XIX. Yüzyılda Tarsus’un Nüfusu

Yıl 2008, Cilt: 8 Sayı: 2, 99 - 116, 01.06.2008

Abdullah Poş

Öz

XIX. yüzyılda Tarsus’un idarî yapısında önemli değişiklikler olmuştur. 1852’ye kadar Tarsus Sancağı’na bağlı ve birkaç hâneden ibaret bir köy olan Mersin aynı yıl nahiye statüsünü kazandı. 1864’te ise o zamana kadar Tarsus’un nahiyeleri olan Gökçeli, Elvanlı ve Kalınlı ile birleşerek Mersin Kazası kuruldu. 1888’de Mersin sancak merkezi olunca Tarsus yeni kurulan bu sancağın bir kazası haline geldi. İdarî yapıdaki bu yeni düzenleme, Tarsus nüfusunu önemli ölçüde etkilemiştir. Buna rağmen XIX. yüzyılın ikinci yarısında ve özellikle de 1877’den itibaren Tarsus nüfusu artmaya devam etmiştir. Nüfus artışının en önemli sebebi bu dönemde Tarsus’un aldığı göçlerdir. Osmanlılarda modern anlamda ilk nüfus sayımı 1831’de yapılmıştır. Bu sebeple araştırmanın zamanlaması 1831-1902 yıllarını kapsamaktadır. Çalışmanın kaynağını ise 1831 ve daha sonraki nüfus sayım sonuçları, sâlnâmeler, şer‘iyye sicilleri ile yerli ve yabancı araştırmacıların incelemeleri oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tarsus, Osmanlı, XIX. yüzyıl, Müslümanlar ve Gayrimüslimler

XIX. Yüzyılda Tarsus’un Nüfusu

Öz

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir, (21-39), yay. Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1986.
• Akgündüz, Ahmed-Baş, Yaşar-Tekin, Rahmi-Kaşıkçı, Osman, Arşiv Belgeleri Işığında Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf, İstanbul 1993.
• Anhengger, Robert., “Martolos”, İA, c. VII, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1993, ss. 341-344.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Tarihî Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, c. X, İstanbul 1953, ss. 1-26.
• Bilgili, Ali Sinan, Osmanlı Döneminde Tarsus Sancağı ve Tarsus Türkmenleri, Ankara 2001.
• Cook, M. A., Population Pressure in Rural Anatolia 1450-1600, Oxford University Press, London 1972.
• Cuinet, Vital, La Turquie D’asie, c. II, Paris 1892. Doğru, Halime, XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı, İstanbul 1992.
• Dumont, Paul, “1865 Tarihinde Güney Doğu Anadolu’nun İslâhı”, Tarih Enstitüsü Dergisi, çev.
• Bahattin Yediyıldız, sy. 10-11, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1981, ss. 369-394.
• Emecen, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazâsı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989.
• Faroqhi, Suraiya, “Tarsus And The Tahrir”, Osmanlı Araştırmaları, c. XIII, İstanbul 1993, ss. 75- 89.
• Göyünç, Nejat, “Hâne Deyimi Hakkında”, Tarih Dergisi, sy. 32, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1979, ss. 331-348.
• Halaçoğlu, Yusuf, “Fırka-i İslâhiye ve Yapmış Olduğu İskân”, Tarih Dergisi, sy. 27, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1973, ss. 1-20.
• nalcık, Halil, Osmanlı’da Raiyet Rüsûmu”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul 1996, ss. 31-65.
• Jennings, Ronald. C., “Urban Population in Anatolia in The Sixteenth Century: A Study of Kayseri,
• Karaman, Amasya, Trabzon and Erzurum”, International Journal of Middle East Studies, vol. VII, no: I, Cambridge University Pres, (Jan., 1976), pp. 21-57.
• Kara, Hamdi, “ Cumhuriyete Kadar Çukurova Nüfusu”, Coğrafya Araştırmaları, sy. I, c. I, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu, Şubat 1989, ss. 115-121.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk Nüfus Sayımı 1831, Ankara 1997.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul 2003.
• Miroğlu, İsmet, Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520-1566), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1990.
• Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilâtı, İstanbul 1990.
• Özdemir, Rifat, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara 1986. Russell, Josiah C. “Late Medieval Balkan And Assia Minor Population”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, vol. III, (1960), pp. 265-274.
• Saydam, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• Shaw, Stantford J., “Otoman Population Movements During The Last Years Of The Empire, 1885-1914: Some Preliminary Remarks”, Osmanlı Araştırmaları, c. I, İstanbul 1980, ss. 191-205.
• Sümer, Faruk, “Kayı”, İA, I-XIII, c. VI, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1977, ss. 459-462.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûsu’l-A‘lam, I-VI, c. IV,VI, İstanbul 1311-1316.
• Şimşirgil, Ahmed, Osmanlı Taşra Teşkilâtında Tokat (1455-1574), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1990.
• Ünal, Mehmed Ali, XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1528-1566), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989. _________, XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• Yediyıldız, Bahaeddin, Ordu Kazası Sosyal Tarihi (1455-1613), Ankara 1985.
• Yılmazçelik, İbrahim, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995.