Hanefî-Mâtürîdî Düşünce Akımında İsbat-ı Vâcibe ve İlahî Sıfatlara Yönelik İstidlâller

Yıl 2015, Cilt: 15 Sayı: 2, 29 - 63, 30.12.2015

Nail Karagöz

Öz

Bu çalışmada İslam
düşüncesinin önemli bir ayağını oluşturan Hanefî-Mâtürîdî ekolün isbat-ı vâcibe
ve ilahî sıfatlara yönelik istidlâlleri ele alınmıştır. İstidlâl, bilgi
üretmenin en önemli yollarından birisidir. Hanefî-Mâtürîdî Kelam okulu bu yola
en fazla başvuran düşünce akımlarındandır. Çalışmada ilk önce istidlâlin tanımı
ve kullanım alanları üzerinde durulmuştur. Ardından Hanefî-Mâtürîdî düşünce akımının
Allah’ın varlığı ve sıfatlarının ispatı konusunda sık başvurduğu istidlâl
yollarına örnekler sunulmuştur. Nihayet bu düşünce akımının istidlâllerinde öne
çıkan tutarlılık, düşünce disiplini gibi hususlar vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hanefî-Mâtürîdî düşünce akımı, istidlâl, isbât-ı vâcib, ilahî sıfatlar

Kaynakça

• Abdünnâfî Efendi (v. 1308/1890), Mizân-u Şerh-i Mütercim-i Burhan, yy., 1295.
• Altıntaş, Ramazan, “Kelâmî Epistemolojide Aklın Değeri” Kelâm'da Bilgi Problemi, Bursa 2003.
• Altıntaş, Ramazan, “Delil ve Delillendirme Yöntemleri”, Kelâm El Kitabı, (Ed. Şaban Ali Düzgün), Ankara 2012.
• Apaydın, H. Yunus, “Kıyas”, DİA, XXV, Ankara 2002.
• Bağdâdî, Abdulkâhir (v. 429/1037-38), Usûlü’d-Dîn, Lübnan 1997.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir (v. 403/1013), Kitâbü’t-Temhîd, (Thk. İmâdüddin Ah-med Haydar), Beyrut 1407/1987.
• Basrî, Ebû’l-Hüseyin (v. 436/1044), Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh, I-II, (Thk. Halil Meyyis), Beyrut 1403.
• Beyazî, Kemâleddin, Usûlü’l-Münîfe, (Çev. İlyas Çelebi, İmam A’zam Ebu Hanife’nin İtikâdî Görüşleri) İstanbul 1996.
• Bingöl, Abdulkuddüs, “İstidlâl”, DİA, XXIII, İstanbul 2001.
• Cerrahoğlu, İsmail, “Garîbü’l-Kur’ân”, DİA, XIII İstanbul 1996.
• Cürcânî, Seyyid Şerif (v. 816/1413), Ta’rîfât, Beyrut 1985.
• Çapak, İbrahim, Ebû Hamid Gazali’nin Mantık Anlayışı, (Ankara Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Mantık Ana-bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2003.
• Çapak, İbrahim, Anahatlarıyla Mantık, İstanbul 2012.
• Debûsî, Ebû Zeyd (v. 430/1038), Takvîmü’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh, (Thk. Halil Muhyiddin Meyyis) Beyrut, 1421/2001.
• Emiroğlu, İbrahim, Ana Hatlarıyla Klasik Mantık, İstanbul, 1999.
• Emiroğlu, İbrahim, Klasik Mantığa Giriş, Ankara 2009.
• Erkol, Ahmet, “Kelâm İlminde ‘Kıyasü’l-gâib ala’ş-şâhid’ Metodunun Kulla-nımı”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 8, sy. 20 (Yaz 2004).
• Gazâlî, Ebû Hâmid (v. 505/111), el-İktisâd fi’l-İtikâd, Beyrut 1993.
• Gazâlî, Ebû Hâmid (v. 505/111), el-Mustasfâ fî İlmi’l-Usûl, (Thk. Muham-med Abdusselam Abduşşâfi), Beyrut 1413.
• Güneş, Kamil, İslâmi Düşüncenin Şekillenmesinde Akıl ve Nass, İstanbul 2003.
• İbn Manzûr (v. 711/1311), Lisânü’l-Arab, I-VI, Kahire 1119.
• İsfehanî, er-Rağıb, (v. 425/1033-34), Müfredâtu Elfâzı’l-Kur’ân, Beyrut 1992.
• İzmirli, İsmail Hakkı (v. 1946), Felsefe Dersleri, I-II, İstanbul 1330.
• Karagöz, Nail, “Allah’ın İradesi ve Kötü Fiiller”, Çukurova Üniversitesi İla-hiyat Fakültesi Dergisi, 2006 (2), 191-216.
• Karagöz, Nail, Hanefî-Mâtürîdî Gelenekte Kıyas İçerikli İstidlâl (Hulviyyât Örneği), (Çukurova Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü, Basıl-mamış Doktora Tezi), Adana 2014.
• Koca, Ferhat, “İstidlâl”, DİA, XXIII, İstanbul 2001.
• Lâmişî, Mahmûd b. Zeyd, (v. 536/1141), Kitâbü’t-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd, (Thk. Abdülmecid Türkî), Beyrut 1995.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur Muhammed (v. 333/944), Kitâbü’t-Tevhîd, (Thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi), Ankara 2005.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn (v. 508/1114), Tabsiratü’l-Edille, I-II, (Thk. Hüseyin Atay-Ş. Ali Düzgün), Ankara 1993-2003.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn (v. 508/1114), Kitâbü’t-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd (Çev. Hülya Alper, Tevhidin Esasları), İstanbul 2010.
• Neşşar, Ali Sâmi Menâhicü’l-Bahs inde Müfekkiri’l-İslâm, Beyrut 1404/1984.
• Özdemir, Metin, “Kelâmî İstidlâlin Problematiği”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V. C. II. sy. Sivas 2001.
• Özlem, Doğan, Mantık Klasik/Sembolik Mantık, İstanbul 2004.
• Pezdevî, Sadru’l-İslâm Ebûl-Yüsr, (v. 493/1099), Ehl-i Sünnet Akâidi, (Çev. Şerafettin Gölcük Usûlü’d-Din ), İstanbul 1994.
• Râzî, Fahruddîn (v. 606/1209), Kelâma Giriş/Muhassal, (Çev. Hüseyin Atay), Ankara 2002.
• Semerkandî, Şemsüddin Muhammed b. Eşref (v. 702/1303), el-Mu’tekad, (Haz. İsmail Yürük-İsmail Şık, İslâm İnanç İlkeleri), Ankara 2011.
• Serahsî, Ebû Bekir Şemsü’l-Eimme (v. 483/1090), Usûlü’s-Serahsî, I-II, Beyrut 1993.
• Şık, İsmail, “Burhan-ı Temanu’ya Eleştirel Bir Yaklaşım”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010 (2), ss. 17-44.
• Şık, İsmail, “Eş’arî’nin Kelâm Metodu”, Dinî Araştırmalar, C. 8, s. 24, ss. 219-244.
• Tehânevî, Muhammed Ali (v. 1158/1745’ten sonra), Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm, I-II, (Thk. Ali Dahruc), Lübnan 1996.
• Topaloğlu, Bekir, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, Ankara 2002.
• Topaloğlu, Bekir- Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul 2010.
• Uludağ, Süleyman, İslâm’da İnanç Konuları ve İtikâdî Mezhepler, İstanbul 1998.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “İstidlâl”, DİA, XXIII, İstanbul 2001.