موقف الإمام البيضاوي (685هـ) في تفسيره من النَّحْويَن البصريِّ والكوفيِّ ومصطلحاتِهما İmam Beydâvî’nin Tefsirinde Basra ve Kûfe Nahiv Ekollerine ve Terimlerine Bakışı

Yıl 2016, Cilt: 16 Sayı: 2, 339 - 350, 27.12.2016

İhab Said İbrahim

Öz

Beydâvî (ö. 685 h.), İslam ve Arap mirasının en
parlak tefsircilerinden biri kabul edilmektedir. Tefsiri olan Envâru’t-tenzil ve esrâru’t-te’vîl
yaygın ve bilinen tefsirlerden birisidir. Bu eser, talebe ve hocalar nezdinde
büyük bir kabul görmüştür. Beydâvî tefsirinde, Kur’an-ı Kerim’in ayetlerini
tefsir ederken Arap dili ve belağatı ile ilgili ilimlerden sarf, iştikak,
bedii, beyan gibi birçok konuya değinmiştir. Önemli âlimlerin bu eser hakkında
ilmi çalışma yapmış olmaları bu eserden müstağni olunamayacağının en önemli
delili olarak önümüzde durmaktadır. Şihab Hafacî, Konevî, Kadızâde başta olmak
üzere sayıları yüzü geçen âlimlerin hâşiyeleri bunu desteklemektedir.
Tefsirdeki rolüne ilave olarak, Beydâvî’nin iki meşhur nahiv ekolü ile alakalı
konumunu da ortaya koymak gerekmektedir. Bunlar Basra ve Kûfe ekolüdür.
Çalışmamızda, Beydâvî’nin bu ekollerden hangisine yakın olduğu ve bu ekollerin
kullandığı edebi terimlerden hangilerine eserinde yer verdiği üzerinde
durulmuştur. Çalışmamızda öncelikli olarak Basralı ve Kufeli nahivcilerin
ayrılığa düştüğü konularda Beydâvî’nin konumu ele alınmıştır. Basralı ve Kufeli
nahivcilerin ihtilafa düştükleri konulara bakıldığında Beydâvî’nin, Basralı
nahivcilere meylettiği görülür. Bu araştırmada ayrıca, Beydâvî’nin bu iki nahiv
ekolünün ihtilaflarını ele alış biçimleri ortaya konulmuştur. Çalışmamızda
ayrıca Kufeli ve Basralı nahivcilerin kullandığı edebi ıstılahların Beydâvî’nin
tefsirinde kullanımına da yer verilmiştir. Beydâvî’nin edebi üslup ve
tarzlardan hangisini seçtiği, Beydâvî’nin kullandığı tarzların Basra ve Kufe
ekollerinden hangisine yakın olduğu gibi hususlar da değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Beydavi, Basra, Kufe, nahiv ekolleri, belagat

Kaynakça

• الأُشْمُوني، علي بن محمد بن عيسى، أبو الحسن، نور الدين الشافعي، شرح الأشموني على ألفية ابن مالك، دار الكتب العلمية بيروت، ط1، 1419هـ- 1998مـ.
• أبو البركات، الأنباري، كمال الدين عبد الرحمن بن محمد بن عبيد الله الأنصاري: أسرار العربية، دار الأرقم بن أبي الأرقم، ط1، سنة 1420هـ- 1999م.