19. yüzyılda Osmanlı Devleti ve Japonya’da Tıp Alanında İstihdam Edilen Yabancı Uzmanların Yaşadığı Zorlukların Karşılaştırmalı Analizi

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 2, 162 - 188, 13.09.2025

Serdar Subay

https://doi.org/10.51945/cuiibfd.1750490

Öz

19. yüzyılda Osmanlı Devleti ve Japonya, Batı’nın bilgi ve teknolojisine duydukları ihtiyaç doğrultusunda modernleşme politikalarını uygulamaya başlamışlardır. Bu politikaların başında yabancı uzman istihdamı olmuştur. Bu politika tarihin modernleşme süreçlerinde birçok devlet tarafından benimsenen bir yöntem olmuştur. Her iki ülke de benze şekilde tıp, askerlik, hukuk, eğitim ve ziraat gibi birçok alanda yabancı uzman istihdam edilmiştir. Bu uzmanlar, geldikleri ülkelerde ayrıcalıklı bir statüye sahip olmuşlar ve yüksek maaşlarla ödüllendirilmiştir. Buna rağmen, çalışma koşulları, öğrencilerin yeterlilik seviyesi ve modern kurumların henüz kurumsallaşmadan uzak olması gibi çeşitli sorunlardan kaynaklanan şikayetleri olmuştur. Bu çalışmada Japonya ve Osmanlı Devleti’nde tıp alanında istihdam edilen yabancı uzmanların deneyimleri ve karşılaştıkları zorluklar, ilgili uzmanların anıları ve gözlemleri temel alınarak incelenmiştir. Ayrıca, her iki ülkenin tıp alanındaki sorunlara yönelik geliştirdiği çözüm önerileri analiz edilmiştir. Böylece, yabancı uzman istihdamı politikasının modernleşme sürecine olan olumlu ve olumsuz etkileri kapsamlı bir şekilde değerlendirme fırsatı yakalanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yabancı uzman , Osmanlı Devleti , Japonya , Meiji Restorasyonu , bilgi ve teknoloji transferi

A Comparative Analysis of the Challenges Faced by Foreign Experts Employed in the Medical Field in the Ottoman Empire and Japan during the 19th Century

Öz

In the 19th century, the Ottoman Empire and Japan initiated modernization policies driven by a pressing need to access Western knowledge and technology. Among the core elements of these policies was the employment of foreign experts—a strategy widely adopted by various states throughout their own modernization processes. Both countries recruited foreign professionals in fields such as medicine, military affairs, law, education, and agriculture. These experts enjoyed privileged status and high salaries in their host countries. Nonetheless, they frequently voiced complaints about working conditions, the inadequate preparedness of students, and the lack of institutional development. This study examines the experiences and challenges encountered by foreign experts employed in the medical field in both Japan and the Ottoman Empire. The analysis draws upon the memoirs and observations of these experts to conduct a comparative evaluation. Furthermore, the study explores how each country addressed medical education related problems and evaluates the effectiveness of their solutions. Through this analysis, the research offers a comprehensive assessment of the positive and negative impacts of foreign expert employment on the broader modernization processes of the two nations.

Anahtar Kelimeler

Foreign experts , Ottoman Empire , Japan , Meiji Restoration , knowledge and technology transfer

Kaynakça

• Baelz, E. (1974). Awakening Japan: The Diary of a German Doctor Erwin Baelz. (T. Baelz, Dü.) Boomington & London: Indiana University Press.
• Besalel, Y. (2001). Yahudilik Ansiklopedisi. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş.
• Bowers, J. Z. (1965). Medical Education in Japan: from Chinese to Western Medicine . New York: Hoebor Medical Divison, Harper & Row.
• Bowers, J. Z. (1979, Spring). The Adoptaion of German Medicine in Japan: The Decision and The Beginning. Bulletin of the History of Medicine, 53(1), 57-80.
• Chahrour, M. (2007). "A Civilizing Mission"? Austrian Medicine and the Reform of Medical Structures in the Ottoman Empire, 1838-1850. Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences(38), 687-705.
• Çelik, Y. (2008). XIX. Yüzyılda Osmanlı'da Anatomi Eğitimi ve Kadavra Temininde Yaşanan Sorunlar. Tarih Dergisi(48), 47-63.
• Etker, Ş. (2009). Paul Louis Simond ve Bakteriyolojihane-i Osmani'nin Çemberlitaş'ta Açılışı (21 Eylül 1911). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, X(2), 13-33.
• Fukuzawa, Y. (2021). Modern Japonya'nın Doğuşunda Bir Aydın: Yukichi Fukuzawa. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Fulton, J. F. (1953). History of Medical Education . British Medical Journal , 457-461.
• Gök, Ş., & Özen, C. (1982). Adli Tıbbın Tarihçesi ve Teşkilatlanması. İstanbul: Adalet Bakanlığı Adli Tıp Kurumu Yayınları.
• Griffis, W. E. (1900). Verbeck of Japan: a Citizen of No Country. New York: Fleming H. Revell Company.
• Güran, T. (1997). Osmanlı Devleti'nin İlk İstatistik Yıllığı 1897 (Tarihi İstatistikler Dizisi Cilt 5). Ankara: T. C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Hammerstein, N. (2004). Epilogue: Universities and War in the Twentieth Century. W. Ruegg (Dü.) içinde, A History of the University in Europe: Universities in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries (1800-1945) (ss. 637-671). Cambridge: Cambridge University Press.
• Jansen, M. B. (1984). Rangaku and Westernization. Modern Asian Studies, 18(4), 541-553.
• Jansen, M. B. (2002). The Making of Modern Japan (3.b). Cambridge & London: The Belknap Press of Harvard University Press.
• Jansen, M. B. (2007). Japan In The Early Nineteenth Century. M. B. Jansen içinde, The Cambridge History of Japan: Volume 5 The Nineteenth Century (ss. 50-116). New York: Cambridge University Press.
• Karacaoğlu, E. (2018). Başbakanlık Osmanlı Arşivlerine Göre Bakteriyolojihane-i Şahane. (Yayınlanmamış Doktora Tezi): Anakara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kim, H. E. (2014). Doctors of Empire: Medical and Cultural Encounters between Imperial Germany and Meiji Japan. Toronto: University of Toronto Press.
• Kim, H. E. (2015, April-June). Made in Meiji Japan: German Expatriates, German-Educated Japanese Elites and the Construction of Germanness. Geschichte und Gesellschaft, 41(2), 288-320.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi . Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Matsuki, A. (1981). Nihon ni okeru sōsō-ki no sankamasui - Sankamasui no Suishō-sha to shite no erū Erwin Von Baelz (Japonya'da Erken Obstetrik Anestezi; Obstetrik Anestezinin Savunucusu olarak Erwin Von Baelz). Nihon İshigaku Zasshi (Japon Tıp Tarihi Dergisi), 27(1), 47-55. http://jsmh.umin.jp/journal/27-1/index.html adresinden alındı.
• Mutz-Humrich, S. (2008). Prof. Dr. med. Robert Rieder (1861–1913) und sein Wirken in der Türkei. Seine Gedanken, Ansichten und Vorstellungen. Würzburg: Universität Würzburg.
• Mutz-Humrich, S. (2009). Prof. Dr. med. Robert Rieder (1861–1913) und sein Wirken in der Türkei. Seine Gedanken, Ansichten und Vorstellungen. Würzburg: Universität Würzburg.
• Müller, L. (1975). Tokyo Tıp Okulu (Tokyo Igaku). Tokyo: Hoechst Japan. doi:10.11501/12644404
• Nagahide, I., & Teizo, O. (1969). Yabancı Çalışanlar: Tıp Alanı (Cilt 9). Tokyo: Kajima Enstitüsü Yayınları (Kijima Kenkyuusho Shuppankai . doi:10.11501/2989303
• Rieder, R. (1903). Für die Türkei, Selbstgelebtes und Gewolltes (Cilt 1). Jena: Gustav Fisher Verlag.
• Rieder, R. (1904). Für die Türkei: Selbstgelebtes und Gewolltes (Cilt 2). Lena: Gustav Fischer Verlag.
• Sakai, T. (2012). Nihon Igaku Kyōiku-Shi (Japon Tıp Eğitimi Tarihi). Sendai: Tōhokudaigaku Shuppan-Kai (Tohoku Üniversitesi Yayınları).
• Scheer, C. (2006). Dr. med. Leopold Müller (1824–1893). Chef des Militärsanitätswesens der Republik Haiti, Leibarzt des Kaisers von Japan, Leitender Arzt des königlich preußischen Garnisonlazaretts in Berlin. W. Voigt, & K. Wernicke içinde, Stadtgeschichte im Fokus von Kultur- und Sozialgeschichte. Festschrift für Laurenz Demps (ss. 288-316). Berlin: Trafo Verlag.
• Schwantes, R. S. (1985). Foreign Employees in the Development of Japan. A. W. Burks içinde, The Modernizers: Overseas Students, Foreign Employees, and Meiji Japan (ss. 207-219). Boulder and London: Westview Press.
• Somel, S. A. (2010). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslâmlaşma, Otokrasi ve Disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Somel, S. A. (2015). Osmanlı'da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908); İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tadanori, I. (1983). 90 Yıllık Nostalji (Kaikyuu Kyuujuunen). Tokyo: Iwanami Shoten.
• Tahsin, E. R. (1991). Tıp Fakültesi Tarihçesi (Mir'at-ı Mekteb-i Tıbbiye). (A. Kazancıgil, Dü.) İstanbul: Özel Yayınlar .
• Terzioğlu, A. (1993). Galatasaray'da Mektebi Tıbbiye-yi Şahanenin Tesisi ve Bizde Modern Tıp Eğitiminin Gelişmesinde Önemi. Kuruluşunun 150. yılı Anısına 18 Eylül 1989'da Yapılan Sempozyuma Sunulan Bildiriler.
• Terzioğlu, A. (2002). İstanbul Tıp Fakültesi Tarihçesi. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 14(40), 305-336. 08 15, 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/683345 adresinden alındı.
• Yıldırım, N. (1994). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, III., 439-440.
• Yıldırım, N., & Ertin, H. (2020, Ocak). 1893-1895 İstanbul Kolera Salgınında Avrupalı Uzmanlar ve Osmanlı Devleti'nde Sağlık Modernizasyonuna Katkıları. Anadolu Clinic Journal of Medical Sciences(25), 85-101.
• Yüksel, A. (2013). Osmanlılarda Otopsi. Belleten, 77(280), 875-910.