Dini Anlayışın İş Hayatına Etkisine Dair Bir Alan Araştırması

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 2, 640 - 665, 15.12.2024

Mehmet Halit Akdemir

https://doi.org/10.18505/cuid.1434549

Öz

Toplumsal hayatın birçok alanında insan ilişkilerini belirleyen din, insanoğlunun en temel faaliyetlerinden biri olan iktisadi ilişkileri de etkilemektedir. Bu durum iktisadi faaliyetleri salt iktisadi yapının belirlediği bir alan olarak görme yerine dinin de etkisinin olabileceğini göz önünde bulundurmayı gerektirir. Bundan dolayı iktisat ve din ilişkisine toplum bilimciler kayıtsız kalamamıştır. Bunlardan biri olan Weber, karakteristik bir dinî anlayışın modern kapitalist zenginleşmeyi getireceği ama sonrasında dinî değerler ile rasyonel ekonomik çıkarların birleşmesinin sekülerleşmeyi doğuracağı tezini öne sürmüştür. Günümüz dünyasında dinin sahip olduğu önem, sekülerleşmenin bu klasik biçiminin isabetsizliğini ortaya koymuştur. Dinin aradan geçen zamana rağmen toplum ilişkilerinde hâlâ önemli bir dinamik olarak varlığını sürdürmesi, son zamanlarda din-iktisat ilişkisine yönelik akademik ilgide tekrar bir canlanmaya sebep olmuştur. Türkiye’de neoliberal politikalar sonrasında dikkat çeken iktisadi başarının aktörlerinin İslami kimlikle anılmasından dolayı bu tür çalışmaların genellikle belli muhitlerde gerçekleştirildiği, ulaşılan sonuçların da İslami kimlikle anılan söz konusu kesime sosyal sermaye sağlama işlevi gördüğü düşünülen kuruluşların üyelerine dayandırıldığı görülmektedir. Ayrıca bu çalışmalarda dini inanç, özellikle girişimciliği motive eden boyutuyla ele alınmış, iş hayatının diğer alanlarına yansıyan boyutu ise ihmal edilmiştir. Hâlbuki din-iktisat ilişkisini daha iyi anlayabilmek için iktisadi kalkınmadan ya da belli bir konjonktürden bağımsız olarak iş hayatının tüm alanlarındaki tezahürlerine odaklanacak ve toplumun farklı katmanlarını içine alacak araştırmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Bu nedenlerden dolayı çalışmamızın literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Nitel araştırma yöntemini kullanan bu çalışma, yarı yapılandırılmış mülakat tekniğiyle elde edilen verilerden yola çıkarak Siirt ilinde faaliyet gösteren iş adamlarının sahip olduğu din anlayışının iş hayatındaki tezahürlerini anlamayı ve betimlemeyi amaçlamaktadır. Bu temel amaca uygun olarak din ve dindarlık algısı, çalışmanın motivasyon kaynağı olarak din, iktisadi tutum ve davranışlarda dini etki konularıyla ilişkili sorulara yanıt aranmaya çalışılmaktadır. Elde edilen bulgular, akılcılığa vurgu yapan, zenginleşmeye dair olumlu duygular besleyen, modern ekonomik koşullara uyum sağlamaya çalışan ve bunu dini inancıyla bağdaştıran bir girişimci profiline işaret etmektedir. Dini olanın seküler olanla karşılaşmasında yaşanan gerilimde geliştirilen yeni yorum ve yaklaşımlar da bu uyum çabasını desteklemektedir. Bununla birlikte katılımcıların para kazanmayla ilgili sahip olduğu olumlu duygunun helal-harama riayet koşuluna tabi olması ve Ahîlik esnaf kültürüne vurgu yapılması ise geleneksel İslami iş ahlakıyla uygunluk göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Din-İktisat İlişkisi, Dini Anlayış, Dini Etki, İş Hayatı, İş Ahlakı

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Teşekkür

Makaleye esas teşkil eden "İş Hayatı, Din ve Sekülerleşme" adlı doktora tez çalışmasında danışman olarak bana yol gösteren Prof. Dr. Celaleddin ÇELİK'e teşekkür ederim.

A Field Research on the Effect of Religious Understanding on Work Life

Öz

Religion, that determines human relations in many areas of social life, also affects economic relations, which is one of the most basic activities of human beings. Thus, in addition to financial structures, religion would also have an impact on economic activities. For this reason, social scientists could not overlook the relationship between economics and religion. As an important social scientist, Weber claims the thesis that a characteristic religious understanding would bring modern capitalist enrichment, but then, the combination of religious values and rational economic interests would lead to secularization. The importance of religion in the contemporary world has revealed the inaccuracy of this classical form of secularization. Despite the passing many years, the fact that religion continues to be an important factor in determining social relationships has recently awakened the interest of academics in the relationship between religion and economy. Since the actors of the economic success that attracted attention after neoliberal policies in Turkey are associated with the Islamic identity, it is seen that such studies are generally carried out in certain environments. Accordingly, the results are based on the members of organizations that are thought to function to provide social capital to the segment of society associated with the Islamic identity. In addition, these studies particularly focused on the religious belief motivating entrepreneurship but they neglected its dimension reflected in other areas of work life. However, to better understand the relationship between religion and economy, there is a need for research that will focus on the reflections of religious beliefs in all areas of work life, regardless of economic development or a certain conjuncture, including different layers of society. For these reasons, we expect that our study will contribute to the literature. This study, which uses the qualitative research method, aims to understand and describe the manifestations of the religious understanding of businessmen operating in Siirt province in work life, based on the data collected through semi-structured interview technique. In accordance with this main purpose, we aim toto seek answers to questions related to the perception of religion and religiosity, religion as a source of motivation for the study, and religious influence on economic attitudes and behaviors. The findings indicate an entrepreneur profile that emphasizes rationality, has positive feelings about getting rich, tries to adapt to modern economic conditions, and reconciles this with his religious belief. New interpretations and approaches developed in the tension experienced in the encounter between the religious and the secular also support this effort at harmony. In addition, the fact that the participants' positive feeling about earning money is subject to the condition of compliance with halal and haram and the emphasis on the Ahi tradesman culture is in line with traditional Islamic work ethics.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Religion-Economy Relationship, Religious Understanding, Religious Influence, Work Life, Work Ethics

Kaynakça

• Akşit, Bahattin vd. Türkiye’de Dindarlık: Sosyal Gerilimler Ekseninde İnanç ve Yaşam Biçimleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Alayoğlu, Nihat. Aile Şirketlerinde Yönetim ve Kurumsallaşma. İstanbul: MÜSİAD Yayınları, 2003.
• Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2011.
• Anderson, Alistair R. vd. “Religion as an environmentalinfluence on enterprise culture: The case of Britain in the 1980s”. International Journal of Entrepreneurial Behaviour & Research 6/1 (2000), 5-20.
• Arslan, Hasan. Ekonomik Kalkınmada Dinsel Tutum ve Davranışların Çift Yönlü Rolü. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2008.
• Austruy, Jacques. Kapitalizm Marksizm ve İslam. çev. Agah Oktay Güner. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2010.
• Barom, Mohd Nizam vd. Book In Brief: Sayyid Abul A’la Mawdudi’s First Principles Of İslamic Economics. ed. Mohd Nizam Barom. Kuala Lumpur: Centre for Islamic Economics (CIE) International Islamic University Malaysia, 2020.
• Barro, Robert J. - McCleary, Rachel M. “Religion and Economic Growth across Countries”. American Sociological Review 68/5 (2022), 760-781.
• Bottomore, T. B. “Marx’ın Toplum Bilimi ve Toplum Felsefesi”. çev. Özer Ozankaya. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 23/01 (1968), 357-379.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. çev. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2013.
• Dana, Leo Paul. “Religion as An Explanatory Variable For Entrepreneurship”. Entrepreneurship And Innovation 10/2 (2009), 87-99.
• Debbağoğlu, Ahmet. İslam İktisadına Giriş. İstanbul: Dergah Yayınları, 1979.
• Dodd, Sarah Drakopoulou - Gotsis, George. “The Interrelationships between Entrepreneurship and Religion”. The International Journal of Entrepreneurship and Innovation 8/2 (2007), 93-104.
• Doğan, Şahin. “Max Weber ve Sabri F. Ülgener’de Zihniyet-Din İlişkisi”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/2 (2015), 203-226.
• Gençoğlu, Aylin Yonca. “Kapitalizme Teorik Yaklaşımlar: Kapitalist Ekonomik Sistemin Temel Nitelikleri Üzerinden Karşılaştırmalı Bir Analiz”. Temaşa Felsefe Dergisi 2020/14 (2020), 237-256.
• Guiso, Luigi vd. “People’s Opium? Religion and Economic Attitudes”. Journal of Monetary Economics 50/1 (2003), 225-282.
• Günay, Ünver. “İktisadî Ahlâk ve Din”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1986), 109-128.
• Haenni, Patrick. Piyasa İslamı: İslam Suretinde Neoliberalizm. çev. Levent Ünsaldı. Ankara: Maki Basın Yayın, 2011.
• İqbal, Munawar - Molyneux, Philip. Thirty Years of Islamic Banking. London: Palgrave Macmillan, 2005.
• Kartal, Gökhan. “Homo-Economicusa Karşı Homo-İslamicus”. Bildiriler Kitabı. ed. Abdulkadir Buluş vd. 295-310. Konya: EKOPİ, 2016.
• Kuran, Timur. İslamın Ekonomik Yüzleri. çev. Yasemin Tezgiden. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Kurt, Abdurrahman. İşadamlarında Dindarlık ve Dünyevileşme. İstanbul: Emin Yayınları, 2009.
• Marshall, Alfred. Principles of Economics. London: Liberty Fund Inc, 8th ed., 1920.
• Merriam, Sharan B. Nitel Araştırma: Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. çev. Selahattin Turan. Ankara: Nobel Yayın, 2018.
• Neuman, W. Lawrence. Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. çev. Sedef Özge. 2 Cilt. Ankara: Yayın Odası, 2016.
• Neuman, W. Lawrence. Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. çev. Sedef Özge. 2 Cilt. Ankara: Yayın Odası, 2016.
• Noland, Marcus. “Religion, Culture and Economic Performance”. World Development 33/8 (2005), 1215-1232. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2005.03.006
• Ökte, M. Kutluğhan Savaş. “Fundamentals Of İslamic Economy and Finance: Theory and Practice”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 9/31 (2010), 180-208.
• Özdemir, Şennur. MÜSİAD: Anadolu Sermayesinin Dönüşümü ve Türk Modernleşmesinin Derinleşmesi. Ankara: Vadi Yayınları, 2006.
• Rodinson, Maxime. İslam ve Kapitalizm. çev. Orhan Suda. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1978.
• Swedberg, Richard. Principles Of Eonomic Sociology. New Jersey: Princeton University Press, 2003.
• Şengül, Fatma Nur. “Osmanlı Devleti’nde Çalışma Ahlakı ve İktisadi Uygulamalar”. Aydın Toplum ve İnsan Dergisi 3/2 (2017), 9-28.
• Uygur, Selçuk. The Influence of Religion Over Work Ethic Values: The Case of Islam and Turkish SME Owner- Managers. London: Brunel University, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2009.
• Varol, Özge. İslami Çalışma Ahlakının Küçük İşletme Sahiplerinin Finansal Yatırım Davranışlarına Etkisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2020.
• Waterman, A.M.C. “On Economics Theology and Religion”. Journal of Economics, Theology and Religion 1/1 (2021), 13-24.
• Weber, Max. Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. çev. Milay Köktürk. İstanbul: BilgeSu, 2011.
• Yavuz, Sefer. Dini Değerlerin Çalışma Hayatında Yeri: Sanayi İşçileri Üzerine Bir Araştırma (Çorum Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2008.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021.
• Yorgancılar, Serkan. “Muhafazakar Modernleşme: Sabahattin Zaim Üzerinden Bir Değerlendirme”. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi 1/2 (2018), 235-245.
• Zaim, Sabahaddin. İslâm Ekonomisinin Temelleri. ed. Adem Esen vd. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, 2010.