Fatımi-Karmati ilişkisine Dair Bazı Mülahazalar

Yıl 2009, Cilt: 13 Sayı: 2, 243 - 265, 15.12.2009

Ali Avcu

Öz

It is mainly based upon Ibn Khaldun views that Bahrayn Qarmatis
was acting under the control of the Fatimids. Based on the prevailin.g
conviction that the Qarmatis were faithful. to the Fatimid rule, he
seems to have interpreted the then histarical accounts in parallel to
this conviction. Whereas the explanations and additions concerning
the Fatimid-Qarmati alliance in the accounts of Ibn Khaldun are not
found in the earliest works speaking of Ismailism. Therefore, these
accounts of Ibn Khaldun should be treated cautiously. On the other
hand, a comparisian between the Fatimid and Qarmati-Ismaili system
of belief is highly important in determinirig the extent of relationship
between the two movements. Almost all Qarmati groups did not recognize
Ubayd Allah ai-Mahdi and other Fatimid calips as their own
imams. Contrary to Fatimids who argued their own imamate, Carmatis kept awaiting the Mahdiship of Muhammad b. ısmail, thus rejecting
Ubayd Allah ai-Mahdi who claimed his imamate. They alsa differed
from Fatimids with their opinion that Shairat of Islam was abrogated.
These dogmatic differences are the clear evidences showing that
Qarmatis did not act under Fatimids. Nevertheless, the religious doctrine
of both gro.ups was Ismailism. While Qarmatis kept on arguing
mainly the earlist Ismaili belief of imamate, Fatimids produced a
partly new theory of imamate.

Anahtar Kelimeler

Ismailism, Fatimid, Qarmati, Imamate

Fatımi-Karmati ilişkisine Dair Bazı Mülahazalar

Öz

Bahreyn Karmatileri'nin Fatımiler'in denetiminde hareket ettikleri tezi
temelde İbn Haldun'a dayanmaktadır. O, Karmatiler'in Fatımiler'e
bağlı olduğu yönündeki hakim kanaatten hareketle mevcut tarihi rivayetleri
bu yönde bir yoruma tabi tutmuştur. Oysa İsmaililik'ten bahseden
ilk kaynaklarda İbn Haldun'un rivayetlerindeki Fatımi-Karmati
birlikteliğine dönük yorum ve ilaveler yer almamaktadır. Dolayısıyla
İbn Haldun'a dayanan FatıiTıi-Karmati ilişkisinin varlığına dönük rivayetlere
ihtiyatla yaklaşmak gerekmektedir. Diğer yandan Fatımi ve
Karmati İsmailileri'nin itikadi yapılarını mukayese etmek iki hareket
arasındaki ilişkinin boyutlarını ortaya kQymak açısından oldukça ö-
nemlidir. Karmati grupların hemen tamamı Ubeydullah ei-Mehdi'yi ve
Fatımi halifelerini imam olarak kabul etmemişlerdir. Onlar imarnet iddiasında
bulunan Fatımiler'in aksine Muhammed b. İsmail'in Mehdi olarak
dönüşünü beklerneye devam etmişler ve imarnet iddiasında bulunan
Ubeydullah ei-Mehdi'ye karşı çıkmışlardır. Yine onlar İslam şeriatının
nesh edilmiş olduğu teziyle Fatımiler'den ayrılmışlardır. Bu
itikadi farklılıklar Karmatiler'in Fatımiler'in güdümünde hareket etmediklerinin
açık bir göstergesidir. Ancak her iki grubun mezhebi de
İsmaililik'tir. Karmatiler, imametle ilgili olarak temelde İlk İsmailller'in
öğretilerini savunmaya devam ederken, Fatımiier bu noktada kısmen
yeni sayılabilecek bir öğreti geliştirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

İsmaililik, Fatımi, Karmati, imarnet

Kaynakça

• 3 Abdur~ahman b. Muhammed İbn Haldun (808/1405}, Kitabu'/-'İber, Matbaatu'IMısriyye,
• Mısır, 1863, IV, 11. 4 İbn Haldun, Kitabu'I-'İber, IV, 88-89. 5 Ahmed b. Abdilvehhab ei-Nuveyri (733/1332), Nihfıyetü'I-Ereb fi FünCmi'I-Edeb,
• Thk. Muhammed Cabir Abdül'al ei-Hini, Kahire, 1984, XXV,2~4; Ebu Bekr b. Abdullah
• b. Aybek İbnü'd-Devadari (713/1313}, Kenzü'd-Dürer, Thk. Salahaddin
• ei-Müneccid, Kahite, 1961, VI, 62. 6 Sabit b. Sinan es-Sabii (365/973), Tarihu Ahbfıri'I-Kar~mlta, Nşr. Süheyl Zekkar,
• Ahbfıru'I-Karamlta içerisinde, Riyad, 1989, 211; Ebu'I-Hasen Ali b. Muhammed