Risâle-i Su‘âl-i Hırka, Risâle Der Beyân-ı Kemer ve Risâle-i Der Beyân-ı Post İsimli Bektâşî Metinlerinde Dinî-Tasavvufî Semboller

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 2, 77 - 91, 27.12.2016

Yusuf Gökalp Hatice Teber

Öz

Hırka, kemer ve post, dinî/mistik fonksiyonlarının
yanında genelde tasavvufî cereyanlarda ve özelde de Bektâşî geleneğinde,
menâkıbnâmelerinde ve merasimlerinde adından sıkça söz edilen sembolik birer
unsur olarak önemli işlevler üstlenmiştir. Biz bu çalışmamızda Bektâşî
geleneğinin zengin kültür ve sembollerinin yer aldığı orijinal yazma halinde
bulunan bir Bektâşî âdâb kitabının muhtevâsında yer alan risalelerin özet bir
tahlilini yaparak sembolik yorumları üzerinde durduk. Bu sayede Bektâşî
düşüncesi ve geleneğinin dini yaklaşımları hakkında bir örnek ortaya koymaya
çalıştık. Hırka giyinme, post ve kemer bağlama sembolik davranışları,
Alevî-Bektaşi topluluklarında sosyal dayanışma ve bütünleşmeyi, birlikteliği ve
her türlü dağılmayı engelleyen cemaat ruhunu, biz şuurunu ve grup bilincini
güçlendirmeyi ve pekiştirmeyi hedefleyen ritüellerdir. Bektâşî tekkelerinde
pire hizmet görevlerinin her biri bir post ile simgeleştirilir ve temsil
edilir. Bu anlayışı Balım Sultan’ın “On iki post” biçiminde belirleyerek
tarîkatın töreleri arasına koyduğu belirtilmiştir. Postlardan her biri,
Bektâşîliğin en büyük simalarından birine bağlanarak anılmış ve böylece o
kişiler ölümsüzleştirilmiştir. Mürşidle mürid arasında manevî bağı simgeleyen;
dünya nimetlerinden ve nefisten sıyrılıp kurtulmayı temsil eden Hırka, Pâlheng
Taşı da denilen teslim taşının üzerine bağlandığı Kemer; Bektâşî tekkelerinde
pire hizmet görevlerinin her birini simgeleyen post; dervişlerin gönüllerini
Tanrı’ya bağlamalarının bir sembolü olarak görülmüştür. Söz konusu Bektâşî âdâb
ve erkânı ile ilgili yazma halindeki Risâle-i
Su’âl-i Hırka; Risâle Der
Beyân-ı Kemer ve Risâle Der
Beyân-ı Post isimli üç risalenin de transliterasyonu ve orijinal
metinlerini çalışmamızın sonunda sunduk.

Anahtar Kelimeler

Bektaşî, sembol, hırka, kemer, post

Kaynakça

• Albayrak, Ali, “Alevi-Bektaşi Ritüelleri ve Temel Kurumlarından Hareketle Sosyal Bütünleşme”, Sûfi Araştırmaları Sufi Studies, Cilt 6, S.12, Manisa 2015, s.21-36.
• Algar, Hamid, “Bektâşî ve İran: Temaslar ve Bağlantılar”, Tarihî ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler Bektâşîler Nusayriler, İslami İlimler Araştırma Vakfı, İstanbul 1999, ss.135-150.
• Baha Said, “Bektâşîler, Balım Sultân Erkânı”, Türk Yurdu, C.V, İstanbul 1927.
• Erkan, Ümit, 16. Yüzyılda Osmanlı’da Kızılbaş Ayaklanmaları, Ankara 2016.
• Fîrûzâbâdî, Kâmûsu’l-Muhît, Dımaşk trz.
• Gümüşoğlu, Dursun, “Bektaşilik ve Alevilikte Hırkanın Önemi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2011, S.60, ss.395-410.
• Gündoğdu, Cengiz, “Hacı Bektâş Paradigmasını Tanıma ve Tanımlama Prob-lemi Üzerine”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl 7, Sayı 16, Yaz 2003, ss. 17-34.
• Gündüzöz, Güldâne, “Sembolizm ve Mitoloji Bağlamında Tasavvuf Kültüründe Hırka Alem ve Seccade”, IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi, Bildiriler Kitabı IV, Mayıs 2015 Kütahya, ss.123-136.
• Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî, Makâlât, Alevî-Bektâşî Klasikleri, Haz. Ali Yılmaz, Mehmet Akkuş, Ali Öztürk, TDVY, Ankara 2008.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemaleddin Muhammed, Lisânu’l-Arab, Beyrut trz.
• Kılıç, Sadık, Kur’ân Sembolizmi, Ankara 1991.
• Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1966.
• Kurnaz, Cemal, Tatcı, Mustafa, Çeltik, Halil, “Türk Edebiyatında Mi’yâr Gele-neği İçinde Yiğitbaşı Ahmed Şemseddin Marmaravî’nin Hurde-i Tarîkat’ı”, Tasavvuf, yıl: 1, sy. 3, Ankara 2000, ss.43-63.
• Korkmaz, Esat, Alevilik ve Bektâşîlik Terimleri Sözlüğü, Anahtar Kitaplar Yay., İstanbul 2005.
• Kutlu, Sönmez, Alevîlik-Bekaşîlik Yazıları, Alevîliğin Yazılı Kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safî, Ankara Okulu Yay., Ankara 2006.
• Kutlu, Sönmez, “Ehl-i Beyt Sembolik Kapitalinin Tarihî Süreç İçinde Semerelendirilmesi”, İslâmiyât, cilt, III, Sayı III, Ankara 2000, ss.99-120.
• Noyan, Bedri Dedebaba, Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, Bektâşîlik ve Bektâşîlik Ahlâkı, Haz. Şakir Keçeli, c. VII, Ardıç Yay., Ankara 2006.
• Onat, Hasan, “Velâyetnâme’de Gizlenen Hacı Bektâş-ı Velî Gerçeği ve Bektâşîlik”, Gazi Üniversitesi Hacı Bektâş Veli Araştırma Merkezi III. Uluslararası Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Sempozyumu, 30-31 Ekim 2009, Üsküp, ss.53-60.
• Sıddıkî, Mazharuddin, Kur’ân’da Tarih Kavramı, İstanbul 1990.
• Teber, Ömer Faruk, Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebî Unsurlar, Ankara 2008.
• Uluç, Tahir (2001). Tasavvuf Geleneğinde Hırka Giymek ve Giydirmek, Yayın-lanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2001.
• Uludağ, Süleyman, “Hırka”, DİA., İstanbul 1998, C.17, ss.373.
• ------- “Müzâkere”, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Alevîler, Bektâşîler, Nusayrîler, İstanbul 1999, ss.157.
• Üzüm, İlyas, “Kültürel Kaynaklarına Göre Alevî İnançları ve İbadet Anlayışları”, Köprü Dergisi, sy. 62 (1998), ss. 3-9.
• Zebîdî, Tâcu’l-Arûs, Beyrut trz.