûz ve’l-esrâr. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1389.
• İsfehânî, Rağıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. çev. Abdulbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Kallek, Cengiz. “Müsâveme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/79-81. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kallek, Cengiz. “Müzayede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/236-238. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kallek, Cengiz. “Simsar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/215-218. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Karaman, Hayreddin. “Akid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/251-256. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesʿûd. Bedâʾiʿu’s-ṣanâʾiʿ fî tertibi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1986.
• Kaya, Süleyman. İslam Hukukunda İcabın Bağlayıcılığı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Kayar, İsmail. Borçlar Hukuku Genel Hükümler Özel Borç İlişkileri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 11. Basım, 2019.
• Kelebek, Mustafa. İslâm Borçlar Hukuku ve Ebû Yûsuf’un Öncelikleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2014.
• Kisbet, Mustafa. İslam Hukukunda Tüketicinin Korunması Ayıp Muhayyerliği. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2015.
• Koca, Ferhat. “Mekruh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭa, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Daru’l-İhyau’t-Turâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Mâverdî , ʿAlî b. Muḥammed. el-Ḥâvi’l-Kebîr fî fikhi meẕhebi’l İmām’ş-Şâfiʿî ve huve Şerḥi Muḫtaṣar el-Muzenî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1999.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî. el-Hidâye fî şerḥi Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Talâl Yûsuf. Beyrut: Daru’l-İḥyâʾi Türâs̱i’l-ʿArabi, ts.
• Mevṣılî, Ebü’l-Faẓl Mecdüddîn ʿAbdullāh b. Maḥmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. Beyrut: Matbaʿatü’l- Ḥalebî, 1937.
• Molla Ḫüsrev. Dureru’l-ḥukkâm şerḥu Gureri’l-aḥkâm. b.y.: Dâru İhyâiʾl-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• “Müzayede”. el-Mevsûatü’l-Fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1404.
• Nesâî, Ebû ʿAbdirraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb b. ʿAlî el-Ḫorâsânî. Sünenü’n Nesâî. çev. A. Muhtar Büyükçınar vd. İstanbul: Kalem Yayıncılık, 1981.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yaḥya b. Şeref. el-Mecmûʿ şerḥu’l-muheẕẕeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yaḥya b. Şeref. Ravḍatu’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetu’l-muttaḳīn. thk. Zuheyr eş-Şâşî. Beyrut: el Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Önder, Muharrem. “İslâm Hukukunda İrade Beyanı Olarak Mükellefin Sükûtu; Mâhiyeti, Kısımları ve Beyân Olma Sebepleri”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46/46 (2019), 55-94.
• Paşa, Muhammed Kadri. Mürşidü’l-ḥayrân ilâ maʿrifeti aḥvâli’l-insân fi’l-muʿâmelâti’ş-şerʿiyye ʿalâ meẕhebi’l- İmâm Ebî Ḥanîfe en-Nuʿmân. Bulak: Matbaʿatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1891.
• Remlî, Muḥammed b. Ebi’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Ḥamza Şemsuddîn er-. Nihâyetu’l-muḥtâc ʾilâ şerḥi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• “Sevm”. el-Mevsûatü’l-Fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1404.
• “Sîga”. el-Mevsûatü’l-Fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1404.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-ʾEimme. el-Mebsûṭ. thk. Ḫalîl Muḥyiddîn el-Meyyis. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1414/1993.
• Şâban, Zekiyüddin. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2017.
• Şirbînî, Şemsuddîn Muḥammed Ḫaṭîb. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1994.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ. es-Sünen. thk. Beşşar ʿAvvad Maʿrûf. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1998.
• Topal, Şevket. “İslâm Hukûkunda Alım Satım Piyasasına Yönelik Bazı Düzenlemeler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/4 (2005), 211-228.
• Tüfekçi, İbrahim. “İslam Hukukunda Meclis Muhayyerliği”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012), 11-42.
• Türk Hukuk Kurumu. Türk Hukuk Lûgati. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 3. Basım, 1991.
• Ülker, İbrahim, “Ebüssuûd Efendi ve Şanizade’nin Sakk Kayıtlari Işığında İslam ve Osmanlı Hukukunda İcare (Kira)”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 6/2 (2023), 730-755. http://doi.org/10.51120/NEUHFD.2023.98
• Ünal, Mustafa. “İslam Borçlar Hukukunda Fesad Müeyyidesi ile Kısmi Hükümsüzlük ve İptal Edilebilirlik Müeyyidelerinin Mukayesesi”. The Journal of Social Science 3/6 (15 Eylül 2019), 449-473. https://doi.org/10.30520/tjsosci.604930
• Ünsal, Ahmet. “İn‘ikâdın (Akdin Hukukî Varlık Kazanması) Mahiyeti”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 93-124. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001036
• Yaman, Ahmet - Çalış, Halit. İslam Hukuku. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2018.
• Yelek Kamil. İslam Hukukunda Vaadin Bağlayıcılığı ve İslam Finans Uygulamalarına Yansımaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Yeniçeri, Celal. İslâm İktisadının Esasları. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1980.
• Zeydân, Abdulkerim. el-Medḫal li-dirâseti’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye, Lübnan: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıḳhü’l-İslâmi ve edilletuhu. çev. Ahmet Efe vd. Risale Yayınevi, 1994.