Müftü Ahmed Paşa’nın Tahkîku’l-Esrâr ve Tenvîru’l-Efkâr Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirilmesi

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 2, 995 - 1034, 28.12.2018

Ömer Korkmaz

https://doi.org/10.30627/cuilah.504979

Öz

Müftü Ahmed Paşa 15. yüzyılın sonlarıyla 16.
yüzyılın başlarında yaşamış Osmanlı Devleti’nin önemli ilim adamlarından
biridir. İstanbul’un ilk kadısı Hızır Bey’in de oğlu olan Müftü Ahmed Paşa,
hayatı boyunca üstlendiği çeşitli resmi görevlerden sonra uzun yıllar Bursa
müftülüğü yapmıştır. Müftü Ahmed Paşa “Tahkîku’l-esrâr ve Tenvîru’l-efkâr”
adında bir eser yazmış ve bu eserinde ilmü’l-mezâhib (mezhepler ilmi) adında,
mezheplerle ilgili özel bir ilmin tedvin edilmesinin gerekli olduğunu ifade
etmiştir. O, bu ilmin, fıkıh, usul-i fıkıh vb. şer‘î ilimler gibi müstakil bir
ilim olarak ele alınması gerektiğini ileri sürmüştür. Söz konusu bu eserde
mezhepler ilminin tanımını, konusunu, meselelerini ve faydasını açıklayan
müellif, ictihad ve taklid konularını detaylı bir şekilde incelemektedir. Daha
sonra diğer fıkıh mezhepleri içerisinden neden Hanefî mezhebinin tercih
edilmesi gerektiğinin gerekçelerini aklî ve naklî delillerle izah etmeye çalışmaktadır.
Hatime kısmında müellif, diğer üç imamın; Muhammed b. İdris eş-Şâfiî, Mâlik b.
Enes ve Ahmed bin Hanbel’in kısa biyografilerine yer vermektedir. Müellife
göre, bu ilmin çok kıymetli olmasına rağmen müstakil bir ilim olarak tedvin
edilmemiş olması ise bu ilmin meselelerinin diğer şer‘î ilimlerinkine nispetle
çok az olmasından kaynaklanmaktadır. Fıkıh mezhepleri arasındaki farklar ilk
dönemlerden itibaren birçok çalışmanın konusu olmuş ve bu hususta bir telif
geleneği teşekkül etmiş olsa da Müftü Ahmed Paşa’dan önce fıkıh mezhebi
kavramının özel bir incelemeye tabi tutulmamış olması ve özellikle müstakil bir
mezhep/mezhepler ilmi oluşturmaya dönük bir çalışmanın ortaya konmamış olması
eserin önemini artırmaktadır.

Bu
makalede Müftü Ahmed Paşa’nın hayatı ve ilgili eseri
hakkında bilgi verildikten sonra söz konusu eser değerlendirilerek tahkiki
yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Müftü Ahmed Paşa, Tahkîku’l-esrâr ve Tenvîru’l-efkâr, Mezhep, Mezhep İlmi

Kaynakça

• Aybakan, Bilal, İmam Şâfiî ve Fıkıh Düşüncesinin Mezhepleşmesi, İz Yay., İstanbul 2007. Bakkal, Ali, İslam Fıkıh Mezhepleri, Rağbet, İstanbul 2007. http://www.bursa.com/wiki/Muftu_Ahmed_Pasa Koca, Ferhat, “Mezhep”, DİA, İstanbul 2004. Koç, Aylin, “Sinan Paşa”, DİA, İstanbul 2009. Mecdi Mehmed Efendi, eş-Şakaiku'n-Nu'mâniyye ve Zeyilleri : Hadaikü’ş-Şakaik, nşr. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yay., İstanbul 1989. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1308. Müftü Ahmed Paşa, Tahkîku’l-esrâr ve Tenvîru’l-efkâr fî mezâhibi’l-e’immeti’l-erba‘ati’l-hıyâr, yazma, Ayasofya 2192. .............., Tahkîku’l-esrâr ve Tenvîru’l-efkâr fî mezâhibi’l-e’immeti’l-erba‘ati’l-hıyâr, yazma, Ayasofya 949. .............., Tahkîku’l-esrâr ve Tenvîru’l-efkâr fî mezâhibi’l-e’immeti’l-erba‘ati’l-hıyâr, yazma, Ayasofya 970. Takiyyüddîn b. Abdülkadir et-Temîmî ed-Dârî el-Gazzî el-Mısrî el-Hanefî, et-Tabakâtü’s-Seniyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye, (thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv), yy., Kahire 1970. Unan, Fahri, “Sahn-ı Semân”, DİA, İstanbul 2008. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988. Yazıcıoğlu, Mustafa Said, “Hızır Bey”, DİA, İstanbul 1998.