Rukn al-Dīn al-Samarqandī’s (d. 701/1301) Work Titled Risālat fī ḥaqīqat al-‘ālam al-kabīr wa al-ṣaghīr: Review and Textual verification (Tahkîk )

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 2, 722 - 745, 15.12.2024

Mustafa Vacid Ağaoğlu

https://doi.org/10.18505/cuid.1521824

Öz

This study aims to publish a textual verification on Rukn al-Dīn Ubaydālāh b. Muhammad al-Samarqandī's (d. 701/1301) Risālat fī ḥaqīqat al-‘ālam al-kabīr wa al-ṣaghīr (The Reality of The Great and Small World) with a comprehensive analysis of the author's life and the content of his treatise. It is worthy of note that Rukn al-Dīn al-Samarqandī is acknowledged as a distinguished late scholar of the Māturīdī and Hanafī schools. He made considerable contributions to Islamic civilization through his works in theology, Sufism, Quranic exegesis, principles of jurisprudence (usul al-fiqh), Prophet Hadith, and other fields. Al-Samarqandī was among the Sufi theologians, or theologians inclined towards Sufism, as evidenced in his writings. His style represents a synthesis of theological, Sufi, and philosophical traditions, a phenomenon that is understandable when one considers that he lived in a later period (after al-Ghazālī (d. 505/1111) and Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210)) when the various disciplines were interrelated, and theology and Sufism were shaped by philosophical developments. A review of Rukn al-Dīn al-Samarqandī's treatise reveals the influence of philosophical thought on his work, in addition to his contributions as a theologian and Sufi. The concept of likening humans to the great world or establishing a connection between humans and the world is an ancient perspective rooted in early philosophies. Later, Islamic philosophy and thought as a whole were shaped by this philosophical perspective, which regarded humans as a microcosm. Rukn al-Dīn al-Samarqandī was one of the Muslim thinkers or scholars who viewed humans as a microcosm or an index of the greater world, as he himself expressed it. It seems evident that the author devoted particular attention to this topic, which led him to compose an independent treatise on it. The treatise was structured into twelve short and concise chapters following the introduction. The author addresses the purpose of creating both the great and the small world, which represents the main objective of the treatise. Furthermore, the subject of the worlds, the four concepts of "sensation, reason, heart, and spirit," with the spirit being the highest and best rank, were addressed. The meaning of the Hadith: "Indeed, Allah created Adam in His image," the idea that the human spirit is the best of creations, the sciences that a spiritual guide should know, and what should be done if a spiritual guide is lacking were explored. It is evident that these are topics pertaining to Sufism. Additionally, other theological topics were discussed, including the divisions of God's attributes, and the nature of humans, jinn, and angels, were also addressed. A method of citing Quranic verses, narrating prophetic Hadiths, and quoting scholars' sayings within the context of the topic, then presenting the Author's own opinion or statement, was methodologically employed in the treatise. Sufi scholars like Junayd al-Baghdādī (d. 297/909) and al-Hakīm al-Tirmidhī (d. 320/932) were frequently referenced, suggesting that Sufi texts and insights of these scholars were the primary sources, at least for this treatise. This study is significant in that it is the inaugural publication and examination of the treatise, which remains in manuscript form in libraries. A total of eight copies were identified and found in Turkish libraries through research. The oldest and most proximate to the author's death was selected as the primary copy, and it was compared with two other copies.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Rukn al-Dīn Ubaydālāh al-Samarqandī, Risālat fī ḥaqīqat al-‘ālam al-kabīr wa al-ṣaghīr, Cosmos, Human, Review and Textual verification (Tahkîk )

رسالة في حقيقة العالَم الكبير والصغير لركن الدين السمرقندي (ت. 701/1301): دراسة وتحقيق

Öz

تسعى هذه الدراسة إلى تحقيق رسالة ركن الدين عبيدالله بن محمد السمرقندي (ت. 701/1301) المسماة بـ"رسالة في حقيقة العالم الكبير والصغير" مع دراسة حياة المؤلف ومحتوى الرسالة. والجدير بالذكر أنّ ركن الدين السمرقندي واحد من علماء الماتريدية والحنفية المتأخرين، وله بصمات واضحة في تاريخ الحضارة الاسلامية من خلال مصنفاته في علم الكلام والتصوف والتفسير وأصول الفقه والحديث وغيره. ولقد كان السمرقندي من المتكلمين الصوفية أو من صوفية المتكلمين، كما نرى ذلك في كتاباته. وأسلوبه خليط بين الكلام والتصوف، والفلسفة - بمعناها العريض - تارة. وليس ذلك بغريب فقد عاش السمرقندي في عصر متأخر (ما بعد الغزالي (ت. 505/1111) وفخرالدين الرازي (ت. 606/1210)) حيث اختلطت العلوم واصطبغا الكلام والتصوف بالفلسفة. ونرى ركن الدين السمرقندي من خلال رسالته التي بين أيدينا قد تأثر بالفلسفة إلى جانب كونه متكلمًا ومتصوفًا. فمسألة تشبيه الانسان بالعالَم الكبير أو وضع رابط بين الانسان والعالَم وجهة نظر قديمة ترجع جذورها لفلسفات قديمة؛ وقد تأثرت فيما بعد الفلسفة الاسلامية والفكر الاسلامي ككل من هذا المنظور الفلسفي، ورأوا الانسان بأنه عالم صغير. وركن الدين السمرقندي واحد من أولئك المفكرين أو العلماء المسلمين الذي رأى الانسان بأنه عالم صغير، أو فهرست العالم الكبير حسب تعبيره. ويبدو أن المؤلف أولى إهتمامًا خاصًا بهذا الموضوع فجعله يكتب رسالة مستقلة بهذا الصدد. وقد قسّم رسالته المعنية إلى اثنا عشر فصلًا قصيرًا ووجيزًا بعد المقدمة. تطرق فيها المؤلف إلى الغاية من خلق العالم الكبير والعالم الصغير، وهي الهدف من كتابة رسالته؛ بالاضافة إلى ذلك تناول المؤلف من خلالها أقسام العوالم، والمفاهيم الأربعة "الحس والعقل والقلب والروح" وأنّ الروح أعلاها وأفضلها منزلة، ومعنى الحديث: "أنّ الله تعالى خلق آدم على صورته،" وأنّ الروح الانسانية أفضل المخلوقات، والعلوم التي يستوجب على الشيخ المربي معرفتها، وماذا يفعل من لم يكن له شيخ مربي، وهذه مواضيع صوفية كما تتجلى؛ ومواضيع كلامية أخرى مثل أقسام صفات الله، والانسان والجن والملَك. ويتّبع المؤلف في رسالته منهجًا يستشهد فيه بالآيات القرآنية وينقل الأحاديث النبوية وأقوال العلماء في سياق الموضوع ويطرح رأيه أو قوله في ذلك. وينقل المؤلف في الأغلب عن العلماء الصوفية مثل الجنيد البغدادي (ت. 297/909) و الحكيم الترمذي (ت. 320/932)، وهذا يعكس بأنّ معظم مصادره العلمية - على الأقل في سياق رسالته المعنية - هي الكتب والعلماء الصوفية. وتأتي أهمية هذه الدراسة في كونها أول تحقيق ودراسة لهذه الرسالة، إذ الرسالة لا زالت مخطوط في المكتبات. ومن خلال بحثنا وصلنا بالمجموع إلى ثمان نسخ محفوظة في المكتبات التركية. كالآتي: نسخة مكتبة بورصة إينابي، أولو جامع 1674/2، لوحة: 17-25؛ نسخة مكتبة بورصة إينابي، أولو جامع 1695/15، لوحة: 226-231؛ نسخة مكتبة السليمانية، حكيم أوغلي علي باشا 933/16، لوحة: 108-111؛ نسخة مكتبة السليمانية، أسعد أفندي 1695/14، لوحة: 84-86؛ نسخة مكتبة السليمانية، حاجي بشير آغا 387/6، لوحة: 121-131؛ نسخة مكتبة السليمانية، لالالي 168/4، لوحة: 87-92؛ نسخة مكتبة السليمانية، مغله لى خواجه مصطفى أفندي 109/6، لوحة: 30b-33a؛ نسخة مكتبة السليمانية، سوتلوجا درجاهي 117/4، لوحة: 94-99. اتخذنا أقدمها تاريخيًا والأقرب إلى تاريخ وفاة المؤلف (نسخة بورصة/أولو جامع 1674/2) النسخة الأم؛ مع مقارنة نسختين منها مع النسخة الأم.

Anahtar Kelimeler

الفلسفة الاسلامية, ركن الدين عبيدالله السمرقندي, رسالة في حقيقة العالم الكبير والصغير, دراسة وتحقيق

Rükneddin es-Semerkandî’nin (ö. 701/1301) Risâle fî ḥaḳîḳati’l-ʿâlemi’l-kebîr ve’s-ṣağîr Adlı Eseri: İnceleme ve Tahkîk

Öz

Bu çalışma, Rükneddin Ubeydullah b. Muhammed es-Semerkandî'nin (öl. 701/1301) "Risâle fî ḥaḳîḳati’l-‘âlemi’l-kebîr ve’s-ṣağîr/Büyük ve Küçük Âlemin Hakikati Hakkında Bir Risâle" adlı eserini tahkîk etmeyi, müellifin hayatı ve eserin içeriğini incelemeyi amaçlamaktadır. Rükneddin es-Semerkandî'nin müteahhir/geç dönem Mâtürîdî ve Hanefî âlimlerinden biri olduğu; kelâm, tasavvuf, tefsir, fıkıh usulü, hadis ve diğer alanlardaki eserleriyle İslâm medeniyeti tarihinde belirgin izler bıraktığı belirtilmelidir. Semerkandî'nin eserlerinde de görüldüğü gibi o, sûfî kelâmcılardan veya kelâmcı sûfîlerinden biridir. Üslubu, kelâm, tasavvuf ve - zaman zaman geniş anlamıyla - felsefe ile karışık olan bir sentezdir. Bu da şaşırtıcı bir şey değildir. Zira Semerkandî, ilimlerin iç içe geçtiği ve kelâm ile tasavvufun felsefe boyasıyla boyandığı (Gazâlî (öl. 505/1111) ve Fahreddin er-Râzî (öl. 606/1210) sonrası) bir dönemde yaşamıştır. Elimizdeki risâlesi aracılığıyla, Rükneddin es-Semerkandî'nin kelâmcı ve mutasavvıf olmasının yanı sıra felsefeden de etkilendiğini görüyoruz. Zira insan ile büyük âlem arasındaki benzetme veya insan ve âlem arasında bir bağ kurma meselesi, kökleri eski felsefelere dayanan eski bir bakış açısıdır; daha sonra İslâm felsefesi ve İslâm düşüncesi bütünüyle bu felsefî perspektiften etkilenmiş ve insanı küçük bir âlem olarak görmüşlerdir. Rükneddin es-Semerkandî, insanı küçük bir âlem olarak veya kendi ifadesiyle büyük âlemin fihristi olarak gören Müslüman düşünürler veya âlimlerden biridir. Görünüşe göre, müellif bu konuya özel bir ilgi göstermiş ve bu nedenle bu konuda müstakil bir risâle yazmıştır. Söz konusu risâlesini, girişten sonra on iki kısa ve öz bölüm halinde kaleme almıştır. Müellif eserinde, büyük âlem ve küçük âlemin yaratılma amacına - ki bu risâlesini yazma hedefidir - değinmiştir. Ayrıca âlemlerin kısımları, dört kavram "duyu, akıl, kalp ve ruh" ve ruhun en yüce ve en erdemli olduğu, "Allah, Âdem'i kendi suretinde yarattı" hadisinin anlamı, insan ruhunun en üstün/erdemli varlık olduğu, bir mürebbî şeyhin/eğiten hocanın bilmesi gereken ilimler, eğiten hocası olmayan birinin ne yapması gerektiği gibi tasavvufî konuları ele almış; Allah'ın sıfatlarının kısımları, insan, cin ve melek gibi diğer kelamî konuları da işlemiştir. Müellif, risâlesinde konu bağlamında ayetleri ve hadisleri aktarma ve âlimlerin sözlerini nakletme yöntemini izleyerek kendi görüş veya ifadesini belirtmektedir. Müellif genellikle Cüneyd-i Bağdâdî (öl. 297/909) ve Hakîm et-Tirmizî (öl. 320/932) gibi sûfî âlimlerden alıntı yapar, bu da ilmî kaynaklarının - en azından ilgili risâlesi bağlamında - sûfî eserler ve âlimler olduğunu yansıtır. Bu çalışmanın önemi, söz konusu risâlenin ilk kez tahkîk ve incelenmesi yapılıp, risâlenin hâlâ kütüphanelerde el yazması olarak bulunmasında yatmaktadır. Araştırmamız neticesinde, Türkiye kütüphanelerinde bulunan toplam sekiz nüsha tespit edilmiştir. Şöyle ki, Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Ulucami 1674/2, vr. 17-25; Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Ulucami 1695/15, vr. 226-231; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa 933/16, vr. 108-111; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi 1695/14, vr. 84-86; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa 387/6, vr. 121-131; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Laleli 168/4, vr. 87-92; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Muğlalı Hoca Mustafa Efendi 109/6, vr. 30-33 ve Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Sütlüce Dergahı 117-4, vr. 94-99. Tarihsel olarak en eski ve müellifin ölüm tarihine en yakın olanı (Bursa/ Ulucami 1674/2) ana nüsha olarak tayin edildi; ayrıca iki nüsha ana nüshayla karşılaştırılarak/mukayese edilerek incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Felsefesi, Rükneddin Ubeydullah es-Semerkandî, Risâle fî ḥaḳîḳati’l-‘âlemi’l-kebîr ve’s-ṣağîr, İnceleme ve Tahkîk

Kaynakça

• Abdürrâzık, Mustafa. Temhîd li-târîhi’l-felsefeti’l-İslâmiyye. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 3. Basım, 1439/2018.
• Açıkel, Yusuf. “Nefsini Bilen Rabb’ini Bilir Hadis mi, Kelâm-ı Kibar mı?”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 5/5 (1998), 173-200.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed el-. Keşfü’l-hafâ’ ve müzîlü’l-ilbâs ‘amme’ştehere mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1352.
• Arıcan, Mustafa. Ubeydullah b. Muhammed es-Semerkandî’nin Garîbü’l-Kur’ân Eserinin Tahkikli Neşri, Tanıtım ve Değerlendirme. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Attâr, Ferîdüddîn. Tezkiretü’l-evliyâ. çev. Muhammed el-Asîlî el-Vüstânî eş-Şâfiî. thk. Muhammed Edîb el- Câdir. Dımaşk: Dârü’l-Mektebî li’t-tıbâti ve’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 1430/2009.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn. 2 Cilt. İstanbul: Vekâlet el-Meârifu’l-Celîle, 1951.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil el-. Sahîh-i Buhârî. Pakistan/Karaçi: el-Büşrâ, 1437/2016.
• Dârî, Takıyyüddîn b. Abdilkâdir et-Temîmî ed-. et-Tabakâtü’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 4 Cilt. Riyad: Dâr er-Rufâî, 1410/1989.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 4 Cilt. Mısır: Matbaatu’s-Saâde, 2. Basım, 1369/1950.
• İbn Hallikân, Ebi’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâ’ü ebnâ’i’z-zemân. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1398/1972.
• İbnu’l-Mubârek, Abdullah b. el-Mubârek el-Mervezî. Kitâbu’z-zühd (ve yelihi Kitâbu’r-rekâik). thk. Habîburrahman el-A’zamî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• İsmail, Mühenned. Rükneddin es-Semerkandî’nin “Telhisu Camii’l-Usul” Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-mü’ellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1376/1957.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir b. Muhammed el-Hanefî el-. el-Cevâhirü’l-mudıyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 5 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1413/1993.
• Kutluer, İlhan. “Sühreverdî, Maktûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Haziran 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/suhreverdi-maktul
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay el-. el-Fevâ’idü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Muhammed Bedreddîn Ebû Firâs en-Ne’sânî. Mısır: Dâru’s-Saâde, 1324.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc en-Nîsâbûrî. Sahîh-i Müslim. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1412/1991.
• Okuyan, Mehmet. “Necmeddîn-i Dâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Haziran 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/necmeddin-i-daye
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybeg es-. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâvût-Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420/2000.
• Semerkandî, Muhammed Rükneddin Ubeydullah b. Muhammed es-. Risâle fi’r-rûḥ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa, 933-15, 103-107.
• Semerkandî, Abdullah b. Muhammed es-. Risâletü Uhrâ Mühimmeti’s-Semerkandî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Sütlüce Dergahı, 117-04, 94-99.
• Semerkandî, Ebû Muhammed Rükneddin Ubeydullah es-. İ‘câzü’l-Kur’ân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 168-1, 1-10.
• Semerkandî, Ebû Muhammed Rükneddin Ubeydullah es-. Risâle fî İlmi’l-Hakîka. Bursa: Bursa İnebey Kütüphanesi, Ulucami, 1674-2, 17-25.
• Semerkandî, Ebû Muhammed Rükneddin Ubeydullah es-. Tefsîru Ba‘dı Suveri’l-Kur’ân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 3668-2, 33-40.
• Semerkandî, Ebû Muhammed Rükneddin Ubeydullah es-. Tefsîru’s-Semerkandî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3896-2, 25-75.
• Semerkandî, Ebû Muhammed Rüknüddin Ubeydullah b. Muhammed es-. el-‘Akīdetü’r-Rükniyye fî şerhi lâ ilâhe illallah Muhammedün Resûlullah. thk. Mustafa Sinanoğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 1429/2008.
• Semerkandî, Rükneddin es-. el-Kavâidü’l-fıkhiyye. “Kitâbu el-Kavâidi’l-fıkhiyye li’ş-Şeyh Rükneddin es- Semerkandî Dirâsetün ve Tahkîk”. thk. Osman Mahmud Saîdullah-Mevlûd Muhammed İbrahim. Mücelletü el- Câmiati’l-Irakiyye 55/3 (1444/2022), 173-201.
• Semerkandî, Rükneddin es-. Fî ma‘rifeti’l-insân. “Rükneddin es-Semerkandî’nin ‘fî Ma‘rifeti’l-İnsân/İnsanı Bilme Üzerine’ Adlı Risalesi: Tahlil ve Tahkik”. thk. Mustafa Vacid Ağaoğlu. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 6/1 (Haziran 2023), 40-67. https://doi.org/10.52637/kiid.1256100
• Semerkandî, Rükneddin es-. Risâle fî i‘câzi’l-Kur’ân’i’l-Kerîm. “Risâle fî i‘câzi’l-Kur’ân’i’l-Kerîm li-Veliyyidin Ubeydillah b. Muhammed b. Abdilazîz es-Semerkandî summe ed-Dımaşkî el-ma’rûf bi’l-Bârşâh (t. H. 701): Dirâse ve Tahkîk”. thk. Muhanned Hamed Şebîb. Mücelletü el-Câmiati’l-Irakiyye 2/47 (Mart 2021), 1-23.
• Semerkandî, Rükneddin es-. Risâletü’r-rûḥ. “Rükneddin es-Semerkandî’nin ‘Risâletü’r-rûḥ/Ruh Risâlesi’ Adlı Eseri: Tahlil ve Tahkîk”. thk. Mustafa Vacid Ağaoğlu. Kader 21/2 (Aralık 2023), 576-610. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1372608
• Semerkandî, Rükneddin Ubeydullah es-. Câmiu’l-usûl fî beyâni’l-kavâidi’l-Hanefiyye ve’ş-Şâfiiyye fî usûli’l- fıkh. thk. İsmet Garibullah Şimşek. 2 Cilt. Ankara: TDV İSAM Yayınları, 1442/2021.
• Semerkandî, Rükneddin Ubeydullah es-. Kalp Terbiyesi ve Tecelliler: Kalb-i Melekût. çev. Kesedarzâde İsmail Fethi. haz. Ahmet Burhan Kara. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2023.
• Semerkandî, Rüknüddin Ubeydullah es-. el-‘Akīdetü’r-Rükniyye fî şerhi lâ ilâhe illallah Muhammedün Resûlullah. nşr. Mustafa Bacaksız. İstanbul: Şamil Yayınevi, 2023.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Semerkandî, Ubeydullah b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Haziran 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/semerkandi-ubeydullah-b-muhammed
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed et. el-Mu‘cemu’l-kebîr. thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 1415/1994.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî: Câmi’u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsîn et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1. Basım, 1422/2001.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. İbrâhîm Atve Avz. 5 Cilt. Mısır: Şeriketu Mektebe ve Matbaa Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1395/1975.
• Yâfiî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Es’ad el-. Mir’âtü’l-cinân. nşr. Halîl el-Mansûr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1417/1997.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. “Sühreverdî, Şehâbeddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Haziran 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/suhreverdi-sehabeddin
• Yılmaz, Okan Kadir. İSAM Tahkikli Neşir Kılavuzu. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2023.
• Zebîdî, Murtazâ ez-.Tahrîc ehâdîs ihyâi ulûmi’d-dîn li’l-Irâkî ve İbni’s-Subkî ve’z-Zebîdî. nşr. Ebî Abdillah Mahmûd b. Muhammed el-Haddâd. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıma li’n-Neşr, 1. Basım, 1408/1987.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî. Siyeru a’lâmi’n-nubelâ’. thk. Şuayb el- Arnaût. 29 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1402/1982.