Kilisli Abdullah Efendi’de Kıyasın İşlenişi

Yıl 2011, Cilt: 11 Sayı: 2, 111 - 148, 01.06.2011

Halil İmamoğlugil

Öz

Kilisli Abdullah Efendi’de Kıyasın İşlenişi

Öz

Bu çalışmada, Kilisli Abdullah Efendi’nin kıyas ile ilgili telif ettiği “Kitâbu’l-Mantık fi Tertîbi-l Akîse” ve “Zübdetü’l-Hâşiyeti’l-Cedîde” adlı eserlerine bağlı kalarak, onun kıyas konusundaki görüşlerini inceledik. Abdullah Efendi daha önceki İslâm mantıkçılarına benzer bir tarifle kıyası tanımlamıştır. O, kıyasları, içerisinde bulundurduğu (ihtiva ettikleri) önermelerin sayısına göre “basit kıyaslar” ve “bileşik kıyaslar (mürekkep)” diye ikiye ayırmış, önermelerin çeşitlerine göre de iktirânî (kesin) ve istisnâi (seçmeli) kıyaslar diye bir ayırım daha yapmıştır. Mantıkçımız yüklemli kıyas şekillerinin her birinin netice (sonuç) vermesi için gerekli şartlara işaret eder. O, önce bu şartlarla birlikte her bir şeklin netice vermeyen darb(mod)larını, sonra da devamlı olarak netice veren darb(mod)larını sıralar. İstisnâî kıyasları şekil itibarı ile dörde ayırır. Bu kıyasların netice vermesi için gerekli şartları sıralar ve tafsilatlı şekilde inceler.

Anahtar Kelimeler

Kıyas, yüklemli kıyas, şartlı kıyas, kıyas şekilleri, kıyas kuralları, şekillerin modları, basit kıyas, bileşik kıyas

Kaynakça

• Abdullah Efendi, “Kitâbu’l-Mantık fi Tertîbi-l Akîse”, Milli Kütüphane İbn Sînâ Salonu, Yz. A. 4074, h. 1317.
• Abdullah Efendi, “Zübdetü’l-Hâşiyeti’l-Cedîde”, h. 1290.
• Ahmet Cevdet, Mi’yâr-ı Sedât, İstanbul h. 1293.
• Aristoteles, Organon III, Birinci Analitikler, Çev: H. Ragıp Atademir, İstanbul 1996.
• Aristoteles, Organon V, Topikler, Çev. H. Ragıp Atademir, İstanbul 1996.
• Aynî, M. Ali, “Türk Mantıkçıları”, Dârü’l-Fünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, Y.3, S. 10, 1928.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn, Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, C.1, İstanbul 1951.
• Bingöl, Abdülkuddûs, Gelenbevi’nin Mantık Anlayışı, İstanbul 1993.
• Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, C. 1, İstanbul h. 1333.
• Ebherî, Esîrüddin Mufaddal b. Ömer, Îsâğûcî, Vezirhânî Matbaası, İstanbul h. 1287.
• Ebherî, Esîrüddin Mufaddal b. Ömer, Keşfu’l-Hakâik fî Tahrîri’d-Dekâik, Tenkidli Metin ve İnceleme: Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul 1998.
• el-Muzaffer, Muhammed Rıza, el-Mantık, C. II, Beyrut 1980.
• Emiroğlu, İbrahim, Klasik Mantığa Giriş, Ankara 2004.
• Emiroğlu, İbrahim, Mantık Yanlışları, Ankara 2004.
• Eralp, H. Vehbi, “Leibniz’in Kıyas Teorisi”, Felsefe Arkivi, C. II. S. 2, İstanbul 1947, ss. 65- 75.
• et-Tahtânî, Kutbuddin Râzî, Levâmiu’l-Esrâr fî Şerhi Metaliu’l-Envâr, İstanbul h. 1277.
• et-Tahtânî, Kutbuddin Râzî, Tahrîru’l-Kavâidi’l-Mantıkıyye fî Şerhi Risâleti’ş-Şemsiyye, Kum tarihsiz.
• Fenârî, Muhammed b. Hamza, Şerh-i Îsâğûcî, Matbaati Osmaniye h. 1309.
• Gelenbevî, İsmail, eş-Şerh alâ Îsâğûcî, Matbaati Sultaniye h. 1283.
• Gelenbevî, İsmail, Kıyâs Risâlesi, İstanbul h. 1297.
• Kazvînî, Necmuddin Ali b. Ömer el-Kâtibî, er-Risâletü’ş-Şemsiyye fi’l-Kavâidi’l-Mantıkiyye, Kum tarihsiz.
• Ömer Rıza Kehhâle, Mu’cemu’l-Müelefîn,C. 6, C. 6, h. 1378, m. 1958.
• Öner, Necati, Klasik Mantık, Ankara 1991.
• Ross, W. David, Aristoteles, çev., Ahmet Arslan, İhsan Oktay Anar, Özcan (Yalçın) Kavasoğlu, Zerrin Kurtoğlu, İstanbul 2002.
• Taftazânî, Sadeddin Mes’ud b. Ömer, Tehzîbu’l-Mantık, (Tecdîdü İlmi’l-Mantık içinde), Kahire tarihsiz.
• Urmevî, Ebu’s-Senâ Siracuddin Mahmud b. Ebî Bekr, Metâliu’l-Envâr, İstanbul h. 1277.