Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi: Çukurova Üniversitesi Örneği

Yıl 2006, Cilt: 6 Sayı: 1, 66 - 116, 01.03.2006

Asım Yapıcı

Öz

Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi: Çukurova Üniversitesi Örneği

Öz

Bu çalışma üniversiteli gençlerin dindarlığın etki ve sonuçlarını nasıl ve ne düzeyde hissettiklerini incelemeyi amaçlar. Bu sebeple öncelikle çalışmanın amacına uygun olarak “Dinin Etkisini Hissetme Ölçeği” olarak isimlendirilen bir ölçek geliştirilmiştir. Daha sonra bu ölçekle dinî inancın gençlerin gündelik hayatlarını, sosyal ilişkilerini ve bireysel tercihlerini etkileme düzeyi incelenmiştir. Çalışmanın evreni Çukurova Üniversitesi lisans öğrencileridir. Örneklem basit tesadüfi yöntemle seçilmiştir. Bu çerçevede 418’i kadın 422’si erkek olmak üzere toplam 840 kişi üzerinde uygulama yapılmıştır. Cinsiyet, yaş, gelir durumu, öğrenim görülen fakülte/bölüm, öznel dindarlık algısı ve dine önem verilme düzeyi değişken olarak alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre; cinsiyetle dinin etkisini hissetme arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (p>.05). Ancak yaş, gelir durumu, yüksek öğrenimde alınan eğitimin içeriği, öznel dindarlık algısı ve dine önem verilme düzeyinin dinin etkisini hissetme düzeyiyle anlamlı derecede ilişkili olduğu görülmüştür (p<.05).

Anahtar Kelimeler

Stark ve Glock, Dindarlık, dindarlığın etki boyutu, dindarlık ölçeği, dinî kimlik, dinî inanç, dinî ibadet

Kaynakça

• Akdoğan, A. (2002). Geleneksel toplumdan modern topluma geçişte dini hayat. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Akdoğan, A. (2004). Sosyal değişme ve din. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Allport, G. W. (1950). The individual and his religion: A psychological interpretation. London: The Macmillan Company.
• Argyle, M. (1965). Religious behaviour. London: Roudledge ve Kegan Paul
• Argyle, M. (2000). Psychology and religion: An introduction. London: Routledge.
• Argyle, M. & Beit-Hallahmi, B. (1975). The social psychology of religion. London ve Boston:
• Routledge ve Kegan Paul. Arkonaç, A. S. (2004). Kartezyen olmayan özne, öteki, fail ve yerel gerçekliğin inşası. S. A.
• Arkonaç (Ed.), Doğunun ve Batının Yerelliği: Bireylik Bilgisine Dair içinde (ss. 249-273), İstanbul: Alfa Yayınları. Arslan, M. (2004). Türk popüler dindarlığı. İstanbul: DEM Yayınları.
• Aydın, A. R. (1995). Dini inkarın psiko-sosyal nedenleri. Yayımlanmamış doktora tezi, On Dokuz
• Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun. Bahadır, A. (2002). Ergenlik döneminde dini şüphe ve tereddütler. H. Hökelekli (Ed.), Gençlik Din ve Değerler Psikolojisi içinde (ss. 255-306). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Batson, D. C. & Ventis, L. W. (1982). The religious experience: A social-psychological perspective. Oxford: Oxford University Presses.
• Bayyiğit, M. (1989). Üniversite gençliğinin dini inanç, tutum ve davranışları üzerine bir araştırma.
• Basılmamış doktora tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa. Beit-Hallahmi, B. (1989). Prolegomena to the psychological study of religion. London & Toronto:
• Associated University Presses. Beit-Hallahmi, B. & Argyle, M. (1997). The psychology of religious behavoir, belief and experience. London ve New York: Routledge.
• Berger, P. L & Luckmann, T. (1997). La Construction sociale de la réalité. Paris: Armand Colin
• Berger, P. L. ( 2001). La desecularisation du monde: Un point de vue global. In: P. L. Berger
• (Ed.), Le Reenchantement du Monde (pp. 5-36), Paris: Bayard. Berger, P. L. (1993). Dinin sosyal gerçekliği, (Çev. A. Çoşkun). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Berger, P. L. (2002a). Sekülerizmin gerilemesi. A. Köse (Ed.), Sekülerizm Sorgulanıyor içinde (ss. 32), İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Berger, P. L. (2002b). Dinin krizinden sekülerizmin krizine. A. Köse (Ed.), Sekülerizm
• Sorgulanıyor içinde (ss. 75-93), İstanbul: Ufuk Kitapları. Çelik, C. (2002). Şehirleşme ve din. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Çelik, C. (2005a). İsim kültürü ve din: şahıs isimleri üzerine bir din sosyolojisi denemesi. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Çelik, C. (2005b). Dindarlık tipolojilerine metodolojik bir yaklaşım. İslamiyat 8 (2), 71-90.
• Davie, G. (1996). Croire sans appartenir: Le cas Britannique. In: G. Davie & D. Hervieu-Léger
• (Sous la direction de), Identités Religieuses en Europe (pp. 175-194), Paris: La Découverte. Deconchy, J.-P. (1970). La psychologie des faits religieux. In: Symposium recueilli par H.
• Desroche & J. Séguy, Introduction aux Science Humaines des Religions (pp. 145-174), Paris: Cujas. Dittes, J. E. (1969). Psychology of religion. In: G. Lindzey & E. Aronson (Eds.), The Handbook of
• Social Psychology 5 (pp. 602-659). London: Addison-Wesley. Fırat, E. (1977). Üniversite öğrencilerinde Allah inancı ve din duygusu. Basılmamış doktora tez.
• Ankara Üniversitesi ilahiyat fakültesi, Ankara. Fromm, E. (2004). Avoir ou etre? Un choix dont dépent l’avenir de l’homme. Paris: Robert Laffont.
• Gergen, K. J. (2004). Sosyal inşa: Batının psikolojide kendi kendine konuşmasından karşılıklı kürsel konuşmaya. S. A. Arkonaç (Ed.), Doğunun ve Batının Yerelliği: Bireylik Bilgisine Dair içinde
• (ss. 3-33) İstanbul: Alfa Yayınları. Glock, C. Y. (1982). Birleşik Devletlerde dinsel bir uyanış var mı? (Çev. E. Sinanoğlu), R. Boudon
• & P. Lazarsfeld (Ed.), Toplum Bilimleri Sözlüğü içinde (ss. 51-71), Ankara: UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Yayınları. Glock, C. Y. (1998). Dindarlığın boyutları üzerine. (Çev., M. E. Köktaş), Y. Aktay, M. E. Köktaş
• (Der.), Din Sosyolojisi içinde (ss. 252-274), Ankara: Vadi Yayınları. Godin, A. (1986). Psychologie des expérience religieuse: Le desir et la réalité. Paris: Le Centurion.
• Günay, Ü. (1986). Modern sanayi toplumlarında din I. Erciyes Üniversitesi. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 3, 51-52.
• Günay, Ü. (1987). Modern sanayi toplumlarında din II. Erciyes Üniversitesi. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 4, 29-58.
• Günay, Ü. (1997). Türkiye’de toplumsal değişme ve din. Türk Yurdu 97 (116-117), 80-89.
• Günay, Ü. (1998). Din sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Günay, Ü. (1999). Erzurum ve çevre köylerinde dini hayat. İstanbul: Erzurum Kitaplığı
• Hadden, J. K. (2002). Sekülerizmden dönüş. A. Köse (Ed.) Sekülerizm Sorgulanıyor içinde (ss. 159), İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Hayta, A. (2002). İbadetler ve ruh sağlığı. H. Hökelekli (Ed.), Gençlik Din ve Değerler Psikolojisi içinde (ss. 117-152). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Hervieu-Léger, D. (1990). Renouveaux émotionnels contemporains. In: F. Champion & D.
• Hervieu-Léger (Eds.), De l’émotion en religion: renouveaux et traditions (pp. 217-248), Paris: Centurion. Holm, N. G. (2004). Din psikolojisine giriş, (Çev. A. Bahadır). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Hökelekli, H. (1986). Ergenlik çağı davranışlarına din eğitiminin etkisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat
• Fakültesi Dergisi I, 35-51. Hökelekli, H. (2005). Din psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hülür, H. & Kalender, A. (2003). Sosyo-politik tutumlar ve din: Konya araştırması. Konya: Çizgi Yayınları.
• James, W. (1931). L’expérience religieuse: Essai de psychologie descriptive. (Traduit par: F.
• Abauzit). Paris: Felix Alcan. Kağıtçıbaşı, Ç. (1972). Sosyal değişmenin psikolojik boyutları: İzmir lise öğrencileri üzerinde bir inceleme. Ankara: Sosyal Bilimler Derneği Yayınları.
• Karaca, F. (2000). Ölüm psikolojisi. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Kaya, M. (1998). Din eğitiminde iletişim ve dini tutum. Samsun: Etüt Yayınları.
• Kayıklık, H. & Yapıcı, A. (2005). Gençlerde dinsel hayatın ötekine yönelik tutumlara etkisi:
• Çukurova Üniversitesi örneği. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1), 5-38. Kayıklık, H. (2000). Dinî yaşayış biçimleri: Psikolojik temelleri açısından bir değerlendirme.
• Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Kayıklık, H. (2003). Orta yaş ve yaşlılıkta dinsel eğilimler. Adana: Baki Kitabevi.
• Kendler, K. S., Liu, X.-Q., Gardner, C. O., McCullough, M. E. & Prescott, C. A. (2003).
• Dimensions of religiosity and their relationship to lifetime psychiatric and substance use disorders. American Journal of Psychiatry 160 (3), 496–503. http://ajp.psychiatryonline.org/cgi/content/full/160/3/496 Kimter, N. (2002). Dinî inanç ibadet ve duanın umutsuzlukla ilişkisi üzerine. H. Hökelekli (Ed.),
• Gençlik Din ve Değerler Psikolojisi içinde (ss. 183-208). Ankara: Ankara Okulu Yayınları. Kirman, M. A. (2005). Din ve sekülerleşme: Üniversite gençliği üzerine sosyolojik bir araştırma.
• Adana: Karahan Yayınları. Köktaş, E. (1993). Türkiye’de dinî hayat: İzmir örneği. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Köse, A. (1997). Neden İslam’ı seçiyorlar? Müslüman olan İngilizler üzerine psiko-sosyolojik bir araştırma. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Köse, A. (2002). Sekülerden kutsala yolculuk. A. Köse (Ed.) Sekülerizm Sorgulanıyor içinde (ss. 222), İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Kula, N. (2001). Kimlik ve din: Ergenler üzerine bir araştırma. İstanbul: Ayışığı Kitapları
• Luckmann, T. (2003). Görünmeyen din: Modern toplumda din problemi. (Çev. A. Çoşkun, F.
• Aydın), İstanbul: Rağbet Yayınları. Mardin, Ş. (1995). Din ve ideoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mehmedoğlu, A. U. (2004). Kişilik ve din. İstanbul: DEM Yayınları.
• Mehmedoğlu, A. U. (2006). Gençlik, değerler ve din. Y. Mehmedoğlu, A. U. Mehmedoğlu (Ed.),
• Küreselleşme, Ahlak ve Değerler içinde (ss. 251-319).İstanbul: Litera yayıncılık. Meslin, M. (1973). Pour une science des religions. Paris: Editions du Seuil.
• Meslin, M. (1988). L’expérience humaine du divin. Paris: CERF.
• Miller, A. S. & Hoffman, J. P. (1995). Risk and religion: An explanation of gender differances in religiosity. Journal of the Sciences Study of Religion 34 (1), 63-75.
• Onay, A. (2001) Dindarlık ölçme çalışmaları: Dindarlık ölçümünde üç farklı yaklaşım. İslami
• Araştırmalar Dergisi 14 (3-4), 339-349. Onay, A. (2004). Dindarlık, etkileşim ve değişim. İstanbul: DEM Yayınları.
• Paker, K. O. (2004). Batı dışı toplumlarda sosyal psikolojiyi yeniden düşünmek: Sosyal inşacı yaklaşımın imkanları üzerine bir deneme. S. A. Arkona. (Ed.), Doğunun ve Batının Yerelliği:
• Bireylik Bilgisine Dair içinde, (ss. 203-248), İstanbul: Alfa Yayınları. Parker, I. (2004). Söylemsel pratik: Radikal sosyal inşacı araştırmanın kabulünde kültür ve bağlam. S. A. Arkonaç (Ed.), Doğunun ve Batının Yerelliği: Bireylik Bilgisine Dair içinde (ss. 35
• ), İstanbul: Alfa Yayınları. Peker, H. (1989). İman-ibadet ilişkisi. Milli Eğitim Bakanlığı Din Öğretimi Dergisi 19, 41-46.
• Peker, H. (2003). Din psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Paloutzian, R. F. (1996). Invitation to the psychology of religion. Needham Heights, MA: Allyn & Bacon.
• Stark, R. (2002). Toprağın bol olsun sekülerleşme. A. Köse (Ed.), Sekülerizm Sorgulanıyor içinde
• (ss. 33-74), İstanbul: Ufuk Kitapları. Stark, R. & Glock, C. Y. (1969). Dimensions of religious commitment. In: R. Robertson (Ed.),
• Sociology of Religion (pp. 253-261), New York: Penguin. Taplamacıoğlu, M. (1962). Yaşlara göre dini hayatın şiddet ve kesafeti üzerine bir anket denemesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, 141-151.
• Tajfel, H. & Turner, J. C. (1986). An integrative theory of intergroup conflict. In: W. G. Austin ve S.
• Worchel (Eds), The Social Psychology of Intergroup Relations (pp. 7-24), California: Brooks-Cole. Tajfel, H. (1972). La catégorisation sociale. In: S. Moscovisi (Ed.), Introduction à la Psychologie
• Sociale I (pp. 272-302), Paris: Librairie Larousse. Taştan, A. V. (1996) Değişim sürecinde kimlik ve din: Kayseri’den yurt dışına işçi göçü olayının kültürel boyutu. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Turner, J. C. (1979). Comparaison sociale et identité sociale: Quelques perspectives pour l’étude du comportement intergroupes. (Traduction de: J. Deschamps), In: W. Doise ve J. C.
• Deschamps, Expérience Entre Groupes (pp. 151-184), Paris: Mouton. Uysal, V. (1994). Psiko-sosyal açıdan oruç. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uysal, V. (1995). Dini hayat ve şahsî özellikler: Bir alan araştırması. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi II, 165-180.
• Uysal, V. (1996). Din psikolojisi açısından dinî tutum, davranış ve şahsiyet özellikleri. İstanbul:
• Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. Uysal, V. (2006). Türkiye’de dindarlık ve kadın. İstanbul: DEM Yayınları.
• Vergote, A. (1966). Psychologie religieuse. Bruxelles: Charles Dessart.
• Vergote, A. (1999). Din inanç ve inançsızlık. (Çev., V. Uysal), İstanbul: Marmara Üniversitesi
• İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. Wach, J. (1995). Din sosyolojisi. (Çev., Ü. Günay), İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat
• Fakültesi Vakfı Yayınları. Willaime, J.-P. (1995). Sociologie des religions. Paris: PUF.
• Yaparel, R. (1987). Yirmi kırk yaş arası kişilerde dinî hayat ile psiko-sosyal uyum arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yapıcı, A. & Yıldırım, M. (2003). Küreselleşme sürecinin dinî kimliklere etkisi: Sosyal psikolojik bir değerlendirme, Dini Araştırmalar VI (17), 117-138.
• Yapıcı, A. & Zengin, Z. S. (2003a). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin değer tercih sıralamaları üzerine psikolojik bir araştırma: Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği. Değerler Eğitimi Dergisi I (4), 173-206.
• Yapıcı, A. & Zengin, Z. S. (2003b). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin dinin etkisini hissetme düzeyleriyle psiko-sosyal uyumları arasındaki ilişki, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2), 65-127.
• Yapıcı, A. (2002). Dini yaşayışın farklı görüntüleri ve dogmatik dindarlık. Çukurova Üniversitesi
• İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2), 75-117. Yapıcı, A. (2003). Fiziksel ve sosyal hadiselere sebep atfetmede dinin rolü, Çukurova Üniversitesi
• İlahiyat Fakültesi Dergisi III (1), 126-165. Yapıcı, A. (2004a). Din-kimlik ve ön yargı: Biz ve onlar. Adana: Karahan Kitabevi.
• Yapıcı, A. (2004b). Din bilimleri alanında yapılan empirik çalışmalarda karşılaşılan metodolojik bir problem: Ölçek mi olguyu, olgu mu ölçeği oluşturmakta? Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1), 85-118.
• Yavuz, K. (1982). Din psikolojisinin araştırma alanları. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi V, 87-108.
• Yıldız, M. (2001). Dindarlığın tanımı ve boyutları üzerine psikolojik bir çalışma. Tabula Rasa 1(1), 42.
• Yıldız, M. (2006). Ölüm kaygısı ve dindarlık, İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Zuckerman, P. (2006). Din sosyolojisine giriş. (Çev. İ. Çapçıoğlu, H. Aydınalp), Ankara: Birleşik Kitabevi.