Dinler Tarihi Açısından Alevîlik-Bektaşîlikte İbadet ve Cemevleri Üzerine Bir Deneme

Yıl 2010, Cilt: 10 Sayı: 2, 73 - 98, 01.06.2010

Asife Ünal

Öz

Dinler Tarihi Açısından Alevîlik-Bektaşîlikte İbadet ve Cemevleri Üzerine Bir Deneme

Öz

Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîliğin en temel ritüellerinden biri olan cem ayini günümüzde cemevlerinde icra edilmektedir. Ancak cemevlerinin dinî ve hukukî statüsü üzerinde fikir ayrılıkları bulunmaktadır. Bu makale cemevlerinin dinî statüsü üzerine Dinler Tarihi açısından bir deneme mahiyetindedir. Çalışmada önce Alevîlik- Bektaşiliğin konumu Dinler Tarihi perspektifi ile ele alınmış, ilk iki bölümde din ve ibadet kavramları analiz edilmiş, buradan hareketle Alevîlik-Bektaşiliğin ayrı bir din olarak görülüp görülemeyeceği ve cem törenlerinin ibadet sayılıp sayılamayacağı incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise mabet ve ibadethane kavramları ile cemevlerinin statüsü tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alevîlik-Bektaşîlik, din, ibadet, mabet, ibadethane, cemevi

Kaynakça

• Alevi Çalıştayları Nihai Rapor, Devlet Bakanlığı, Ankara 2010.
• Altınok, Baki Yaşa, Alevîlik-Hacı Bektaş Veli-Bektaşîlik, Oba Kitabevi, 2.Baskı, Ankara 2008.
• Bozkurt, Fuat, Alevîliğin Toplumsal Boyutları, Tekin Yayınevi, İstanbul 1993.
• Cem Vakfı Anadolu İnanç Önderleri Birinci Toplantısı(16-19 Ekim 1998 İstanbul)- Alevi İslam İnancının Öncüleri Dedeler, Babalar, Ozanlar Ne Düşünüyor, Cem Vakfı Yayınları, İs- tanbul 2000.
• Cem Vakfı Çalışmaları ve Vakıf Genel Başkanı Prof. Dr. İzzettin Doğan’ın Görüş ve Düşünce- leri, Cem Vakfı Yayınları, İstanbul 1998.
• Devellioğlu,Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi,Ankara 1992.
• Dinî Araştırmalar, “Alevîlik” Özel Sayısı, C.12, S.33, Ankara 2009.
• Doğan, Cafer, Alevi İslâm’ın İslâm Anlayışı-Ehl-i Beyt Yolu, Oba Yayıncılık, 2.Baskı, Ankara 2008.
• Eğri, Osman, “Alevîlik-Bektaşîliğin Güncel Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Dinî Araştırmalar, “Alevîlik” Özel Sayısı, C.12, S.33, ss.25-35, Ankara 2009.
• ----------------, “Alevîlik-Bektaşîlik Hıristiyanlıktan Etkilenmiş Midir”, 1.Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, ss.105-112, Ankara 1999.
• Eröz, Mehmet, Türkiye'de Alevîlik- Bektaşîlik, Otağ Matbaacılık, İstanbul 1977.
• Eyice, Semavi, “Cami”, DİA, VII, ss.56-90, İstanbul 1993.
• ez-Zebidi, Zeynü’d-din Ahmed b. Ahmed b. Abdi’l-Latif, Sahih-i Buharî Muhtasarı Tecrid-i Sarih ve Tercemesi ve Şerhi, Çeviren:Ahmet Naim, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 9.Baskı, C.I, Ankara 1987.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, Geçmişten Günümüze Halk İnançları İtibariyle Alevîlik-Bektaşîlik, Türk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları, Ankara 1994.
• ----------------, Türkiye'de Alevîlik-Bektaşîlik, Selçuk Yayınları, Ankara 1990.
• Güç, Ahmet, “Mâbed”, DİA, XXVII, ss.276-280, Ankara 2003.
• Gürsoy,Şahin- Kılıç,Recep, Türkiye Aleviliği Sosyo-Kültürel Dinsel Yapı Çözümlemesi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2009.
• Hacı Bektâş-ı Veli, Makâlât, Esad Coşan’ın Tenkitli Basımından Sadeleştiren: Hüseyin Özbay, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• ----------------, Velâyetnâme, Hazırlayan: Hamiye Duran, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2007.
• Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli, Makâlât, Hazırlayanlar: Ali Yılmaz-Mehmet Akkuş-Ali Öztürk, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2009.
• İbn Manzur, Lisanü’l Arab, Daru İhyâi't-Turasi'l-Arabî, Beyrut 1988.
• İmam Muhammed Bakır-İmam Cafer Sadık, Buyruk, Yazan: Molla İbrahim, Çeviren ve Sade- leştiren: Baki Yaşa Altınok, Yayına Hazırlayan: Mustafa Aydoğdu, Ümit Ofset, Ankara 2011.
• İz, Mahir, Tasavvuf, İstanbul 1990.
• Kaplan, Doğan, Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2010.
• Kılıç, Mustafa Cemil,“Tarihten Günümüze Alevi İbadetleri” Tarihten Bugüne Alevilik, Sempoz- yum Bildirileri, Cem Vakfı Ankara Şubesi Yayınları, ss.159-168, Ankara 2010.
• Kuran-ı Kerim ve Türkçe Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı,(www.diyanet.gov.tr).
• Kutlu, Sönmez, Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2006.
• ----------------, Din Anlayışında Farklılaşmalar Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîlik, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003.
• Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil), Kitabı Mukaddes Şirketi-Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul 2009.
• Küçük, Abdurrahman, Din ve Eğitim, Berikan Yayınevi, Ankara 2010.
• ----------------, Türkiye Meselelerine Dair, Berikan Yayınevi, Ankara 2010.
• ----------------, “Kuran’da Din ve Din Anlayışı”, Dinler Tarihi Araştırmaları II, Dinler Tarihi Der- neği Yayınları, ss.3-13, Ankara 2000.
• Küçük,Abdurrahman- Küçük,Mehmet Alparslan, Türkistan’dan Türkiye’ye Alevîlik-Bektaşîlik (Dinler Tarihi Açısından Bir Yaklaşım), Berikan Yayınevi, Ankara 2009.
• Küçük,Abdurrahman- Tümer,Günay- Küçük,Mehmet Alparslan, Dinler Tarihi, Berikan Yayıne- vi, Ankara 2009.
• Milliyet Gazetesi, 7 Ocak 2004.
• Noyan, Bedri, Bektaşîlik-Alevîlik Nedir, Doğuş Matbaacılık, Ankara 1985.
• Onat, Hasan, “Kimlik ve Teoloji Bağlamında Alevîlik-Bektaşîlikle İlgili Kimlik Tartışmaları Üze- rine”, Tarihten Bugüne Alevilik, Sempozyum Bildirileri, Cem Vakfı Ankara Şubesi Ya- yınları, ss.87-106, Ankara 2010.
• Önkal, Ahmet- Bozkurt, Nebi, “Cami”, DİA, VII, ss.46-56, İstanbul 1993.
• Sarıtaş, Süleyman, “Alevîlik-Bektaşîlik: Allah'a Kul, Muhammed'e Ümmet, Ali'ye Talib”, Türk Yurdu Dergisi, C. 25, S.210, ss.48-50, Ankara 2005.
• Selçuk, Ali, Tahtacılar, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2004.
• Sezgin, Abdulkadir, Hacı Bektaş Velî ve Bektaşîlik, Sezgin Neşriyat, 3.Baskı, İstanbul 1991.
• Sinanoğlu, A.Faruk, Türk Kültüründe Alevi-Bektaşi Olgusu, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstan- bul 2008.
• Sinanoğlu, Mustafa, “İbadet”, DİA, XIX, ss.233-235, İstanbul 1999.
• Sofuoğlu,Cemal- İlhan,Avni, Alevîlik Bektaşîlik Tartışmaları, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1997.
• Tümer, Günay, “Din”, DİA, IX, ss. 312-320, İstanbul 1994.
• Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, I-II, Ankara 1998.
• Uçar, Ramazan, Sosyolojik Açıdan Alevîlik ve Bektaşîlik, Aziz Andaç Yayınları, Ankara 2008.
• Üzüm, İlyas, Günümüz Alevîliği, İSAM Yayınları, İstanbul 1997.
• Vakit Gazetesi, 6 Ocak 2004.
• Yeni Şafak Gazetesi, 6 Ocak 2004.
• Yörükhan, Yusuf Ziya, Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar, Eklerle Yayıma Hazırlayan: Turhan Yörükhan, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• Zelyut, Rıza, Türk Aleviliği-Anadolu Aleviliğinin Kültürel Kökeni, Kripto, 4.Baskı, Ankara 2010.