İbn Rüşd’e Göre Yaratma

Yıl 2010, Cilt: 10 Sayı: 2, 76 - 114, 01.06.2010

Tuncay Akgün

Öz

İbn Rüşd’e Göre Yaratma

Öz

Yaratma kavramı, Tanrının diğer sıfatlarının ve Tanrı ile evren arasındaki ilişkinin anlaşılmasında anahtar kavramlardan biridir. Çünkü bu konu, Tanrı’nın ilmi, iradesi, yarattıklarına benzememesi, imkân, nedensellik, varlık – mahiyet ilişkisi, ezeli yaratma, yoktan yaratma ve sudûr konusu gibi daha birçok önemli problemi içinde barındırmaktadır. Yaratma konusunda gerek felsefe gerekse teolojik düşünce geleneğinde iki temel bulunmaktadır. Bunlardan birisi genelde kelamcılar tarafından temsil edilen ‘zamansal (sonradan) yaratma’ iken, diğeri genelde filozofların temsil ettiği ‘ezeli yaratma’ anlayışıdır. İbn Rüşd’e göre dini nasslar yaratma konusunda yoruma açık argümanlar ortaya koymuştur. Dolayısıyla böyle bir metafizik konuda, hiç kimse kendi düşüncesini mutlak doğru gibi görerek diğerlerinin düşüncelerinin din dışı olduğunu iddia etmemelidir. Diğer filozoflar gibi, İbn Rüşd’de âlemin ezeli olduğunu düşünür. Fakat onun iki türlü ezeli varlık anlayışı vardır. Biri zamansız ve nedensiz ezeli varlık ki bu Allah’tır. Diğeri ise, zamansız fakat nedenli ezeli varlık ki bu da âlemdir.

Anahtar Kelimeler

İbn Rüşd, yaratma, varlık, ezeli yaratma, yoktan yaratma, zamansal yaratma

Kaynakça

• Adıgüzel, Nuri, “Meşşâi Filozoflarda ‘Tabiat’ Kavramı”, Dini Araştırmalar, Mayıs-Ağustos, C 5, s. 13, 2002.
• Alper, Ömer Mahir, “İbn Rüşd’ün İbn Sina’yı Eleştirisi”, Dîvân, 2001/1.
• Ammara, Muhammed, el-Maddiyye ve’l-Misaliyye fi Felsefeti İbn Rüşd, 2. bs., Kahire: Dârü'l- Maârif, (ts.).
• Arslan, Ahmet, Felsefeye Giriş, Ankara: Vadi Yay., 1999.
• Aristoteles, Metafizik, çev: Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal Yay., 1996.
• Atay, Hüseyin, “İslam Felsefesinde Yaratma”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 2003, C I, sayı1.
• Aydınlı, Yaşar, Oya Şimşek “İbn Rüşd’ün İbn Sina’yı Eleştirisi” Uludağ Üniversitesi İ.F.D., C 17, sayı 1, 2008.
• Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed Basri, et-Temhid fi'r-Red ale'l- Mülhideti'l-Muattıla, thk: Mahmûd Muhammed Hudayri, Kahire: Dârü'l-Fikri'l-Arabi, 1947.
• Bozkurt, Ömer, “Problem ve Tartışmalarıyla Gazali ve İbn Rüşd’e Göre İmkân Meselesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, C 13, sayı 1.
• Burrel, David, Faith and Fredom –An Interfaith Perspective, United Kingdom: Blackwell Publishing, 2004.
• Craig, William Lane, The Cosmological Argument from Plato to Leibniz, London: The Macmillan Co., 1980.
• _________, “The Ultimate Question of Orijins: God and the Beginning of the Universe”, http://www. reasonablefaith.org., Erişim Tarihi: 05/02/2009.
• Çetin, İsmail, “Boethius’ta Tanrı’nın Bilgisi ve İnsan Hürriyeti”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, cilt: XII, sayı 2.
• Deniz, Gürbüz, Kelâm-Felsefe Tartışmaları (Tehâfütler Örneği), Ankara: Fecr Yay., 2009.
• Efil, Şahin,“Büyük Patlama Kozmolojisinin Teistik Yorumu Üzerine”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl:8, Sayı:18, 2004.
• Erdem, Engin, İlâhî Ezelilik ve Yaratma Sorunu, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006, (Basılmamış Doktora Tezi).
• Farabi, Fusulü’l - Medenî, çev: Hanifi Özcan, İstanbul: M.Ü.İ.F.Y., 2005.
• _________, Uyûnü’l-Mesâil (el – Mecmû içinde), Mısır: 1907.
• _________, Harfler Kitabı, (Kitâbu’l-Hurûf), çev: Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Gazali, Filozofların Tutarsızlığı, çev: Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: Klasik Yay., 2005.
• _________, Felsefenin Temel İlkeleri, (Makâsıdu’l – Felâsife), çev: Cemaleddin Erdemci, Ankara: Vadi Yay., 2001.
• _________, Mişkatü’l-Envâr – Nurlar Feneri, çev: Süleyman Ateş, İstanbul: Bedir Yayınevi, 1994.
• _________, İtikatta Ölçülü Olmak, çev: Hanifi Akın, İstanbul: Ahsen Yay., 2005.
• Gunton, Colin E., “Inrtoduction” The Doctrine of Creation-Essays in Dogmatics, History and Philosophy, Edited by: Colin E. Gunton, London: T&T Clark International, 2004.
• Hyman, Arthur –James J. Walsh, Philosophy in the Middle Ages: The Christian, Islamic and Jewish Traditions, 2nd EdI, Indianapolis: Hackett Publishing Company, 1973.
• Irakî, Muhammed Atıf, en-Nez'atü'l-Akliyye fî Felsefeti İbn Rüşd, (4. bs.), Kahire: Dârü’l- Maârif, 1984.
• Izutsu, Toshihiko, İslamda Varlık Düşüncesi, çev: İ. Kalın, İstanbul: İnsan Yay., 1995.
• İbn Rüşd, Risaletü's-Semai't-Tabii. i’dad Ceyrâr Cehâmî; zabt ve ta’lik: Refîk el-Acem, Beyrut: Dârü'l-Fikri'l-Lübnani, 1994.
• _________, Tefsiru Mâba'de't-Tabia, Neşr., Maurice Bougyes, 2. bs., Beyrut : Dârü'l-Maşrık, 1973, C 1.
• _________, Faslu’l-Makâl fîmâ beyne’l-Hikme ve’ş-Şeria mine’l-İttisâl, thk: Muhammed Umare, 2. Bsm, Kahire: Dârü'l-Maârif, 1983.
• _________, Tutarsızlığın Tutarsızlığı, çev: Kemal IŞIK, Mehmet DAĞ, Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Yay., 1986.
• _________, Telhîsu Mâba’de’t-Tabîa (Metafizik Şerhi), çev: Muhittin Macit, İstanbul: Litera Yay., 2004.
• _________, Siyasete Dair Temel Bilgiler, çev: M. Hilmi Özev, İstanbul: Bordo Siyah Yay., 2005.
• _________, Felsefe - Din İlişkileri – Faslu’l-Makâl, el-Keşf an Minhâci’l-Edille, Haz: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yay., 2004.
• _________, Damime, çev: Bekir Karlığa, (Faslu’l-Makâl içinde), İstanbul: İşaret Yay., 1999.
• İbn Sina, Kitâbu’ş-Şifa Metafizik I, çev: Ekrem Demirli, Ömer Türker, İstanbul: Litera Yay., 2004.
• _________, Kitâbu’ş-Şifa Metafizik II, çev: Ekrem Demirli, Ömer Türker, İstanbul: Litera Yay., 2005.
• _________, İşaretler ve Tenbihler, çev: Ekrem Demirli, Ali Durusoy, Muhittin Macit, İstanbul: Litera Yay., 2005.
• _________, “Er-Risâletu’l-Arşiyye”, Risaleler, çev: Alparslan Açıkgenç, M. Hayri Kırbaşoğlu, Ankara: Kitabiyat, 2004.
• Kenny, Anthony, Medieval philosophy - A new History of Western Philosophy II, Oxford: Oxford University Press, 2007.
• Kocabaş, Şakir, Kur’an’da Yaratılış, İstanbul: Pınar Yay., 2004.
• Kogan, Barry S. “Eternity and Origination: Averroes’ Discourse on the Manner of the World’s Existence”, Islamic Theology and Philosophy -Studies in Honor of George F. Hourani, Edited by Michael E. Marmura, Albany: State University of New York Press, 1984.
• Kutluer, İlhan, İbn Sina Ontolojisinde Zorunlu Varlık, İstanbul: İz Yay., 2002.
• Leaman, Oliver, Ortaçağ İslam Felsefesine Giriş, çev: Turan Koç, İstanbul: İz Yay., 2000.
• Olguner, Fahrettin, Üç Türk - İslam Mütefekkiri İbn Sina, Fahreddin Razi, Nasireddin Tûsi Düşüncesinde Varoluş, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1984.
• Paşazâde, Kemal, Tehâfüt Haşiyesi, çev: Ahmet Arslan, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1987.
• Reçber, M. Sait, “Plotinus: Tanrı’nın Birliği ve Basitliği Üzerine”, A.Ü.İ.F.D,.51:1, 2010.
• _________, “Fârâbi ve Tanrı’nın Basitliği Meselesi”, Uluslararası Fârâbi Sempozyumu Bildiri- leri , ed. Fehrullah Terkan, Şenol Korkut, Ankara: Elis Yay., 2005.
• _________, “Vâcibü’l-Vücûd’un Mahiyeti Meselesi”, Uluslararası İbn Sina Sempozyumu, Ed: M. Mazak-N. Özkaya, İstanbul: İstanbul B.B. Kültür A.Ş. Yay., 2008.
• Sarıoğlu, Hüseyin, İbn Rüşd Felsefesi, İstanbul: Klasik Yay., 2006.
• _________, “İbn Rüşd’ün Düşünce Sisteminde Hakikat – Felsefe – Din İlişkileri”, Dîvân İlmi Araştırmalar, Yıl 6, sayı10, 2001/1.
• Sheikh, M. Saeed, Islamic Philosophy, London: The Octagon Press, 1982.
• Taslaman, Caner, Big Bang ve Tanrı, İstanbul: İstanbul Yayınevi, 2006.
• Tortuk, Bilgehan Bengü, “İbn Sina Düşüncesinde Zorunlu Varlık’ın “Bir” Niteliği”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.F.D., Yıl: 2009/1, sayı 22.
• Türker, Mubahat, Üç Tehâfüt Bakımından Felsefe ve Din Münasebeti, Ankara: A.Ü.D.T.C.F. Yayınları, 1956.
• Urvoy, Dominique, “İbn Rüşd”, İslam Felsefesi Tarihi, (Ed. Seyyid Hüseyin Nasr, Oliver Leaman) çev: Şamil Öçal, Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul: Açılımkitap Yay., C I, 2007.
• Uslu, Ferit, Tanrı ve Fizik, Ankara: Nobel Yay., 2007.
• Creation in Averroes
• Citation / ©-Akgün T. (2010). Creation in Averroes, Çukurova University
• Journal of Faculty of Divinity 10 (2), 111-149.
• Abstract- The concept of creation is one of the key concepts in understand
• ing the divine attributes and God’s relation to the universe. Since this issue is
• also related with the problems such as divine knowledge, divine will, divine
• uniqueness, contingency, causality, the relation of essence and existence,
• eternal creation, creation out of nothing, it has a great importance in the phi
• losophy of religion. There are two main lines about creation in the tradition of
• philosophy and theology. One of them is ‘the temporal creation’, which is
• generally held by Islamic theologians, and the second one is ‘the eternal crea
• tion’, which is generally accepted by the philosophers. According to Ibn Rushd
• religious sources (verse of the Quran and Hadith) brought out arguments
• which could be discussed. Consequently, in such a metaphysical subject no
• one should see its ideas as absolute truth and claim others as outside relig
• ion. Like other philosophers, Ibn Rushd thinks the universe as eternal. But, he
• has two types of eternal existence understanding. One of them is timeless
• and reasonless eternal existence, this is Allah. The other one is timeless but
• reasonable eternal existence, this is the universe.