Kur’ân Ayetlerini İsimlendirme Geleneği

Yıl 2011, Cilt: 11 Sayı: 1, 21 - 53, 01.03.2011

Burhan Baltacı

Öz

Kur’ân’ın ve surelerin isimlerinin var olduğu bilinmektedir. Bazı ayetlerin isimleri kaynaklarımızda yer almaktadır. Bununla beraber kaynaklarda ayetlerin isimlendirilmesinden bahsedilmemektedir. Bu çalışmamızda, Kur’ân ayetlerinin isimlendirilmesi üzerinde durduk. Klasik kaynaklarımızda ve modern literatürde yer alan ayet isimlerinden bir kısmına yer verdik. Ayetlerin neden bu isimle anıldığını izah etmeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, ayet, ayetlerin adlandırılması, ayetlerin isimleri, Besmele, Ayet el

Kur’ân Ayetlerini Đsimlendirme Geleneği

Öz

Kaynakça

• Yazma Eserler
• Ba 1816/2, Şerhu Âyeti’l-Kursî, (müellifi bilinmiyor) mb., vr. 76b-82a, istinsah tarihi: (1180 /1765), Amasya Beyazıt İl Halk Kütüphanesi Yazmaları.
• Ba 976/4, Ebû’l-Leys Nasr b. Muhammed es-Semerkandî (373/983), Risâletu’l-Besmele, vr. 99a-100a, Amasya Beyazıt İl Halk Kütüphanesi Yazmaları.
• Mil Yz A 3757/5, Risâle fî Fedâili Âyeti’l-Kursî, mb., vr. 37b-38b, dvd nu. 204, Milli Kütüp- hane Yazmalar Koleksiyonu.
• Mil Yz A 5629/9, Tefsîru Besmele, mb., vr. 35b, dvd nu.333, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu.
• Mil Yz A 8368/2, Tefsîru Âyeti’l-Kursî, mb., istinsah tarihi: (1710/1756), vr. 14a-150a, dvd nu. 552, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu.
• Dur 88, Risâle fîl-Besmele, mb., müstensih: Ahmed es-Sahavî, istinsah tarihi (1197/1782), 38 vr., Balıkesir Dursunbey İlçe Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, Balıke- sir İl Halk Kütüphanesi Yazmaları.
• Ha 49-2, Şerafuddîn Davûd b. Mahmûd el-Kayserî (751/1350), Risâle fî Hakkil-Besmele, vr. 204a-205b+1, Haraççıoğlu Koleksiyonu, Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi.
• Hk 402/11, Cemâluddîn Halvetî İsmaîl b. Abdillâh er-Rûmî (899/1494), Risâletu Te’vîli’l- Besmele, vr. 85b-89b, Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi Yazmaları.
• Hk 23993, Ebû Sa‘îd Muhammed b. Mustafâ el-Hâdimî (1175/1762), Risâle fî Beyâni “Bismillahir-Rahmânir-Rahîm”, müstensih: Muhammed Hıfzı b. Ahmed el-Erzurumî, istinsah tarihi: (1266/1848), 83 vr., Erzurum İl Halk Kütüphanesi Yazmaları.
• Hk 417/2, Tefsîru Âyeti’l-Kursî, mb., vr. 89b-146b, Kastamonu İl Halk Kütüphanesi Yaz- maları.
• Hk 835/1, Hâdimî, Şerhu’l-Besmele, müstensih: Ali b. Muhammed, istinsah tarihi: (1198/1783), vr. 1b-33a, Kastamonu İl Halk Kütüphanesi Yazmaları.
• Hk 1310/7, Risâle-i Tefsîr-i Besmele, mb., vr. 83b-101a, Manisa İl Halk Kütüphanesi Yazmaları.
• Hk 970/20, Ahmed b. Ömer el-İskenderânî ed-Dimaşkî (795/1392), Futûhu’l-Ğaybi’l-Kudsî fî Tefsîri Âyet el-Kursî, vr. 103a-105b, dvd nu. 1657, Milli Kütüphane, Samsun İl Halk Kütüphanesi Yazmalar Koleksiyonu.
• Vezirköprü 591/3, Tefsîr-i Sûre-i Kevser ve Âyet el-Kursî, mb., vr. 55b-56a, dvd nu. 1689, Milli Kütüphane Samsun Vezirköprü İlçe Halk Kütüphanesi Yazmalar Koleksiyonu. Diğer Kaynaklar
• Ahmed, Ebû ‘Abdillâh Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî (241/855), Musned, I-VI, Muessesetu Kurtuba, Mısır ts.
• Ali b. Ebî Bekr el-Heysemî (807 h.), Mecme‘u’z-Zevâid ve Menbe‘u’l-Fevâid, I-X, ys.
• Alwanî, “The Testimony of Women in Islamic Law,” The American Journal of Islamic Social Sciences, Heindon USA, 13/2, Summer 1996.
• Âmidî, Ebû’l-Hasen Seyfuddîn Ali b. Muhammed (631/1233), el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, I-IV, Kahire 1968.
• ‘Âmir, ‘Abdullatîf Muhammed, ed-Duyûn ve Tevsîkuhâ fi’l-Fıkhi’l-İslâmî, Dâru Mercân, Kahire 1984.
• Asifî, Muhammed Mehdi, “Tathir Ayeti Üzerine”, Ehl-i Beyt Mesajı, yıl 2, sy. 7, Ankara Ocak- Mart 1995, ss. 7-20.
• Aydemir, Abdullah, "Besmele," Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, c. 10, sy. 106-107, Ankara 1971, ss. 82-90.
• Baltacı, Burhan, Müdâyene Âyeti Tefsiri (Bakara Sûresi 2/282), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ü. SBE, Danışman: Prof. Dr. Yakup Çiçek, İstanbul 1998, 139 s.
• Bedir, Ahmet "Sûrelerin İsimleri," Harran Ü. İlahiyat F. Dergisi, sy. 5, Şanlıurfa 1999, ss. 167- 216.
• Bendiderya, Cafer, “Mübahele Olayı”, Ehl-i Beyt Mesajı, yıl 2, sy. 8, Ankara Nisan-Haziran 1995, ss. 15-30.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yay., İstanbul ts.
• Birışık, Abdülhamit, “Kur’an, Tarifi ve İsimleri” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara 2002, c. XXVI, ss. 383-384.
• Buhârî, Ebû ‘Abdillah Muhammed b. İsmâil el-Cû‘fî (256/870), Sahîhu’l-Buhârî, I-VI, tah. Mustafâ Dîb el-Buğâ, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1407/1987.
• Can, A. Vecdi, "Bir Ayetin Işığında İslam Dinin Muhasebeye Bakışı," Akademik Bakış, Sayı 15, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Celalabat-Kırgızistan 2008.
• Carra B. de Vaux, "Basmala." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman; , Th. Bianquis; , C.E. Bosworth; , E. van Donzel; and W.P. Heinrichs. Brill, 2011. Brill Online. Cukurova University. 12 October 2011.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, TDV. Yay., Ankara 1989.
• Coşkun, Muhammed, İbadet Ayetlerinin Antropolojik Yorumu, Danışman: Prof. Dr. Hasan Elik, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ü. SBE, 2010.
• Çetin, Abdurrahman, “Kur’an’a Göre Kur’an’ın İsim ve Sıfatları,” Uludağ Ü. İlahiyat F. Dergisi, sy. 5, c. 5, Bursa 1993, ss. 67-103.
• Çetin, Mustafa, “Ayetü’l-Kürsî,” DİA, İstanbul 1991, c. IV, ss. 244-245.
• Demirci, Muhsin Tefsir Usûlü, MÜİF Vakfı Yay., İstanbul 2007.
• Demireşik, Ömer Faruk İtab Ayetleri Işığında Hz. Peygamber'in Dindeki Yeri Ve İsmeti, Da- nışman: Prof. Dr. Bedrettin Çetiner, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, MÜ SBE, 2003.
• Derman, M. Uğur ve Mustafa Uzun, “Besmele (Hat),” DİA, c. V, ss. 532–537.
• Ebû Dâvûd, Suleyman b. Eş‘as es-Sicistânî el-Ezdî (275/888), Sunenu Ebî Dâvûd, I-III, Muessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, Beyrut 1409/1988.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, I-X, Eser Neşriyat, İstanbul ts.
• Graham, William A. "Basmala." Encyclopaedia of Islam, (EI 3). Edited by: Gudrun Krämer; Denis Matringe; John Nawas; Everett Rowson. Brill, 2011. Brill Online. Cukurova University. 12 October 2011 <http://brillonline.nl/subscriber/entry?entry=ei3_COM- 23497>
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. ‘Ali Ebû Bekr (393-464), Târîhu Bağdâd, I-XIV, Dâru’l-Kutubi’l- ‘İlmiyye, Beyrut ts.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurranmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî (327/939), Tefsîru’l-Kur’âni’l- ‘Azîm Musneden ‘an Rasûlillâhi ve’s-Sahâbeti ve’t-Tâbiîn, thk. Es‘ad Muhammed et- Tayyib, Riyâd 1417/1997.
• İbn Hacer, Hafız Ahmed b. ‘Ali b. Hacer el-‘Askalânî (852 h.), Fethu’l-Bârî, (Şâmile2 Progra- mı kullanılmıştır.)
• İbn Hazm, Ebû ‘Abdillâh Muhammed, fî Ma‘rifeti’n-Nâsih ve’l-Mensûh, (Şâmile2 Programı kullanılmıştır).
• İbn Hıbbân (354 h.), Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed Ebû Hâtim et-Temîmî, Sahîh, I-XVIII, tah. Şu‘ayb el-Arnaût, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1414/1993.
• İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk Ebû Bekr es-Sulemî en-Neysâbûrî (223-311), Sahîh, I-IV, tah. Muhammed Mustafâ el-A‘zamî, el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut 1390/1970.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâ‘îl (774/1372), Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm, I-IV, Mektebetu’l-Menâr, Ürdün 1990.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed (711/1311), Lisânu’l-‘Arab, I-XV, Dâru Sadr, Beyrut ts.
• İbn Selâme, en-Nâsih ve’l-Mensûh fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, (Şâmile2 Programı kullanılmıştır).
• İbnu’l-‘Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. ‘Abdillâh (543/1148), Ahkâmu’l-Kur’ân, Kahire 1974.
• İbnu’l-Cevzî, Nevâsihu’l-Kur’ân, (Şâmile2 Programı kullanılmıştır).
• İbnu’l-Esîr, Mecduddîn el-Mubârek b. Muhammed el-Cezerî (544-606 h.), en-Nihâye fî Ğarîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, I-V, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1963.
• İsfehânî, Ebû’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed b. Fadl er-Râğıb (502/1108), el-Mufredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, Matbaatu’l-Meymeniyye, Mısır 1306.
• Kahraman, Abdullah, “Müdâyene Âyetinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi,” Cum- huriyet Ü. İlahiyat F. Dergisi, c. 4, sy. 1, Sivas 2000, ss. 193-224.
• Kaya, Remzi, “Kıraat Açısından Abdest Ayeti,” Uludağ Ü. İlahiyat F. Dergisi, sy. 5, c. 5, Bur- sa 1993, ss. 255-266.
• Keskioğlu, Osman, Nüzûlünden Günümüze Kur’an-ı Kerim Bilgileri, TDV Yay., Ankara 1989.
• Kılıçarslan, Mehmet, Edebi Açıdan Kur'an'daki Dua Ayetleri, Danışman: Doç. Dr. Hasan Keskin, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Ü. SBE, 2006.
• Kurtubî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî (671/1273), el-Câmi‘u li Ahkâmi’l- Kur’ân, I-XX + F, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1413/1993.
• Mahallî, Celaleddin Muhammed b. Ahmed-Suyutî, Celalettin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Tefsîru’l- Kur’âni’l-Kerîm, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1989.
• Mizzî, Yûsuf b. Ez-Zekiy Abdurrahmân Ebû’l-Haccâc (654-742), Tehzîbu’l-Kemâl, I-XXXV, Risâle, Beyrut 1400/1980.
• Muhammed b. İsmâ‘îl es-San‘ânî el-Emîr (773-852), Subulu’s-Selâm, I-IV, tah. Muhammed ‘Abdul‘azîz el-Hûlî, Beyrut 1379.
• Munâvî, Muhammed Abdurraûf el-Munâvî (1031 h.), Feyzu'l-Kadîr Şerhu'l-Câmi‘i's-Sağîr, I- VI, Mısır 1356.
• Muslim, Ebû’l-Huseyn Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî (h.261), Sahîhu Muslim, I-V, thk. Mu- hammed Fuâd ‘Abdulbâkî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut 1412/1991.
• Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Şeref (676 h.), Şerhu Sahîhi Muslim, (Şâmile2 Programı kullanılmıştır).
• Nurbaki, Haluk, Ayet-el Kürsi Yorumu, Damla Yay., İst. ts.
• Odabaş, Paşa, Kur'an'daki Azap Ayetlerinin Vaaz ve İrşatta Kullanılmasının Din Eğitimi Açı- sından Tahlili, Danışman: Prof. Dr. Mustafa Tavukçuoğlu, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Ü. SBE, 2006.
• Okçu, Abdülmecit, "Taberî Tefsirinde Abdest Ayetinin Yorumu ve Taberî'nin Konuyla İlgili Görüşleri Üzerine Bazı Mülahazalar," Atatürk Ü. İlahiyat F. Dergisi, sy. 19, Erzurum 2003, ss. 219-248.
• Özcan, Ruhî, el-Hâvî ‘alâ Şurûti’t-Tahavî, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bağdat 1972.
• Paçacı, Mehmet, Kur’an’a Giriş, İsam Yay., İstanbul 2006.
• Sâbûnî, Muhammed ‘Ali, Safvetu’t-Tefâsîr, I-III, Dersaâdet Kitabevi, İstanbul ts.
• Sâvî, Şeyh Ahmed, Hâşiyetu’s-Sâvî ‘alâ Tefsîiri’l-Celâleyn, I-IV, Eser Neşriyat, İstanbul ts.
• Suyûtî, Celâluddîn ‘Abdurrahmân (911 h.), el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, I-II, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1987.
• Suyûtî, el-Câmi‘u’s-Sağîr, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1990.
• Sülün, Murat, “Makâm-ı Mahmûd Ayetine Farklı Bir Yaklaşım,” Ankara Ü. İlahiyat F. Dergisi, 50: 2 (2009), ss. 13-38.
• _____, “Nefs-i Mutma’inne Ayetine Yeni Bir Yaklaşım,” Ankara Ü. İlahiyat F. Dergisi, 50: 1 (2009), ss. 1-24.
• Şeltût, Mahmûd, “Bakara Sûresi’nin Gerdanlığı Birr (İyilik) Âyetinin Tefsiri,” Tasavvuf, çev. İdris Şengül, c. 3, sy. 7, ss. 321-335, Ankara 2001.
• Şen, Ziya, "Tevbe Sûresi 29. Âyeti Üzerine Bazı Düşünceler" Fırat Ü. İlahiyat F. Dergisi, 15:1, (2010), ss. 99-116.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed eş-Şevkânî (1250/1834), Neylu’l- Evtâr Şerhu Munteka’l Ahbâr,
• Taberî (310/922), Câmî‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, (“Şâmile2” programı kullanılmıştır).
• _____, Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân (2), I-XV, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1988.
• Tosyalıoğlu, Betül, Emânet Risâleleri ve Tasavvufta Emânet Anlayışı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dnş. Doç. Dr. Safi Arpaguş, MÜ SBE, İstanbul 2010.
• Uzun, Mustafa, “Besmele (Kültür ve Edebiyat),” DİA, c. V, ss. 538–540.
• Yıldırım, Enbiya, "Mulâane Ayetlerinin Nüzûl Sebebi," Cumhuriyet Ü. İlahiyat F. Dergisi, 2001, c. V, sy. 1, ss. 191-200.
• Yıldırım, Suat, “Besmele,” DİA, İstanbul 1992, c. V, ss. 530-531.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. ‘Osmân b. Kaymâz, Ebû ‘Abdillâh (673-748), Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, I-XXIII, tah. Şu‘ayb el-Arnaût, Beyrut 1413.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. ‘Abdillâh (794/1392), el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, I-IV, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, 1990.
• Tradition of Denomination of Quranic Verses
• Citation / ©-Baltacı, B. (2011). Tradition of Denomination of Quranic Verses,
• Çukurova University Journal of Faculty of Divinity 11 (1), 21-53.
• Abstract- It is known that Quran and it’s surahs have named. There have
• been the names of some of these verses in our sources. However, there have
• not been any mention about the denomination of the verses in them. In this
• study, we deal with denomination of verses of Quran. We pointed out only
• some of the names of the verses which mentioned in classical and modern
• literature. Moreover, we tried to explain why those denomination were preferred.