Debûsî’nin Hadisleri Anlama ve Yorumlama İlkeleri

Yıl 2009, Cilt: 9 Sayı: 1, 159 - 188, 01.03.2009

Recep Tuzcu

Öz

Karahanlılar döneminde yaşayan Ebû Zeyd ed-Debûsî (430/1038), fıkıh tarihinde önemli şahsiyetlerden biridir. Mukayeseli İslam Hukukunun kurucusu kabul edilmektedir. İslam Hukukunun her alanında ve tasavvufla ilgili eserlerinde kendine has görüş ve yorumlar ileri sürmüştür. Bu çalışmada onun hadisleri yorumlama yöntemi tespit edilmeye çalışılacaktır. Debûsî, hadis yorumunda genellikle istikrâ yöntemini kullanmış, muhalifleri ile ihtilaf edilen kelimenin anlamını tespitte, semantik ilminden de istifade etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ebû Zeyd ed-Debûsî, Hadis, Yorum, istikra, Semantik

Debûsî’nin Hadisleri Anlama ve Yorumlama İlkeleri

Öz

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî, Musnedu’l-İmam Ahmed b. Hanbel, (I-VI), Tah. Şuayb el-Arnaud, Müessetü Kutuba, Kahire trs.
• Aydınlı, Abdullah, “Ehl-i Hadis” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, X/ 507- 508, İstanbul 1994
• Bayraktutar, Muammer, İmam Şafiî’de Lafza Bağlı Hadîs/Sünnet Yorumu, Ankara 2006
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. Huseyn b. Alî b. Mûsâ (v 458/1065), Sunenu’l-Beyhâkî el-Kebîr (I-X), thk. Muhammed Abdul Kadir Ata’, (Mektebetü’l-Dari’l-Baz, Mekketu’l- Mukerreme 1414/1994.
• Bezzar, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdulhakim (215-292), Musnedu’l-Bezzâr, I-X, Tah. Mahfuzrahman Zeynullah, Muessetu’l-Ulûmi’l-Kur’an Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikme, I. Baskı, Beyrut 1409.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail el-Cufî, Sahihu’l-Buhârî, Thk. Mustafa Dîb el- Buga, I-VI, III. Baskı Beyrut-1987.
• el-Edebu’l-Müfred, Tah. Muhammed Fuad Abdulbakî, Dâru’l-Beşâir el-İslâmiyye, III. Baskı Beyrut 1409-1989.
• Darekutnî, Alî b. Umar b. Ahmed b. Mehdî Ebû’l-Huseyn el-Bağdâdî (v. 385/995), Sunenu’d- Dârekutnî (I-IV), thk. es-Seyyid Abdullâh el-Hâşim Yemânî el-Medenî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1386/1966.
• ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman, Sunenu’d-Dârimî, I-II, Tah. Huseyn Selim Esed, Dâru’l-Kitâbu’l-A’râbî, I. Baskı, Beyrut 1407.
• ed-Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. İsâ, el-Esrâr fi'l-Usûl ve'l-Furu', Thk. Salim Özer, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri–1997.
• Takvîmu’l-Edille, thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys, Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• Dönmez, Kafi, İslâm Hukukunda Kaynak Kavramı (Lafzî Yorum Yöntemi), Doktora Tezi, İstanbul 1981.
• Ebû Dâvûd, Suleymân İbni’l-Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî, Sunenu Ebî Dâvûd, (I-V), Çagrı Yayınları, II. Bakı, İstanbul, 1992.
• Ebû Ubeyd, Kasım b. Selam el-Herevî, Garibu’l-Hadis, Thk. Muhammed Muin Han, I-IV, Dâru’l-Kutubu’l-Arabî, I. Baskı, Beyrut 1396.
• Ebû Ya'la', Ahmed b. Ali b. el-Musennâ el-Mavsılî et-Temimi, Musned Ebî Ya'la, I-XIII, thk. Huseyn Selîm Esed, Dâru'l-Me'mun li't-Turâs, I. Baskı, Dımeşk 1404/1984.
• Hemmâm İbn Münebbih, Sahifa-i Hemmâm İbn Münebbih, (Çeviren: Kemal Kuşçu), İstanbul 1967.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah b. abdilberr en-Nemerî, et-Temhîd, Thk. Mustafa b. Ahmed el-‘Alevî- Muhammed Abdulkebir el-Bekr, I-XXIII, Vuzeratu’l-Ummü’l-Evkâf, Marib 1387.
• İbn Ebî Şeybe, el-Musannefü İbn Ebî Şeybe, (I-VII), thk. Kemâl Yûsufu’l-Hût), Mektebetü’r- Rüşd, I. Baskı, Riyad 1409.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu’l-Bârî, I- XIII, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1379.
• İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr el-Bermekî el-İrbilî, Vefeyâtu’l- A’yân ve Ebnâu’z-Zemân, Beyrut 1970.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Ebî Hâtim et-Teymî el-Bustî (v. 354/965), Sahîhu İbn-i Hibbân (I-XVIII), thk. Şuayb el-Arnavûd, II. Baskı, Beyrut 1414/1993.
• İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk Ebû Bekr es-Sulemî en-Nisâbûrî, Sahîhu İbni Huzeyme, I- IV, thk. Muhammed Mustafâ el-Âzâmî, Mektebetu'l-İslamî, Beyrut 1970/ 1390.
• İbnu’l-İmâd, Ebû’l-Felâh Abdulhay b. İmâd, Şezerâtu’z-Zeheb fî’l-Ahbâri men Zeheb, Beyrut, ty.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmâduddîn İsmâ’îl b. Kesîr (774/1372) el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut 1966–1967.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sunenu İbni Mâce (I-II), thk. M. Fuâd Abdulbâkî, Çagrı Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 1992.
• İshâk b. Râhûye, İshâk b. İbrâhîm b. Mahled el-Hanzalî el-Mervezî (v. 238/852), Musnedu İbn İshâk b. Râhûye (I-II), thk. Abdulgafûr Abdulhâk Huseyn, Mektebetu’l-İmân, Medine 1995.
• İzmirli İsmail Hakkı, İlm-i hilâf, Hukuk matbaası, Dersaadet İstanbul 1330.
• Kılıç, Sadık, “Nesnellik Öznellik Arasında Yorum”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, Cilt 9 Sayı 2, Ankara 1996.
• Kılıçer, Esad, “Ehl-i Rey” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, X/ 520-524, İstanbul 1994.
• el-Kuraşî, Ebû Muhammed Abdülkadir b. Muhammed (H. 775), el-Cevâhirû’l-Mudıyye fî Tabakâtil Hanefiyye, Mısır 1979.
• Kutluboğa, Ebû’l-Adl Zeyneddîn Kâsım, Tâcu’t-Terâcîm fî Tabakâti’l-Hanefîyye, Bağdad 1382/1962.
• el-Leknevî, Ebû’l-Hasenât Muhammed Abdulhay el-Hindî, el-Fevâidu’l-Behiyye fî Terâcimi’l- Hanefîyye, Beyrut, ty.
• Malik, İbn Enes, Muvattau Mâlik, I-II, Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî, Dâru İhyau Turasi’l- Arabî, Mısr-trs.
• Müslim, b. el-Haccâc Ebû’l-Huseyn el-Kuşeyrî, en-Nisâbûrî, Sahîh-i Muslim (I-III.), thk. Muhammed Fu’ad Abdulbakî, Çagrı Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 1992.
• Nazlıgül, Habil, İmam Şafiî’nin Hadis Kültürümüzdeki Yeri, Ankara 1993
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb ebû Abdurrahman, Sunen-i Nesâî, Thk. Abdulfettah Ebû Gudde, I- VIII, Mektebetu’l-Matbuati’l-İslâmiyye, II. Baskı, Haleb 1986/ 1406.
• Özafşar, Mehmet Emin, Hadisi Yeniden Düşünmek, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 1998.
• Said İbn Mansur, Ebû Osmân el-Horasânî (v. 227/841), Sunenu Sa’îd İbn Mansûr (I-IV), thk. Sa’d b. Abdillâh b. Abdulazîz, Dâru’l-Asîmî, I. Baskı, Riyad 1414.
• Sarıtepe, Erdoğan “Debûsî’nin Hayatı ve Eserleri” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 13 Sayı 2 Elazığ 2008.
• Şafiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs, el-Ümm, II. Baskı, Daru’l-Ma’rife Beyrut- 1393.
• İhtilâfu’l-Hadîs, Thk. Âmid Ahmed Haydar, I. Baskı. Beyrut 1985.
• er-Risâle, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire 1358/1939.
• Cimâu’l-İlm, Beyrut 1405
• eş-Şatibî, Ebû İshak İbrahim, İslami İlimler Metodolojisi, Çeviren: Mehmet Erdoğan, İz Yayınları, İstanbul 1990.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen (v. 189), Muvattau’l-İmâm Mâlik (I-III), thk. Takiyuddîn en-Nedvî, Dâru’l-Kalem, I. Baskı, Dımeşk 1413/1991.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed b. Eyyub (v. 360/970), el-Mu’cemu’l-Evsat (I-X), thk. Tarık b. Ivadillâh b. Muhammed, Abdul Muhsin b. İbrâhîm el-Huseynî, Dâru’l- Haremeyn, Kahire 1415.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Salâmî b. Abdilmelik b. Seleme (v. 321/933), Şerhu Meâni’l-Âsâr (I-IV), thk. Muhammed Zuhrî en-Naccâr, Dâru’l-Kutububi’l- İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1399.
• Taşköprürlüzâde, Ahmed b. Mustafa, Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevduâti’l- Ulûm, Kahire, ty.
• Tirmizî, Ebû Musâ Muhammed b. İsâ es- Sülemî, Sunen et-Tirmizî, Thk. Ahmed Muhammed Şakir, I-V, Dâru Turasi’l-Arabî, Beyrut- Trs.
• Tuzcu, Recep, el-Esrâr İsimli Eseri Çerçevesinde Debûsî’nin Hadis Anlayışı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2009.
• Ünal, İsmail Hakkı, İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebinin Hadis Metodu, DİB Yayınları, Ankara 1994.
• Zeylâî, Abdullâh b. Yûsuf Ebû Muhammed el-Hanefî (v. 762/1360), Nasbu’r-Râye li Ehâdisi’l- Hidâye (I-IV), thk. Muhammed Yûsuf el-Benûrî, Dâru’l-Hadîs, Mısır 1357.
• Ziriklî, Hayreddin, el-Â’lâm, I-X, 2. Baskı, ty.
• Abu Zayd Al-Dabûsî and His Hadith Interpretation Method
• Citation / ©- Tuzcu, R. (2009). Abu Zayd Al-Dabûsî and His Hadith
• Interpretation Method. Çukurova University Journal of Faculty of Divinity 9 (1), 159-188.
• Abstract- Abu Zayd Al-Dabûsî, who lived in the age of the Karahanlılar, is
• one of the most important scholar of the history of Islamic Law. He has been
• accepted the founder of the comperative Islamic Law. He has expressed
• many original views and interpretations in his Works about different
• disciplines of Islamic Law and misticism. His metodlgy has been noticed in
• the Al-Debûsî interpretation of hadith. He had used deductional and
• anological method in his interpretation. In establishing diffrent viewes of the
• word’s mean which is his oppenents used. He has benefit from semantics.
• Determining his hadith Interpretation method will have a contribution for he study of hadith.